دلایل زمین ماندن برخی اقدامات مرکز اسناد/ بسته پیشنهادی رئیس کتابخانه ملی برای مطالعه
گروه ادب ــ رئیس مرکز اسناد و کتابخانه ملی می‌گوید با وجود برنامه‌های مفصلی که برای این نهاد تدارک دیده‌ایم، به دلایل مختلف که یکی از آن‌ها اعمال تحریم‌های سنگین بر کشور است، نتوانسته‌ایم بسیاری از آن‌ها را تحقق بخشیم. البته کسری بودجه نیز مانند بسیاری از سازمان‌های دیگر گریبانگیر مرکز اسناد است.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ امسال بیست و هفتمین دوره کتاب جمهوری اسلامی ایران است که هر سال در هفته پایانی آبان‌ماه برنامه‌های حوزه کتاب به اوج خود می‌رسد. به همین مناسبت با اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، گفتوگویی را انجام داده‌ایم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد؛
ایکنا – خانم بروجردی از هفته کتاب آغاز کنیم. کتابخانه ملی برای هفته کتاب چه برنامه‌هایی دارید و قرار است چه اتفاقاتی در کتابخانه ملی در هفته کتاب رخ دهد؟
این روزها، ایام هفته کتاب است و همه کسانی که اهل فکر، مطالعه و تتبع هستند و دلشان می‌خواهد مباحثی را یاد بگیرند، در حقیقت دنبال این هستند که ببینند چگونه می‌توانند کتابخوان شوند و چگونه می‌توانند خوانده‌های خودشان را در معرض افکار دیگران قرار دهند. سازمان اسناد و کتابخانه ملی هم در این هفته سعی کرده در سطوح گوناگون جامعه اعم از اهل تحقیق، تفحص، تتبع و عموم مردم که شاید چندان دغدغه‌ای برای کتاب خواندن نداشته باشند با آن‌ها ارتباط برقرار کند.
ما در کتابخانه ملی برنامه‌هایی را به جز جشن روز کتابداری، که در قالب یک کنگره به همت انجمن کتابداران در سازمان اسناد و مدارک علمی ایران برگزار می‌شود، طراحی کرده‌ایم. مباحث در این زمینه کاملاً تخصصی و درباره شکل‌گیری کتاب و چگونگی انتقال آموزه‌های کتاب‌ها به سطح جامعه است و سعی کرده‌ایم با همکاری شهرداری، وزارت ارشاد و کسانی که در این زمینه گام برمی‌دارند، از اهالی فرهنگ کمک بگیریم تا کتاب را به سطح جامعه بیاوریم و این امر نیز در قالب اتوبوس‌هایی که در سطح شهر کتاب عرضه می‌کنند اجرا می‌شود، به ویژه برای کسانی که علاقه‌مندند کتاب بخوانند، می‌توانند از این اتوبوس‌ها کتاب‌های مورد نظر خود را دریافت کنند. برای مبادله کتاب نیز مراکزی در ۲۲ منطقه شهر تهران در نظر گرفته شده است، یعنی اگر کسی علاقه‌مند باشد کتابی را اهدا یا مبادله کند، می‌تواند به این مراکز یا ۱۰ فرهنگسرای تهران مراجعه کند. در این فرهنگسرا‌ها علاوه بر مبادله کتاب، برنامه‌هایی در قالب گپ‌وگفت درباره کتاب با اصحاب فرهنگ اجرا می‌شود و در این راستا کسانی که داوطلب و یا مشتری کتاب و کتابخوانی‌اند، درباره مباحث تخصصی کتاب بحث و گفت‌وگو می‌کنند.
