اقلیم کردستان برای ترکیه دروازه ورود به مناطق عربی عراق است

تحرکات اخیر ترکیه در اقلیم کردستان عراق، که رابطه نزدیکی با حزب دموکرات کردستان برقرار کرده، در هفته‌های اخیر مورد توجه کارشناسان و تحلیلگران سیاسی قرار گرفته است. از سوی دیگر موقعیت استراتژیک این منطقه در عراق و تحولات سیاسی این کشور باعث شده که کردستان عراق بازیگری مهم و مورد توجه طرف‌های خارجی حاضر در صحنه سیاسی این کشور قرار باشد و هر کدام تلاش کنند که سهمی در روابط با کردستان عراق داشته باشند.

در این میان ترکیه، از بازیگران اصلی منطقه خاورمیانه، تلاش کرده که روابط خود را با اقلیم ‌کردستان گسترش دهد و این موضوع برایش، که با گروه‌های جدایی‌طلب کُرد در جنوب این کشور درگیر بوده، بسیار مهم و حائز اهمیت است. ایکنا درباره حضور و تحرکات اخیر ترکیه در منطقه اقلیم کردستان عراق گفت‌وگویی با اردشیر پشنگ، کارشناس روابط بین‌الملل و مسائل خاورمیانه و عراق، انجام داده است که مشروح آن در ادامه می‌آید.

ایکنا ـ در روزهای اخیر شاهد بودیم که ترکیه در حال تقویت رابطه با اسلام‌گرایان کُرد اقلیم کردستان است. این موضوع را چطور ارزیابی می‌کنید؟

ترکیه در اقلیم کردستان عراق حضور دیرپایی دارد. از دهه 1990 میلادی ترکیه با توجه به قرارداد‌هایی  که این کشور با صدام حسین و به بهانه تعقیب اعضای پ ک ک داشت، از طریق حملات هوایی و ایجاد پایگاه‌های نظامی در شمال عراق حضور داشته است. در همین چارچوب و با توجه به اهمیت موضوع کُردها برای ترکیه، این کشور تلاش کرده که در منطقه شمال عراق روابط خود را براساس منافع خود دنبال کند.

ترکیه با اسلام‌گرایان کُرد هم روابطی داشته اما این روابط با توجه به پایگاه ضعیف و تأثیرگذاری ناچیز احزاب کُرد اسلام‌گرا در کرستان عراق چندان چشمگیر نبوده و نیست

در سال‌های اخیر شاهد هستیم که بیشترین روابط ترکیه با حزب دموکرات کردستان عراق بوده اما در عین حال سعی کرده با سایر احزاب کُرد هم ارتباطات خود را حفظ کند. در همین چارچوب ترکیه با اسلام‌گرایان کُرد هم روابطی داشته اما این روابط با توجه به پایگاه ضعیف و تأثیرگذاری ناچیز احزاب کُرد اسلام‌گرا در کرستان عراق چندان چشمگیر نبوده و نیست.

ایکنا ـ ممکن است ترکیه و اقلیم کردستان بتوانند به اشتراک نظر برسند؟

ترکیه و اقلیم کردستان روابط چندلایه‌ای با هم دارند. روابط اقتصادی دو طرف گسترده است و حتی در جریان همه‌پرسی استقلال کردستان، ترکیه علی‌رغم ادعای بستن مرز‌ها با این منطقه این کار انجام نداد و مرزهای خود با اقلیم کردستان عراق را باز نگه داشت. اقلیم کردستان برای ترکیه دروازه ورود به عراق و مناطق عربی آن و بازاری بزرگ و رو به رشد است. حضور نزدیک به هزار شرکت ترکیه در شهرهای اربیل، دهوک و سلیمانیه نشان از  اهمیت این موضوع دارد. از سوی دیگر ترکیه سعی کرده مناسبات امنیتی و سیاسی خود را با اقلیم کردستان و در چارچوب سیاست مهار و عضوگیری پ ک ک و عملیات‌های این گروه گسترش دهد.

موضوع انرژی نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. لوله‌های نفتی که از اقلیم کردستان خارج می‌شود؛ به ترکیه متصل و این کشور نقش «هاب انرژی» را برای اقلیم کردستان بازی می‌کند. این مسئله‌ای حیاتی است و باید به این نکته توجه داشت که در زمینه فروش انرژی دو طرف روابط خوبی دارند که چندان رسانه‌ای و شفاف نمی‌شود.

ایکنا ـ دلیل اصلی اینکه بارزانی خواستار ماندن نظامیان آمریکایی، برخلاف نظر پارلمان عراق است، چیست؟

مسعود بارزانی، رهبر حزب دموكرات كردستان عراق، عمدتاً نگاهی به غرب دارد و الگوهای مورد‌ نظر وی در سازوکارهای دموکراتیک و نهاد‌سازی باعث شده که گرایش وی غربی باشد. مسئله دیگر اینکه عراق محل حضور و نفوذ کشورهای مختلف است و این کشورها عمدتاً با به‌کارگیری مکانیسم موازنه مثبت به دنبال یارگیری با بازیگران خارجی هستند. هرچند در موضوع همه‌پرسی سال 2017، اقلیم کردستان عراق، آمریکا را در کنار خود ندید اما حضور آمریکا را برای حفظ منافع موجود لازم دانسته و امیدوار است این موضوع مانع از آن شود که سایر گروه‌های عراقی در اتحاد با سایر کشورهای منطقه‌ای و از سوی دیگر قدرت گرفتن بیشتر دولت مرکزی عرصه را بر کُردها تنگ‌تر کند.

