عضو هیئت علمی دانشگاه علامه تشریح کرد؛
نداشته‌های دانشگاه؛ از استاد و دانشجو تا مواد درسی و محیط آموزشی
گروه دانشگاه ــ عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است مؤلفه‌هایی همچون استاد، دانشجو، مواد درسی و محیط آموزشی در میزان موفقیت آموزش عالی نقش دارد. از عدم توجه به اینکه چرا افراد باید به دانشگاه بیایند و همچنین منابع ضعیف و قدیمی تخصصی که همچنان در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود تا رویگردانی دانشجویان علوم انسانی به خاطر کم‌سوادی استادان و مشکلاتی که بر سر راه پژوهش است، در این زمنیه مؤثر است.
تربیت نیروی انسانی کارآمد از جمله وظایف اصلی دانشگاه‌ها محسوب می‌شود. دانشجویان هر دانشگاه سرمایه‌های مهم کشور به شمار می‌روند که توجه به تربیت آن‌ها از نظر علمی، پژوهشی و فرهنگی بسیار حائز اهمیت است و برنامه‌ریزی صحیح در آموزش و پرورش آنان از وظایف اصلی دانشگاه‌هاست. دانشگاه‌ها همه ساله دانشجویان جدیدالورود را پذیرش و دانشجویانی را نیز فارغ‌التحصیل می‌کنند که در این چرخه مستمر، توجه به کیفیت آموزشی و مطلوب از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اما در حال حاضر شاهد کاهش انگیزه تحصیلی دانشجویان هستیم. اینکه چه عواملی می‌توانند در دانشجویان ایجاد انگیزش بیشتری برای تحصیل کنند و موفقیت در دوران تحصیل در دانشگاه به چه عوامل و پارامتر‌هایی بستگی دارد، موضوع گفت‌وگوی ایکنا با طلعت اله‌یاری، عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی است که خود او در دانشگاههای استرالیا و کلمبیا در رشته مددکاری اجتماعی درس خوانده و معتقد است دانشگاههای سایر کشورها برای استاد و دانشجو جایگاه و ارزش بالایی قائل‌اند و محیط آموزشی در این دانشگاه‌ها به گونه‌ای طراحی و تعبیه شده که دانشجویان و اساتید با انگیزه‌ای بالا به آموزش و کار پژوهشی می‌پردازند. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه وقتی می‌خواهیم درباره دانشگاه صحبت کنیم، چند پارامتر را باید مدنظر داشته باشیم؛ استاد، دانشجو، ماده درسی و محیط آموزشی، اظهار کرد: این عناصر در دانشگاه و در کنار یکدیگر هستند. ابتدا به سراغ استاد می‌آییم؛ نخستین مسئله‌ای که در مواجهه با اساتید برای همه مهم است، این است که دانسته‌های استاد در چه سطحی است. البته پیش از آنکه ضمنی مورد بررسی قرار گیرد، به واسطه مدرک تحصیلی و سابقه تدریس استاد، یک نمای کلی از میزان سواد استاد، به ذهن متبادر می‌شود. اما عوامل حاشیه‌ای می‌توانند در میزان موفقیت استاد اثرگذار باشند، برای مثال وضعیت معیشتی یک استاد، اینکه اساتید انگیزه لازم برای حضور و تدریس در کلاس را داشته باشند، اهمیت دارد. عامل دیگر فضای باز محیط آموزشی است، اینکه فضا برای فعالیت اساتید بسته نباشد، در غیر این‌صورت چه استاد خوب باشد چه بد برای دیگران فرقی ندارد.
آیا می‌دانیم دانشجو برای چه وارد دانشگاه می‌شود؟
وی افزود: پارامتر دیگر دانشجو است؛ معمولا این بررسی‌ها را انجام نمی‌دهیم که دانشجو با چه هدف و انگیزه‌ای به دانشگاه می‌آید و چه مشکلاتی گریبان‌گیر او در فضای دانشگاهی است. اگر مشکلی داشته باشد، همه مشکلات را با خود وارد رشته‌ای می‌کند که می‌خواهد در آن درس بخواند. این مهم است که دانشجویی که واجد شرایط هر کدام از رشته‌هاست، وارد آموزش عالی شود. خیلی‌ها برای کسب مدرک می‌آیند و اساسا به این مسائل توجهی نداریم.
