تبعات رباخواری از منظر قرآن

حجت‌الاسلام والمسلمین امیر صالحی، کارشناس مسائل فقهی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره ربا در قرآن و دین مبین اسلام و همچنین تبعات رباخواری در اقتصاد یک کشور پرداخت و گفت: موضوع ربا در مقابل بیع مطرح شده است چراکه خداوند متعال در قرآن کریم بیان فرموده است: «يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ؛ خدا از (بركت‏) ربا مى ‏كاهد، و بر صدقات مى‏‌افزايد، و خداوند هيچ ناسپاس گناهكارى را دوست نمى دارد» (البقره/ 276). ربا در دین مبین اسلام دارای دو قسم است که یک قسم آن در قرض تحقق پیدا می‌کند.

ربا چگونه اتفاق می‌افتد؟

وی ادامه داد: ربا در قرض بدین معنی است که اگر فردی به شخص دیگری قرض بدهد، اگر در ضمن این قرض، شرط زیاده کند و مثلاً بگوید باید پولی اضافه‌تر به آن قرض‌دهنده بازگرداند یا حتی کاری برای وی انجام دهد در اینجا زیاده معنای ربا است. این زیاده، گاهی زیاده عینی است؛ بدین معنا که شخص در ضمن قرض دادن، شرط می‌کند که باید فلان مقدار به من بازگردانده شود.

صالحی افزود: گاهی اوقات هم زیاده به اصطلاح فقها، زیاده حکمی است. بدین معنا که قرض‌دهنده شرط نمی‌کند که پول زیادتری به وی پرداخت شود بلکه در ضمن این قرضی که می‌دهد، کاری باید برای وی انجام گیرد. به عنوان مثالی برای این مورد دوم می‌توان گفت که اگر شخصی منزلی را به صورت رهن کامل اجاره کند این از اقسام ربای قرضی است که زیاده در آن به شکل حُکمی است.

مفهوم ربای قرضی و ربای معاملی

این کارشناس مسائل شرعی تصریح کرد: قسم دیگر ربا، ربای در معاملات است که سه شرط لازم است که ربای معاملی حاصل شود. اولین شرط این است که دو جنس با هم معامله شود نه اینکه مثلاً جنس در مقابل پول معامله شود؛ برای مثال طلا با طلا معامله شود. شرط دوم این است که یکی از اجناس زیادتر از دیگری باشد و سوم اینکه اجناس همانند گندم و جوف وزن‌کردنی باشد، نه اینکه فروش آن به صورت عددی اتفاق بیفتد.

وی در تعریف ربای معاملی یادآور شد: اگر شخصی طلای خود را با طلای طلافروش معاوضه کند و یکی از اینها در این جنس، زیاده بر دیگری داشته باشد در اینجا ربای در معاملی حاصل می‌شود که هم حرام و هم باطل است. در مجموع باید گفت که دو قسم ربا شامل ربای قرضی و ربای معاملی هستند.

تبعات اقتصادی و اجتماعی رباخواری

صالحی درباره تبعات رباخواری از منظر قرآن کریم نیز بیان کرد: نکته مهمی که وجود دارد این است که قرآن در سوره مبارکه بقره بیان می‌کند آنهایی که اهل ربا باشند، این اقدام آنها همانند آتش در شکم وارد کردن است و خداوند متعال به رباخواران این وعده را داده که اثر رباخواری این است که مال انسان را نابود خواهد کرد. در روایات متعددی نیز به شدت از رباخواری پرهیز شده و حتی گناه آن از برخی از گناهان منافی با عفت بزرگ‌تر است.

وی در پایان گفت: از لحاظ اجتماعی و اقتصادی هم اگر در سیستم اقتصادی یک کشور رباخواری وارد شد نتیجه این خواهد شد که کار و تلاش، جای خود را به مال‌اندوزی خواهد داد و در این شرایط افراد به دنبال این هستند که بدون کار و تلاش، پولی را به دست آورند و نتیجه این وضعیت هم این است که چرخ صنعت از حرکت باز خواهد ایستاد. در این شرایط بیکاری، نقدینگی، فساد مالی و مشکلات اجتماعی هم بسیار زیاد خواهد شد.