واکنش مردم به شهادت سردار سلیمانی، نوزایش اجتماعی بود

واکنش گسترده مردم به شهادت سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی، تحلیل‌های اجتماعی خاص خود را می‌طلبد. بدین منظور چرایی عظمت تکریم مردم از سردار سلیمانی و آینده جامعه ایرانی موضوعاتی بود که با سیدجواد میری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در میان گذاشتیم و با او به گفت‌وگو نشستیم. آنچه از نظر می‌گذرد حاصل گفت‌وگوی ایکنا با این جامعه‌شناس است.

ایکنا ــ واکنش جامعه به شهادت سردار سلیمانی را چگونه تحلیل می‌کنید؟

پیش از هر چیزی باید به بحث‌های نظری و فکری توجه بیشتری داشته باشیم. متأسفانه در دهه‌های گذشته، بسیاری از بحث‌های نظری و جدی مورد نیاز جامعه ایران به علت سیطره سیاستمداران، مغفول و مهجور مانده‌اند. یکی از سنت‌‌های فکری ایرانیان، سنت ضدامپریالیستی است که اگر نتوانیم آن را تشخیص دهیم و تحلیل کنیم، از فهم جامعه ایرانی بازمی‌مانیم. اگر به سال‌ 1332 و سقوط دولت دکتر مصدق نگاه کنیم، می‌بینیم که مردم به علت کودتای 28 مرداد، کینه شدیدی از آمریکا گرفتند و دانشجویان هم این کینه را در جریان سفر نیکسون به تهران نشان دادند. جریان ضدامپریالیستی که حقیقتی در جامعه آن روزِ ایران بود، به شدت از سوی شاه سرکوب شد. نهضتی که در 15 خرداد 42 از سوی اسلام‌گرایان آغاز شد، ریشه‌های ضدآمریکایی داشت اما آن هم به شدت سرکوب شد. در تمام سال‌های 40 تا 54 شمسی، گفتمان‌های ضداستعماری و ضدامپریالیستی در ایران فعال بودند اما تا سال 54، حکومت همه آن‌ها را به بهانه اینکه فعالیت مسلحانه می‌کنند و دنبال بر هم زدن نظم جامعه هستند، اعدام، زندان و یا تبعید کرد. در نتیجه سنت فکری ضد امپریالیستی ایرانیان خوب فهم نشد. در جریان انقلاب 57 یکی از شعارهای اصلی مردم، ضداستعماری بود اما در سال‌های بعد از انقلاب، به علت اینکه بخش زیادی از مردم احساس کردند که بعضی از شعارهای ضدآمریکایی، حکومتی هستند، سنت فکری ضدامپریالیستی ایرانیان را که در لایه‌های زیرین جامعه وجود دارد، فهم نکردند. پس در تمام دهه‌های اخیر، جامعه ایران به شدت تمایل به مقابله با استعمار، به طور خاص آمریکا داشته است، اما رفتار دولت‌ها و سیاستمداران به گونه‌ای بوده است که باعث شده این سنت فکری به خوبی فهم نشود.

ایکنا ــ پس معتقدید واکنش‌ها به شهادت سردار سلیمانی به روحیه ضدامپریالیستی ایرانیان مربوط است؟

به طور عمده، به همین مربوط است که لایه‌های زیرین جامعه ایران در برابر دشمن خارجی، که نمونه بارز آن آمریکاست، موضع دارد و وقتی آن دشمن خارجی جنایتی را مثل شهادت سردار سلیمانی انجام می‌دهد، مردم از آن کینه شدیدی را به دل می‌گیرند و با تمام انتقادات جدی که به رویه حاکمیت دارند و در آبان‌ماه 98 هم آن را نشان داده بودند، کنار هم متحد می‌شوند.

