تاریخ شفاهی خلأ‌ کمبود اسناد را پر می‌کند/ نقشه راه واحد نداریم

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست خبری دوازدهمین همایش سراسری تاریخ شفاهی ایران صبح امروز شنبه، ۲۵ آبان‌ماه، با حضور علیرضا بارگاهی، مسئول مرکز اسناد دفاع مقدس وزارت جهاد کشاورزی، محسن کاظمی، دبیر انجمن تاریخ شفاهی و علیرضا کمری، پژوهشگر و نویسنده تاریخ شفاهی در سالن توسعه وزارت جهاد کشاورزی برگزار شد.

محسن کاظمی در این نشست گفت: تاریخ شفاهی در سال‌های اخیر در ایران رونق پیدا کرده و از گوشه و کنار کشور صدا‌های گوناگون برخاسته است و به شکلی پیش می‌رود که ما را دچار دوگانگی و مشکل خواهد کرد؛ از این رو باید حوزه  تاریخ شفاهی را سروسامان دهیم.

وی افزود: از سال ۱۳۸۳ سنگ بنای انجمن تاریخ شفاهی گذاشته شد و اولین همایش مربوط به آن در اصفهان برگزار شد و امسال نیز دوازدهمین همایش اصفهان برگزار خواهد شد. با وجود مسائل گوناگونی که در همایش‌های سال گذشته احصا شد، اما همچنان در آرشیو قرار گرفت. اما در سال ۱۳۸۶ چهارمین همایش دو روزه را در حوزه هنری برگزار کردیم که بیش از ۱۰۰ مقاله دریافت کردیم که ۵۰ مقاله آن در مجموعه‌ای منتشر شد و اکنون به چاپ دوم رسیده، اما نسخه در دسترس وجود ندارد و نیاز است به چاپ سوم برسد.

کاظمی با اشاره به محور‌های این همایش گفت: پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد سازندگی، امور اداری و انتظامی، اعزام و تدارکات، صنعت، ابتکارات و اختراعات، مستندسازی و آرشیو‌های اداری و واحد‌های اختصاصی مرتبط با دفاع مقدس در ادارات از جمله محور‌های این همایش است؛ که سه‌شنبه ۲۸ آبان‌ماه، از ساعت ۸ صبح تا ۱۸ در تالار صائب دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان برگزار می‌شود. این همایش با پنج سخنرانی و ارائه دوازده مقاله منتخب داوران همراه خواهد بود.

حضور وقایع‌نگاران؛ یکی از درایت‌های پشتیبانی جنگ

علیرضا بارگاهی، مسئول مرکز اسناد دفاع مقدس وزارت جهاد کشاورزی، گفت: یکی از درایت‌های پشتیبانی جنگ، حضور وقایع‌نگارانی بود که در کنار همه فرماندهان به مناطق اعزام می‌شدند، حاصل این امر مجموعه ارزشمندی شده که حیات آن تا دهه ۷۰ ادامه داشت و با ادغام جهاد و کشاورزی این کار تقریباً تعطیل شده است.

وی افزود: در سال ۶۷ تمام فرماندهان در مرکز ثبت وقایع جمع‌آوری شدند که اطلاعات خود را از تجربه‌نگاری دفاع مقدس بیان کنند. در سال ۱۳۸۱ کار ساماندهی اسناد باقی‌مانده از دفاع مقدس انجام شده و هنوز ادامه دارد. این اسناد در اقلام و گونه‌های گوناگون بوده و سامانه‌ای را در این راستا راه‌اندازی کرده‌ایم که محققان و پژوهشگران می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.

نتوانسته‌ایم الگو معرفی کنیم

حجت ترشیزی، مدیرکل سابق امور ایثارگران وزارت جهاد کشاورزی نیز در ادامه گفت: در ۲۷ خرداد ۵۸ تأسیس جهاد، نقطه امیدی برای کسانی شد که دل به انقلاب داده بودند. ابعاد زیادی از این جهاد بیان نشده و نگفته باقی مانده است. یکی از آن‌ها مهندسی فرهنگی و خدمت‌رسانی و مهندسی نرم اجتماعی است که باید با بیان و قالب زیبا ارائه شود. ما در جهاد آموختیم که چگونه وارد مهندسی خدمت‌رسانی شویم، این مهندسی تضعیف شده و افراد، خود را در اداره کشور و آرمان‌های آن دخیل نمی‌دانند. چگونه یک پیرزن خود را در دفاع مقدس در این امر دخیل می‌دانست، امروز آن را در پیاده‌روی اربعین می‌بینیم.