در حوزه کتابداری نیز شبکه واحدی با همکاری وزارت ارشاد و خانه کتاب با عنوان «پنجره واحد» طراحی شده و این برنامه به این معناست که از یک پنجره واحد کتاب تولید می‌شود و به دست مخاطب می‌رسد و از این طریق می‌توانیم به کسانی که خریدار و توزیع کننده کتاب هستند، مانند فروشندگان کتاب همه این اطلاعات را در اختیار آن‌ها قرار دهیم. یکی دیگر از گام‌هایی که در هفته کتاب شکل می‌گیرد، شبکه کتابداری است، یعنی ما کتابخانه‌های کل کشور را شناسایی و احصا می‌کنیم و با یک شبکه اینترنتی به هم وصل می‌شوند و از این طریق کسانی که به دنبال کتاب خاصی هستند، می‌توانند آن را در آن مکان پیدا کنند. در واقع به همت کتابخانه ملی در این زمینه استفاده از استاندارد‌های بین‌المللی است که ایفلا تعریف کرده و در این زمینه دو رویکرد برای کتابدار‌ها تعریف شده است؛ اول اینکه به آینده کتابداری بنگرید، یعنی بحث آینده‌پژوهی و آینده‌نگری کتاب به چه صورت می‌تواند باشد و نکته دوم توجه به کودکان و نوجوانان است. این بحثی است که همه کسانی که در حوزه کتاب فعالیت می‌کنند مباحث مربوط به کودکان و جوانان را در اولویت کاری خود قرار دهند که سازمان هم در حقیقت همین را دنبال می‌کند.
ایکنا ــ حدود دو سال و نیم از مدیریت شما در سازمان اسناد و کتابخانه ملی می‌گذرد چقدر از برنامه‌های خود را محقق کرده‌اید؟
متأسفانه ما با دایره وسیع تحریم‌ها مصادف شدیم که کمتر امکان این مانور را به ما می‌دهد که بتوانیم خواسته‌هایمان را محقق کنیم، اما بیش از ۶۰ درصد خواسته‌هایمان محقق شده است. مثلاً ساختمان آرشیو ملی، سیستم اطفای حریق واعلام حریق نداشت و با همت شبانه‌روزی همه دوستان آرشیو ملی و همه معاونت‌هایی که حضور داشتند، سعی کردند از مطالباتشان چشم‌پوشی کنند و خوشبختانه توانستیم این اتفاق مهم را رقم بزنیم. از طرف دیگر مهمترین نگاه همه مجموعه کتابخانه ملی به بحث دیجیتال کردن منابع است که برنامه‌های متنوع و متعددی در این زمینه داریم و به فکریم که برای آینده بتوانیم این موضوع را عملیاتی کنیم، زیرا دیجیتال‌سازی منابع از سال‌ها قبل مطرح بوده، اما هیچ وقت پا نگرفته است و مدتی بود که بعضی از منابع دیجیتال و ذخیره می‌شدند و به هر دلیلی ممکن بود این اطلاعات از دست برود. یکی از کار‌هایی که سازمان انجام داد، تدوین فهرست همه منابع خطی در جهان به زبان فارسی بود. این کار قبلاً در ایران با عنوان «فنخا» انجام شده بود، اما در این دوره سعی کردیم این کار را به صورت بین‌المللی انجام دهیم و همه منابع خطی که در سطح جهان تدوین شده، فهرست شود و در این راستا ۷۰ درصد کار پیش رفته و به صورت همزمان دیجیتال هم می‌شود. در واقع با یک تیر دو نشان زدیم.
یکی از مشکلات مهم ما در سازمان اسناد و کتابخانه ملی کمبود فضا برای مراجعان و کتابخانه است، زیرا در گذشته کتابخانه ملی این تعداد اعضا را نداشت و در حال حاضر ۳۲ هزار عضو فعال در سطح ملی داریم و بسیاری از این اعضا به کتابخانه مراجعه می‌کنند و بعضی هم از طریق سایت، منابع مورد نظرشان را استفاده می‌کنند و روزانه حدود ۱۶۰۰ نفر مراجعه‌کننده داریم و باید به این افراد سرویس بدهیم و این میزبانی واقعاً کاری دشواری است و گاهی فضای لازم وجود ندارد و افراد روی زمین می‌نشینند و حاضرند تحت هر شرایطی خود را به کتابخانه ملی برسانند. البته دستگاه‌های فرهنگی هم قدری کم‌کاری کرده‌اند. شاید یکی از دلایلش همین باشد که این افراد به سازمان مراجعه می‌کنند و اگر شهرداری‌ها کتابخانه‌های فعالی در همه مناطق داشته باشند یا کتابخانه‌های عمومی فعال باشند، دانشجو و محقق از آن‌ها استفاده خواهند کرد، اما به دلیل فراهم نبودن امکانات ترجیح می‌دهند که به کتابخانه ملی مراجعه کنند. البته ما برای مراجعه‌کنندگان محدودیت گذاشتیم و کسانی که مدرک تحصیلی فوق لیسانس به بالا باشند، حق مراجعه را دارند.