وی افزود: پارامتر دیگر دانشجو است؛ معمولا این بررسی‌ها را انجام نمی‌دهیم که دانشجو با چه هدف و انگیزه‌ای به دانشگاه می‌آید و چه مشکلاتی گریبان‌گیر او در فضای دانشگاهی است. اگر مشکلی داشته باشد، همه مشکلات را با خود وارد رشته‌ای می‌کند که می‌خواهد در آن درس بخواند. این مهم است که دانشجویی که واجد شرایط هر کدام از رشته‌هاست، وارد آموزش عالی شود. خیلی‌ها برای کسب مدرک می‌آیند و اساسا به این مسائل توجهی نداریم.
منابع تخصصی تألیف و ترجمه چنگی به دل نمی‌زند
اله‌یاری ادامه داد: سومین پارامتر، مواد درسی است که بسیار مهم است. در دانشگاههای ایران، مواد درسی بسیار ضعیف و کتاب‌ها قدیمی و به‌روز نشده است. فاصله زیادی در زمینه مواد درسی با دانشگاههای معتبر دنیا داریم. دانشجویان ما کتاب‌های جدید ندارند. کتاب‌ها یا تألیف است یا ترجمه، اگر تألیف باشد رونویسی از آثار دیگران است و مطلوبیت چندانی ندارد، اگر ترجمه باشد هم که به دلیل فاصله زبانی با زبان مبدأ، کتاب ترجمه شده ثقیل خواهد بود. افراد زیادی در کشور نداریم که کتاب‌های تخصصی را ترجمه کنند. این افراد تعداد محدودی هستند که خیلی هم تسلط به زبان مبدأ ندارند.
اله‌یاری ادامه داد: سومین پارامتر، مواد درسی است که بسیار مهم است. در دانشگاههای ایران، مواد درسی بسیار ضعیف و کتاب‌ها قدیمی و به‌روز نشده است. فاصله زیادی در زمینه مواد درسی با دانشگاههای معتبر دنیا داریم. دانشجویان ما کتاب‌های جدید ندارند. کتاب‌ها یا تألیف است یا ترجمه، اگر تألیف باشد رونویسی از آثار دیگران است و مطلوبیت چندانی ندارد، اگر ترجمه باشد هم که به دلیل فاصله زبانی با زبان مبدأ، کتاب ترجمه شده ثقیل خواهد بود. افراد زیادی در کشور نداریم که کتاب‌های تخصصی را ترجمه کنند. این افراد تعداد محدودی هستند که خیلی هم تسلط به زبان مبدأ ندارند.
دانشگاههای دیگر کشورها در و دیوار ندارند
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تأکید بر اینکه در کنار این‌ها، محیط آموزش بسیار مهم است، گفت: از نظر محیط آموزشی، دانشگاههای خارجی در و دیوار ندارند، دانشگاههای ما از محیط پیرامون و جامعه جدا هستند. در سایر کشورها، چند خیابان سرسبز و زیبا به یک فضای بسیار باز که آن فضا کمپ دانشگاهی است، ختم می‌شود. حراست و آبدارخانه در این دانشگاه‌ها وجود ندارد. این غیرعادی نیست. در خود فضای دانشگاه این ساختمان‌ها مجهز به دوربین است و درب ورودی طی ساعات مخصوصی با رمز باز و بسته می‌شود. دانشجویان حتی در زمان شب می‌توانند با رمز وارد دانشگاه شوند. دانشجویان صبح تا شب به دانشگاه و کتابخانه دسترسی دارند. آنلاین از خانه خود با دانشگاه تماس برقرار می‌کنند، در دانشگاههای خارجی، آبدارخانه و آبدارچی معنا ندارد، چرا که این را صحیح نمی‌دانند انسانی که آزاده است در خدمت انسان دیگری باشد، هر کس چای و قهوه و هر چیزی بخواهد، خود آن را تهیه می‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تأکید بر اینکه در کنار این‌ها، محیط آموزش بسیار مهم است، گفت: از نظر محیط آموزشی، دانشگاههای خارجی در و دیوار ندارند، دانشگاههای ما از محیط پیرامون و جامعه جدا هستند. در سایر کشورها، چند خیابان سرسبز و زیبا به یک فضای بسیار باز که آن فضا کمپ دانشگاهی است، ختم می‌شود. حراست و آبدارخانه در این دانشگاه‌ها وجود ندارد. این غیرعادی نیست. در خود فضای دانشگاه این ساختمان‌ها مجهز به دوربین است و درب ورودی طی ساعات مخصوصی با رمز باز و بسته می‌شود. دانشجویان حتی در زمان شب می‌توانند با رمز وارد دانشگاه شوند. دانشجویان صبح تا شب به دانشگاه و کتابخانه دسترسی دارند. آنلاین از خانه خود با دانشگاه تماس برقرار می‌کنند، در دانشگاههای خارجی، آبدارخانه و آبدارچی معنا ندارد، چرا که این را صحیح نمی‌دانند انسانی که آزاده است در خدمت انسان دیگری باشد، هر کس چای و قهوه و هر چیزی بخواهد، خود آن را تهیه می‌کند.