ایکنا ــ آیا ویژگی‌های شخصیتی سردار سلیمانی در این واکنش گسترده مردم مؤثر بوده است؟

بله، جامعه ما نشان داد که سربازان خدوم کشور را تکریم می‌کند. جامعه بین افرادی که در سَبیلِ جناح‌ها حرکت می‌کنند با افرادی که «فی سبیل الله» کار می‌کنند، تمایز قائل می‌شود. مردم این ویژگی را در سردار سلیمانی دیدند، لذا از او تجلیل کردند. احساس کردند سردار سلیمانی آدمی نبود که بگوید در سبیل و جناح من حرکت کنید، بلکه همه را به «سبیل الله» دعوت می‌کرد.

سخنرانی سردار سلیمانی را حتماً ببینید؛ جامعه را به خانواده تشبیه می‌کند. می‌گوید این جامعه، خانواده ماست، در خانواده ما ممکن است افراد لباس متفاوتی بپوشند، جامعه‌ای که بخواهد جامعه خود را به اصلاح‌طلب و اصولگرا و اینطرفی و آنطرفی تقسیم کند، جامعه نمی‌شود. در یک خانواده با تمام تمایزها و تشابهات، همبستگی وجود دارد. مردم قطعاً این روحیات سردار سلیمانی را می‌دانستند و او را تکریم کردند.

ایکنا ــ به نظر شما، جامعه ایران بعد از شهادت سردار سلیمانی در چه فضایی قرار می‌گیرد؟

ملت یک واقعیت سیال است و زایش، نوزایش و مرگ دارد. به نظر من، با شهادت سردار سلیمانی، بارش عواطفی در ایران و حتی در سطح منطقه رخ داد که می‌تواند نوعی از ملت ایران دوباره زاییده می‌شود. ما با نوزایش اجتماعی مواجه‌ایم. این نوزایی یقیناً برای خود امواجی تولید خواهد کرد. اگر سیاستمداران و معماران جامعه ایران تعقل و تدبیر به خرج دهند و خود را در راستای این امواج نوزا قرار دهند، جامعه پیشرفت خواهد کرد، اما اگر در مقابل این امواج نوزا بایستند، آن هم در شرایطی که فشارهای بین‌المللی زیادی روی ایران وجود دارد، اتفاقات خوبی رقم نمی‌خورد. ما با یک کشور به نام آمریکا طرف نیستیم، آمریکا کشوری است که بعد از جنگ جهانی دوم، نظام نوین جهان را به دست گرفت. پس ما با یک نظام جهانی در حال مقابله هستیم و شرایط خاصی داریم، اگر داخل ایران، سیاستمداران بخواهند حرکتی کنند که بقای جامعه را حفظ کنند، باید در برابر نوزایش جامعه ایران، هوشیاری به خرج دهند و با آن همراه شوند. پیام اصلی این نوزایش به نظر من تکثر است. جامعه ایران جامعه یکسان نیست و جامعه متکثر سیاستگذاری‌های متکثر می‌خواهد. هرچقدر هم که استقلال داشته باشیم، اگر جامعه احساس کند که تکثرش به رسمیت شناخته نمی‌شود، به مشکل برمی‌خوریم.

ایکنا ــ ماهیت و ویژگی‌های این ملت در حال تولد چیست؟

بخش‌های مختلف جامعه در بزنگاه‌های مختلف، مطالبات خود را بیان کرده‌اند. ملتی که در حال شکل‌گیری است، ملتی است که از خط‌کشی‌های عرفی سیاسی، خودی و غیرخودی عبور کرده و به منافع ملی و کیان کشور حساس است. در شرایطی که سیاستمداران به دنبال یکسان‌سازی بود‌ه‌اند، ملت نشان داد که به جای یکسان‌بودن، به یکپارچگی معتقد است. یکپارچگی یعنی مردم سلایق و علایق متفاوت داشته باشند اما همگی برای اعتلای ایران و اهدافی مشترک متحد باشند، چیزی که می‌تواند ملت را حرکت دهد، یکپارچگی آن است.