یکی دیگر از فعالیت‌های مرکز اسناد در حوزه بایگانی راکد است که در قانون هم به آن تأکید شده است اما این اتفاق رخ نداده بود و از سال ۱۳۸۱ که سازمان اسناد و کتابخانه ملی شکل گرفت و ادغام شد، باید بایگانی راکد هم راه‌اندازی می‌شد، اما این اتفاق هرگز رخ نداد و هیچکس در این زمینه اقدام نکرد و خوشبختانه ما با همکاری استانداری تهران توانستیم در زمینی به وسعت ۸ هزار متر که در اختیار سازمان گذاشته شد، توانستیم بایگانی راکد را راه‌اندازی کنیم.
ایکنا - کتابخانه ملی در دوره‌ای نسخ خطی خریداری می‌کرد، اما این کار متوقف شد. آیا همچنان متوقف است؟
خرید نسخه‌های خطی محدود شد، اما متوقف نشد زیرا اگر ما این امر را متوقف کنیم، نسخه‌ها از دست می‌روند و جایی دیگری به فروش می‌رسند، البته حرف ما این است که این نسخ در هرجای ایران که باشند، اشکالی ندارد و اگر کسی توانایی خرید و نگهداری دارد بخرد و از آن حفاظت کند، اما همه همت ما این است که نسخ ارزشمند از کشور خارج نشود؛ و در ایران محافظت شوند. زیرا کتاب به راحتی می‌تواند از طریق مسافران از کشور خارج شود؛ بنابراین گمرکات باید این مسئله را بررسی کرده و در صورت مشاهده نسخه خطی اجازه خروج ندهند و یا برای خروج آن نیاز به مجوز باشد. در سال ۹۶ دولت حدود ۲۰ میلیارد تومان را به سازمان اختصاص داد تا منابع خطی خریداری شود، اما بعد از آن دیگر این مبلغ تکرار نشد و سال بعد از آن به ۵ میلیارد تومان کاهش یافت و امسال هم حدود ۴ میلیارد تومان برای خرید منابع خطی و سند در اختیار ماست. علاوه بر منابع خطی، اسناد هم بسیار مهم هستند که باید حفظ و خریداری شوند و ما نباید اجازه خروج این اسناد را از سازمان بدهیم، زیرا کتاب را می‌شود از طروق گوناگون و مذاکره باز گرداند، اما سند یک برگ کاغذ است و حتماً باید حفظ، نگهداری و مرمت شود تا از آسیب دور بماند. این‌ها بخشی از فعالیت‌هایی است که سازمان اسناد انجام می‌دهد و در این ایام خرید نسخه‌ها متوقف نشده اما اولویت‌بندی شده است و یکی از کارهای ما در امسال این بود که فراخوان دادیم تا هر کسی در منزلش عقدنامه تاریخی دارد، می‌تواند آن را به سازمان اسناد و کتابخانه ملی بفروشد که یک مجموعه بسیار زیبایی به دست آمد؛ و بررسی این اسناد نیازمند به کار تحقیقاتی و مطالعاتی دارد که مثلاً مهریه‌ها چقدر بوده و شکل ارتباط خانواده‌ها با هم چگونه بوده و این عقدنامه‌ها چگونه تدوین شده است. جالب است که بسیاری از این عقدنامه‌ها مُذهّب است، یعنی طلاکاری شده است و حاشیه آن نقاشی و گل‌کاری شده است و این مدارک حکم سند ارزشمند را پیدا می‌کنند زیرا یک نگاه جامعه‌شناسی و تاریخی به ما از ادوار گوناگون می‌دهد.