وی افزود: دانشجویان ما در کتابخانه‌های دانشگاهی، تنها تا ساعات خاصی می‌توانند از این فضا استفاده کنند. پنجره‌ها و در‌ها کثیف است. دانشکده‌ها و ساختمان‌های ما به یک زلزله دو ریشتری بند است. هیچ کس تأمین امنیت جانی ندارد. مشخص نیست که اگر زلزله کوچکی بیاید مسئول جان افراد حاضر در این فضا‌ها کیست؟
به گفته اله‌یاری؛ صندلی کلاس‌های آموزشی دانشگاههای ما چوبی و خشن است. در دانشگاههای سایر کشورها، صندلی‌های راحتی برای دانشجویان لحاظ می‌کنند. میز‌ها در کلاس‌های آموزشی ما زاویه‌دار و تیز است. تیزی میز بار‌ها به کمر و پای افراد برخورد کرده است، اما در دانشگاههای سایر کشورها، میز‌ها بیضی و یا گرد و کلاس‌ها بزرگ و نورانی است. دانشجویان ما به سختی رغبت می‌کنند در کلاس‌ها حاضر شوند و درس بخوانند. محیط آموزشی خوب، به افزایش میزان یادگیری کمک می‌کند در غیر این‌صورت، میزان آموزش و یادگیری پایین خواهد آمد.
وی بیان کرد: حتی بهترین دانشگاههای ایران، تجهیزات و امکاناتی که دانشگاههای سایر کشورها برای دانشجویان فراهم کرده‌اند را ندارند. در دانشگاههای سایر کشورها، دانشجویان دکتری برای خود اتاق جداگانه دارند، دانشجویان ارشد و کارشناسی هم همین‌طور. کتابخانه‌ها در ساختمان‌های بزرگ و چند طبقه و عظیم احداث شده و اتاق‌های یک نفره، دو نفره و گروهی برای مطالعه دارند. این دانشگاه‌ها را می‌توان قطعه‌ای از بهشت نامید. در ایران و حداقل در دانشگاههای مادر، ندیده‌ام این چیز‌ها وجود داشته باشد.
آموزش مفید می‌خواهیم، باید هزینه کنیم
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است برای آموزش مفید، باید هزینه کنیم و برای استاد و دانشجو احترام قائل شویم. وی بیشتر توضیح داد و گفت: بررسی‌های کارشناسی برای بهبود روند فعالیت دانشگاه‌ها به کمک این چهار عامل باید به صورت دقیق باشد. در ایران استاد به دانشجو می‌گوید من هوای شما را دارم، شما هم هوای من را در ارزیابی‌ها داشته باشید. در دانشگاههای ایران مشاهده می‌شود که بسیاری از اساتید، دانشجویان را مکلف و یا تهدید می‌کنند که باید به نام من کتاب بنویسید. نام او دانشجوست، استاد باید به او کمک کند! می‌گوید اسم من را به عنوان نویسنده اصلی و اسم خودت را نفر بعد درج کن. از طرفی متأسفانه اکثر دانشگاههای ایران فضایی مردسالارانه دارد و اساتید خانم در حاشیه قرار گرفته‌اند.
