به گزارش خبرنگار ایکنا؛ ششمین هم‌اندیشی «جایگاه مطالعات قرآنی در اعتلای علوم انسانی، مطالعه موردی مسئولیت اجتماعی»، امروز، 26 بهمن‌ماه، با حضور جمعی از اندیشمندان‌ و علا‌قه‌مندان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

شهریار نیازی، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران در این هم‌اندیشی با موضوع «مسئولیت اجتماعی زنان از منظر قرآن» به ایراد سخن پرداخت و بیان کرد: طبیعی است که وقتی در مورد مسئولیت اجتماعی سخن می‌گوییم، این مسئولیت که اقدام سازنده و درست‌کننده‌ای برای فرهنگ اجتماعی کشورها است، اصطلاح جدیدی است که باب شده است و مسئولیت‌پذیری مدنی را در این بحث، خواهیم داشت. در حقیقت می‌خواهیم ببینیم آیا در قرآن، مسئولیت اجتماعی در حوزه زنان داریم یا خیر.

گزارش تصویری  هم‌اندیشی «جایگاه مطالعات قرآنی در اعتلای علوم انسانی»

وی تصریح کرد: اینکه می‌گویم مسئولیت اجتماعی، منظور همان کلمه عمل صالحی است که در قرآن به آن اشاره شده است. در مورد عمل صالح بسیار شنیده‌ایم و باید توجه کنیم که صالح، اسم فاعل است. یعنی عملی که درست‌کننده است. در حقیقت وقتی که کار درستی را انجام می‌دهید، کار شما خوب است و ما نیز در زندگی روزمره کارهای خوبی انجام می‌دهیم، اما عمل صالح، عملی است که کار را درست می‌کند. یعنی این واژه فقط درست‌کاری و کار درست نیست، بلکه کاری است که باید برای آن، کار اجتماعی انجام دهید و روحیه جمعی داشته باشید. همچنین باید، کار شما سازنده باشد و به درست شدن مجموعه‌ مسائلی کمک کند که در جامعه وجود دارد.

بیشتر بخوانید؛

• فراستخواه: سیطره ژانر «قرآن و موضوعات» بر مفاهیم مرکزی دین‌شناسی

• ایازی: تحول معنوی و اخلاقی منوط به اصلاح وضعیت اجتماعی است

• شیخ‌زاده: آثار سیاسی اجرای آموزه‌های قرآن کریم در زمینه مسئولیت اجتماعی

نیازی در ادامه افزود: بنابراین، وقتی که قرآن فرمود اگر مرد و زنی کار صالح را انجام دهند و بعد این را به قید ایمان مقید کرد، یعنی عمل صالح، نه فقط مختص ذکر و انثی است، بلکه مومنین باید این کار را  انجام دهند. در مطالعات قرآنی باید در مورد مسئولیت اجتماعی زنان، چراغ جنسیت زبانی و جنسیت دستوری را خاموش کنیم و اگر غیر از این باشد، به بی‌راهه کشانده شده‌ایم.

اگر از این چنبره و زبان جنسیت‌زده خارج شویم، امکان اینکه جنسیت را نابینا ببینیم، وجود دارد و با این روند، اگر در حوزه اجتماعی، زنانه ـ مردانه نکنیم، می‌توان امیدوار بود که مشکل حل شود

وی تصریح کرد: در زبان عربی، اساساً مذکر غلبه دارد و وقتی دستور زبانی مذکر را غلبه داد، یعنی در فرهنگش نیز وارد می‌شود و صداهای زنانه نیز در فرهنگ شنیده نخواهد شد. یعنی وقتی می‌گویید «الذین آمنوا»، این «آمنوا»، صرف نظر از مرد و زن بودن است. اما زبان دستور و جنس دستوری آن یک جنس مذکر غالب است. اگر از این چنبره و زبان جنسیت‌زده خارج شویم، امکان اینکه جنسیت را نابینا ببینیم، وجود دارد و با این روند، اگر در حوزه اجتماعی، زنانه ـ مردانه نکنیم، می‌توان امیدوار بود که مشکل حل شود.

نیازی در ادامه افزود: بزرگ‌ترین گرفتاری ما در فهم زبان قرآن همین است که این زبان جنسیت‌زده را چطور در صحنه اجتماعی از جنسیت خارج و کور کنیم. یعنی کاری کنیم که این زبان، کارکرد فراجنسیتی داشته باشد. بسیاری از مفسران ما در تاریخ، در اینجا گرفتار بودند و در فهم قرآن، عموماً مردانه‌نگری کرده‌اند و در عین حال نگاهشان به زنان یک نگاه دست دوم و جنس دوم بوده است و «ابن جنی» در این زمینه می‌گوید، زبان عربی، زبان مذکر غالب است و گویی این زبان برای مذکرها وضع شد است.

مناقشه مسئولیت اجتماعی زنان در ادبیات اسلامی

وی تصریح کرد: خداوند در این زبان با ضمیر «هو» خطاب می‌شود و در حقیقت اگر قرار باشد که ما جنس دستوری را در نظام اجتماعی به کار گیریم، به شرک نیز مبتلا می‌شویم و تصویری که از خدا داریم نیز خدای مردانه خواهد بود. در حالی که خداوند خودش فرمود که «لم یلد و لم یولد» و در نتیجه جنس‌پذیر نیست.

این عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه افزود: نکته دیگر اینکه، مسئولیت اجتماعی زنان در ادبیات اسلامی مورد مناقشه است. یعنی به دلیل شکلی از تفاوت‌های زیستی زن و مرد، این مسئله به سپهر اجتماعی کشیده شده و در مورد حضور زنان در صحنه اجتماع، نوعی تقلیل‌گرایی دیده می‌شود و سعی می‌شود که زنان در صحنه اجتماعی تکالیف خود را بر عهده مردان می‌اندازند که یکی از مشکلاتی است که از قرائت‌های سنتی فهم دینی و قرآن پیدا شده است و در همه‌جا به صورت محکم تئوریزه و نظریه‌پردازی شده است و در جامعه اسلامی کارکرد دارد.

نیازی تصریح کرد: مسئولیت، وظیفه است. در مقابلش نیز حقوق قرار دارد. اگر حقوقی نباشد، مسئولیتی نیز وجود ندارد. بنابراین، ما نیاز داریم به اینکه حقوق، تضمین شوند و حمایت‌های قانونی و آزادی‌ بیان هم تضمین شوند. حق برخورداری از عدالت تضمین شود و در واقع مجموعه‌ای از حقوق باید تضمین شوند تا فرد مسئولیت‌های اجتماعی خودش را قبول کند و این مسئولیت‌ها را ساری و جاری کند. وقتی که حق گرفته شود، تکلیف نیز ساقط خواهد شد.

وی در ادامه افزود: در مقابل یک حق نیز، باید تکلیف متناسب با آن وجود داشته باشد و وقتی که حق را بگیرید، تکلیف نیز ساقط می‌شود و این شکلی از تناسب است. بنابراین باید برای باز کردن صحنه مسئولیت‌پذیری اجتماعی، حتماً حقوق تضمین شوند. حمایت‌های قانونی نیز وجود داشته باشند و از این جهت، اگر چراغ جنسیت را در حوزه زبان و در حوزه زبان عربی فصیح و در حوزه فقه خاموش کنیم، مسئولیت‌های اجتماعی زن و مرد، تفاوتی نخواهند داشت. چون نظام اجتماعی قرآن، مبنایش در سپهر اجتماعی، یک نوع عمل صالح است و فرقی هم بین زن و مرد نیست.

نیازی تصریح کرد: ما در کشورهای اسلامی مانند کشورهای خاورمیانه، حکومت‌های ناکارآمدی داریم که حقوق زنان را نمی‌توانند تضمین و رعایت کنند. لذا در حوزه وارد کردن زنان برای پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی، ناتوان هستیم. وقتی که شرایط امن نیست و برخوردهای مختلفی صورت می‌گیرد، طبیعی است که افراد کنار می‌کشند و مسائل خود را به تکالیف فردی و آموزشی خود منحصر می‌کنند. جامعه برای ورود به حوزه مسئولیت اجتماعی در عین حال نیازمند نهادهای داوطلبانه و مستقل است. در حقیقت کار فردی کافی نیست و باید این نهادها را در جامعه ایجاد کنیم و در کشوری مانند ایران که حقوق زنان تضمین نشده است، طبیعی است که این نهادها وظیفه اعتراض، نقد، آگاهی‌بخشی و ایجاد شفایت را دارند.

مسئولیت اجتماعی مراتبی دارد و ممکن است منحصر به تکالیف دینی، خانه‌داری، کودک‌پروری و ... شود و یا اینکه مراتب بالاتری در حوزه مسئولیت‌پذیری اجتماعی و بالاتر از آن مسئولیت‌پذیری‌های سیاسی و ورود به حوزه‌های حکمرانی داشته باشد

وی در ادامه افزود: مجموعه‌ای از این اقدامات باید انجام شود که فضا برای مسئولیت اجتماعی فراهم شود. همچنان که جنبش‌های نوین زنان نیز با این اهداف شکل گرفته که نظام‌های سیاسی و اجتماعی را پاسخ‌گو کنند و روش‌های مختلفی را نیز در پیش گرفته‌اند. بنابراین، مسئولیت اجتماعی مراتبی دارد و ممکن است منحصر به تکالیف دینی، خانه‌داری، کودک‌پروری و ... شود و یا اینکه مراتب بالاتری در حوزه مسئولیت‌پذیری اجتماعی و بالاتر از آن مسئولیت‌پذیری‌های سیاسی و ورود به حوزه‌های حکمرانی داشته باشد.

نیازی تصریح کرد: مشکلی که در جامعه اسلامی داریم، این است که نظام‌های حاکم می‌خواهند این مسئولیت‌های اجتماعی و وظایف اجتماعی زنان را کاهش دهند و این‌ وظایف را به خانه‌داری و ... تقلیل دهند. این کار، خود به خود بیش از نیمی از عقول جامعه و خرد اجتماعی را از صحنه اجتماعی خارج و به پستوها وارد می‌کند. بنابراین، با توجه به اینکه حکومت ما متن‌گرا است و مسائل خود را از عرف نمی‌گیرد و از متن دینی اخذ می‌کند، تنها راه این است که این متون دینی دائما بازنگری شوند و دائما گفتمان جدیدی در مورد آنها اتفاق بیفتد تا بتوان از این گردنه‌ها عبور کرد.