ایکنا - ارزشمندترین سند یا نسخه خطی را که خریداری کردید چه سندی بوده است؟
سال گذشته یک نسخه از آثار محدث قمی را به قیمت ۷۰۰ میلیون تومان خریداری کردیم.
ایکنا ـ سال‌های گذشته قرار بود قرآن قزوینی را با همکاری یک ناشر چاپ کنید. آیا این کار انجام شد؟
برای چاپ قرآن قزوینی اقدام نکردیم، چون هزینه‌بر بود و با ناشری توافق و تفاهم کردیم که برای چاپ این اثر اقدام کند و ۱۵ درصدش را به کتابخانه ملی بدهد. زیرا قرآن در سازمان بود و به صورت فاکسیمیله عکاسی شیء و همه مشکل این است که در ایران امکان چاپ این قرآن وجود نداشت و قرار بود در آلمان چاپ شود که هفته پیش پیگیری کردیم و خوشبختانه این قرآن با تأخیر شش ماهه چاپ شد، زیرا با گران شدن قیمت دلار چاپ آن برای ناشر بسیار سخت بود، اما با هر مشکلی که بود این قرآن چاپ شده است. البته باید بدانید این نسخه‌ها بسیار گران قیمت‌اند و هرکسی قدرت خریداری آن را ندارند.
ایکنا - آیا درصدد چاپ نسخه‌های ارزشمند هستید؟
ابن سمجون کتابی دارد که زیر ساخت کتاب ابن سیناست و علم طب را ابتدا ابن سمجون تنظیم کرده و پایه کتاب ابن سینا شده است و کتاب دیگری هم به نام الأمالی شیخ صدوق است که آیت الله مرعشی مقدمه مطول و فاخری برای آن نوشته‌اند که در دست چاپ است و کتاب‌های چاپی هم داریم، اما به دلیل کمبود منابع مالی هنوز در مرحله کارهای تحقیقاتی است که ببینیم این آثار چقدر ارزشمند است و چه محتوایی دارد. آیا کامل است یا خیر. زیرا ممکن است بسیاری کتب در مقدمه و مؤخره دچار مشکل باشند. بنابراین اول آن‌ها را بررسی و سپس برای چاپشان اقدام می‌کنیم.
ایکنا ـ آخرین کتابی که مطالعه کردید چه بود؟
من بیشتر به رمان علاقه‌مندم و آخرین رمانی که خواندم گرگ بیابان هرمان هسه بود که یک رمان فلسفی است و به جهت اینکه فعالیت تخصصی من در حوزه کتاب است بسیاری از کتب را مطالعه می‌کنم و برخی آثار را تورق و برخی را دقیق مطالعه می‌کنم و کتاب جهان سادات را هم اخیراً مطالعه کردم و کتاب بسیار جالبی بود زیرا او شرح حالی از خودش بیان کرده بود و این کتاب در حوزه تاریخ شفاهی است و کتاب‌های این حوزه بسیار جالب است زیرا با سرنوشت انسان‌ها سرو کار دارد.
ایکنا ــ جذاب‌ترین اثری که بخواهید به مخاطبان ما معرفی کنید چیست؟
در حوزه رمان پیشنهاد می‌کنم کلیدر و ملت عشق را مطالعه کنند و در حوزه کتاب‌های اعتقادی به طورکلی کتاب‌های استاد مطهری را پیشنهاد می‌کنم زیرا بحث‌های شهید مطهری حرف‌های فراوانی برای گفتن دارد و کتاب عدل الهی شهید مطهری بسیار جذاب است و یک کتاب اقناعی است و به سؤالات اعتقادی افراد پاسخ می‌گوید و البته کتابی هم در حوزه روان شناسی با عنوان موضوع تربیت فرزند اثر ژان پیاژه است که در دوره دانشجویی برای من بسیار جالب بود و هر رفتاری که در دوران رشد از کودک صادر می‌شود برای مخاطب تبیین می‌کند و پیشنهاد می‌کنم مادران این کتاب را مطالعه کنند.
گفت‌وگو از مینا حیدری
انتهای پیام