وی افزود: ابعاد این جهاد بزرگ قابل بیان نیست، شاید اگر بخواهید شاهکار مهندسی رزمی را در والفجر ۸ بررسی کنید، کمتر اسناد مکتوب که شامل ۵۰ تا ۱۰۰ مورد است، را خواهید دید؛ از این رو این‌ها باید با تاریخ شفاهی بیان شود تا خلأ اسناد پر شود.

ترشیزی ادامه داد: باید کار‌های منسجم‌تری در رابطه با تاریخ شفاهی انجام شود، تاکنون در استان‌ها کار‌های متعددی انجام شده و این پراکندگی نشان از نبود نقشه واحد است و از انجمن تاریخ شفاهی می‌خواهم که این نقشه واحد با طراحی و مهندسی تدوین شود؛ که در این زمینه کانون سنگرسازان بی‌سنگر می‌تواند یاری‌رسان باشد. بعضی از اطلاعات جدید در حوزه تاریخ شفاهی از جمله تفاوت خاطره و تاریخ شفاهی به مراکز استان‌ها انتقال نیافته به گونه‌ای خلط مبحث شده است؛ از این رو بسیاری از فایل‌ها و مصاحبه‌هایی که تهیه شده، به دلیل رعایت نشدن مسائل فنی قابل استفاده نیست.

ترشیزی تصریح کرد: کشور ما ضعف الگو دارد، در حالی‌که جوانان پا به کار بسیاری داریم، اما نتوانسته‌ایم به عنوان الگو از دفاع مقدس استخراج کنیم. ۵ هزار فایل در این زمینه وجود دارد، اینکه چرا نتوانسته‌ایم از این میان دو الگو معرفی کنیم، باید بررسی شود. بعضی از مقالات به دلیل نداشتن دانش مقاله، موضوع داشت، اما از نظر نگارش دچار ضعف بود، در حالی‌ که در غرب با کمبود موضوع مواجه‌اند؛ از این رو موضوعات استخراج شده باید مورد توجه قرار گیرد.

تدوین تاریخ شفاهی شگردهای خاصی را اقتضا می‌کند

علیرضا کمری، پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نیز در ادامه بیان کرد: تاریخ جنگ و دفاع مقدس به حسب کنش‌گران این رویداد و اسناد و آثاری که باقی مانده، نوشته می‌شود. سه سازمان و نهاد ارتش، سپاه و بسیج و جهاد در جنگ حضور کامل داشتند. اگر بنا باشد درباره تاریخ جنگ و دفاع مقدس در سامانه‌ای واحد کار تحلیلی، تحقیقی و تاریخی انجام داد، باید به همه آن‌ها توجه کرد.

وی ادامه داد: جهاد با دو مشخصه پشتیبانی، صنعت و مهندسی و حضور معتقدانه مردم در جنگ قابل اعتناست. جهادی‌ها اهل عمل بودند و خیلی حرف نمی‌زدند و به همین دلیل در نوشته‌ها و گفته‌ها کمتر دیده می‌شود. در تاریخ شفاهی جهاد جمع تخصص و تعهد را داشتیم که این دو در اوایل انقلاب محل نزاع سیاسی بود و این امر در پشتیبانی جنگ جهاد جمع شد، اما گفته نشد، زیرا جهاد بی‌صدا بود.

کمری گفت: مهندسی پشتیبانی و صنعت منحصر به جهاد سازندگی نبود، اما در جهاد تبرز یافت. سرگذشت جنگ از همان آغاز قابل بحث است و در این راستا باید از شهید چمران و برادرش یاد کرد.

وی تصریح کرد: اگر فرض بگیریم مفهوم و معنای تاریخ شفاهی را درست در‌می‌یابیم، نکته قابل توجه این است که تاریخ شفاهی یک مطالعه تاریخ‌شناختی از رویدادها، رخداد‌ها و پدیده‌هاست و به رغم شباهت‌هایی که با خاطره‌نویسی، خاطره‌گویی و خاطره‌پردازی دارد، محل اعتناست. تاریخ شفاهی به عنوان رویکرد، راهبرد و روش به انضمام موضوعات، شگرد‌های خاصی را نیز اقتضا می‌کند. یعنی تاریخ شفاهی در جهاد نباید با همان سبک و اسلوبی که در ارتش در نظامی‌گری انجام می‌شود، انجام شود؛ از این رو باید به اقتضائات توجه کرد.