اله‌یاری با اشاره به اینکه یکی از دلایلی که شاهد فرار مغز‌ها هستیم، این است که در ایران به مغز‌های متفکر بها داده نمی‌شود، ادامه داد: سنگاپور جزیره‌ای خشک و بیابانی بود. گردانندگان این کشور در اقدامی، به سنگاپوری‌های ساکن در خارج از مرز‌های خود اعلام کردند، ما به شما حقوق و مزایای خوب می‌دهیم، بیایید و کشورتان را آباد کنید. در حالی که اینجا می‌گویند هر که نمی‌خواهد بماند و به غرب علاقه دارد، برود، هر که هم رفت، رفت! شاید باورش سخت باشد، اما تعداد قابل توجهی از بهترین پزشکان و اساتید ایرانی، در خارج از ایران هستند. اکثریت آن‌ها علاقه دارند روزی به ایران برگردند. وقتی همه یکی‌یکی بروند، دیگر کسی باقی نمی‌ماند؟ در دانشگاههای داخل، اساتیدی را می‌بینیم که سر کلاس کلامی نمی‌توانند به دانشجو منتقل کنند و به واسطه کمک‌های دانشجویان خود کتاب هم می‌نویسند و منتشر می‌کنند، باقی اساتید مجرب هم می‌گویند اگر این‌طور است چرا اینجا بمانم!
رویگردانی دانشجوی علوم انسانی به خاطر بی‌سوادی استاد
به بیان این عضو هیئت علمی دانشگاه، دانشجو می‌گوید به خاطر استادان بی‌سواد از رشته علوم انسانی که در آن درس می‌خوانم، روی گردان شده‌ام. اگر چه استادان خوب و باسواد هم داریم، اما تعداد زیادی از آن‌ها از کشور رفته‌اند و یا می‌خواهند بروند. کشور‌های موفق آن‌هایی بوده و هستند که مغز‌های متفکر کشور خود را نراندند و حتی مغز‌های متفکر کشور‌های دیگر را جذب کرده‌اند. اگر به این موضوع توجه جدی نشود، برنامه‌ها، همایش‌ها و سمینار‌های دانشگاهی مثنوی هفتادمن‌کاغذ است.
به بیان این عضو هیئت علمی دانشگاه، دانشجو می‌گوید به خاطر استادان بی‌سواد از رشته علوم انسانی که در آن درس می‌خوانم، روی گردان شده‌ام. اگر چه استادان خوب و باسواد هم داریم، اما تعداد زیادی از آن‌ها از کشور رفته‌اند و یا می‌خواهند بروند. کشور‌های موفق آن‌هایی بوده و هستند که مغز‌های متفکر کشور خود را نراندند و حتی مغز‌های متفکر کشور‌های دیگر را جذب کرده‌اند. اگر به این موضوع توجه جدی نشود، برنامه‌ها، همایش‌ها و سمینار‌های دانشگاهی مثنوی هفتادمن‌کاغذ است.
وی افزود: به نسبت بی‌توجهی به موارد فوق، به کار پژوهشی در دانشگاه بها نمی‌دهیم. کار پژوهشی هم که بعضی انجام می‌دهند و در بوق و کرنا می‌کنند، بعضاً بر پایه نظرخواهی‌های ایمیلی از افرادی است که معلوم نیست کیستند و با چه هدفی پاسخ می‌دهند. بعد همان جواب‌ها به عنوان پایه و اساس پژوهش مورد استفاده قرار می‌گیرد، مطالبی هم از این طرف و آن طرف جمع می‌کنند و این کار پژوهشی می‌شود.
اساتید، راهنمایی پایان‌نامه به هم قرض می‌دهند
اله‌یاری با بیان اینکه دانشجو ترم‌های تحصیلی را یکی‌یکی سپری می‌کند و در انتها به پایان‌نامه می‌رسد و خود این موضوع بحث مفصلی است، گفت: بسیاری از پایان‌نامه‌هایی که دفاع می‌شوند، با نمره قبولی! محتوا ندارند و این نمره دادن‌ها و قبولی‌ها در اکثر دانشگاه‌ها، به روابط اساتید وابسته است، می‌گوییم شما به دانشجوی من ۲۰ بده و من به دانشجوی شما ۲۰ می‌دهم. یک اقدام برای رفع بسیاری از این مشکلات در حوزه نگارش پایان‌نامه این است که اساتید مشاور و راهنما تنها از همان دانشگاه و دانشکده نباشند، خوب است این الزام وجود داشته باشد که استاد مشاور از دانشکده دیگری انتخاب شود. حتی دانشجو بتواند از اساتید متخصص خارج دانشکده موضوع برای نگارش پایان‌نامه دریافت کند. اما وضعیت فعلی این‌گونه است که اعضای هیئت علمی دانشکده، مسئولیت مشاوره و راهنمایی پایان‌نامه را به هم قرض می‌دهند. باید از تبادل اطلاعات با دیگر دانشکده‌ها و متخصصان و کارشناسان نهاد‌های مختلف استفاده شود.
اله‌یاری با بیان اینکه دانشجو ترم‌های تحصیلی را یکی‌یکی سپری می‌کند و در انتها به پایان‌نامه می‌رسد و خود این موضوع بحث مفصلی است، گفت: بسیاری از پایان‌نامه‌هایی که دفاع می‌شوند، با نمره قبولی! محتوا ندارند و این نمره دادن‌ها و قبولی‌ها در اکثر دانشگاه‌ها، به روابط اساتید وابسته است، می‌گوییم شما به دانشجوی من ۲۰ بده و من به دانشجوی شما ۲۰ می‌دهم. یک اقدام برای رفع بسیاری از این مشکلات در حوزه نگارش پایان‌نامه این است که اساتید مشاور و راهنما تنها از همان دانشگاه و دانشکده نباشند، خوب است این الزام وجود داشته باشد که استاد مشاور از دانشکده دیگری انتخاب شود. حتی دانشجو بتواند از اساتید متخصص خارج دانشکده موضوع برای نگارش پایان‌نامه دریافت کند. اما وضعیت فعلی این‌گونه است که اعضای هیئت علمی دانشکده، مسئولیت مشاوره و راهنمایی پایان‌نامه را به هم قرض می‌دهند. باید از تبادل اطلاعات با دیگر دانشکده‌ها و متخصصان و کارشناسان نهاد‌های مختلف استفاده شود.
وی ادامه داد: جلسات دفاع هم مشکلات خاص خود را دارد. جلسات دفاع پایان‌نامه در دانشگاههای ایران بیشتر شبیه به مهمانی و دورهمی است. در بسیاری از دانشگاههای مطرح دنیا، در جلسات دفاع هیچ چیزی به غیر از آب نباید وجود داشته باشد. همه این‌ها مشکلاتی است که در کشور ما وجود دارد. متمدن‌ترین کشور و قدرتمندترین کشور بوده‌ایم. اما امروز، در بعضی موارد از کشور‌های آفریقایی هم عقب‌تر هستیم. حالا اگر هم بخواهیم خودمان را با غرب مقایسه کنیم که کار اشتباهی است. دانشگاههای ما با دانشگاههای آفریقایی هم قابل قیاس نیست.
بازآموزی در علوم انسانی نداریم
به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در بسیاری از کشورها، دانشجویان بعد از اتمام دوران تحصیل، آموزش‌های لازم برای ورود به بازار کار می‌بینند و نوعی بازآموزی دارند. در بعضی رشته‌های مهندسی و فنی در کشورمان این دوره‌ها را داریم، اما در علوم انسانی خیر. اخیرا پیشنهاد کرده‌ایم در رشته مددکاری اجتماعی، شورای آموزشی راه بیاندازیم و دوره‌های بازآموزی برای مددکاران اجتماعی برگزار کنیم تا بتوانیم به استاندارد‌های معتبر برسیم. هنوز نظام دقیق و مدون مددکاری در کشور نداریم. نظام‌نامه‌ای مانند پزشکان در این حوزه وجود ندارد. در خارج از کشور مددکاران نظام‌نامه و درجه دارند. درجه‌بندی هم براساس مدرک، امتیاز‌ها و نوع شغلی که دارند تعیین می‌شود.
انتهای پیام به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در بسیاری از کشورها، دانشجویان بعد از اتمام دوران تحصیل، آموزش‌های لازم برای ورود به بازار کار می‌بینند و نوعی بازآموزی دارند. در بعضی رشته‌های مهندسی و فنی در کشورمان این دوره‌ها را داریم، اما در علوم انسانی خیر. اخیرا پیشنهاد کرده‌ایم در رشته مددکاری اجتماعی، شورای آموزشی راه بیاندازیم و دوره‌های بازآموزی برای مددکاران اجتماعی برگزار کنیم تا بتوانیم به استاندارد‌های معتبر برسیم. هنوز نظام دقیق و مدون مددکاری در کشور نداریم. نظام‌نامه‌ای مانند پزشکان در این حوزه وجود ندارد. در خارج از کشور مددکاران نظام‌نامه و درجه دارند. درجه‌بندی هم براساس مدرک، امتیاز‌ها و نوع شغلی که دارند تعیین می‌شود.