مسئله دیگر این است که هنوز خطر داعش به‌طور کامل دفع نشده و آمریکایی‌ها در این زمینه بهانه خوبی برای کُرد‌ها دارند. از سوی دیگر آمریکایی‌ها با کمک‌های منظم نظامی، مالی، مشاوره سیاسی و اداری به کرد‌ها کمک می‌کنند که این موارد برای کُردها بسیار حیاتی است. کُردها می‌کوشند به خاطر استفاده از قدرت فرامنطقه‌ای آمریکا در عراق روابط بسیار نزدیکتری با این کشور داشته و این سیاست را در چارچوب منافع استراتژیک خود برنامه‌ریزی می‌کنند.

ایکنا ـ در صورت خروج آمریکایی‌ها از عراق، روابط اقلیم و دولت مرکزی به کجا می‌انجامد؟

روابط اربیل و بغداد پیچیده و با پرونده‌های حل نشده همراه است. حضور آمریکا می‌تواند بین دو طرف موازنه ایجاد کند. درصورت خروج آمریکا ـ که در میان‌مدت آن را بعید می‌دانم ـ حل مسائل  بین دو طرف سخت خواهد شد. حضور آمریکا موازنه و اتحاد را برای کردهای عراق به همراه دارد و این از سال 1998 وجود داشته است.

خروج آمریکا از عراق مورد استقبال کُردها، اعراب سنی و دیگر گروه‌های سکولار نخواهد بود و اوضاع را در این کشور پیچیده می‌کند. در واقع هر قدرت خارجی که جای خود را در عراق خالی کند، باعث می‌شود که سایر قدرت‌ها جای خود را بازتر و براساس منافع خود اقدام کنند. به همین دلیل کُردها می‌دانند که در صورت خروج آمریکا سرنوشت مبهمی خواهند داشت.

کُردها دارای ساختار نظامی منسجم، ساختار اداری و بوروکراتیک قابل توجه و توسعه بهتر نسبت به سایر مناطق عراق هستند. این مسائل باعث شده این منطقه کردنشین وابسته به حضور و نبود آمریکا نباشد

در عین حال کُردها دارای ساختار نظامی منسجم، ساختار اداری و بوروکراتیک قابل توجه و توسعه بهتر نسبت به سایر مناطق عراق هستند. این مسائل باعث شده که عناصر قدرت کُردها در عراق بیشتر از گذشته شود و این منطقه کردنشین وابسته به حضور و نبود آمریکا نباشد.

ایکنا ـ در حال حاضر وضعیت روابط ایران و اقلیم کردستان را چطور است؟

روابط ایران و کردستان عراق، تعاملی مثبت بوده و هست. شاید تنها زمانی که روابط دو طرف به تنش کشیده و به آستانه درگیری رسید، در زمان همه‌پرسی بود. بعد از همه‌پرسی و تسلط دوباره دولت عراق بر مناطق مورد مناقشه بین بغداد و اربیل مانند کرکوک، طرفین به دنبال بازسازی روابط هستند.

 در زمینه اقتصادی نیز روابط کاملاً رو به رشد است و تعامل تهران با گروه‌های کُرد به خصوص حزب دموکرات کردستان طی دو سال اخیر روابطی با شیب بالا بوده است. هر دو می‌دانند که طرف مقابل واقعیتی انکارناپذیر است. چه نگاه کُردها به ایران به عنوان همسایه‌ای قدرتمند و چه دیدگاه ایران به کُردها به عنوان بازیگری مهم و غیرقابل چشم‌پوشی در عراق این واقعیت را آشکار می‌کند. به همین دلیل دو طرف در مواقع مختلف می‌توانند به کمک هم بیایند. برای مثال اکنون و در زمانی که ایران با تحریم‌های فلج‌کننده روبه‌روست، اقلیم کردستان می‌تواند مانند گذشته منفذی اقتصادی برای ایرانیان باشند. از سوی دیگر حفظ امنیت در اقلیم کردستان به معنای حفظ امنیت مرزهای ایران و مناطق غربی این کشور است. این اهمیت باعث شده که دو طرف با یکدیگر روابط خود را گسترش دهند. از سوی دیگر ایران این نگرانی را دارد که اگر به این منطقه توجه کافی را نشان ندهد، باید عرصه را به سایر بازیگران دیگر مانند ترکیه، آمریکا و عربستان چه در بعد امنیتی و چه در ابعاد سیاسی و اقتصادی واگذار کند. به همین دلیل و علی‌رغم نگرانی‌هایی که ایران در مورد کردستان عراق دارد، تلاش می‌کند روابط را با شیب ملایمی گسترش دهد.

ایکنا ـ آینده وضعیت سیاسی اقلیم کردستان را چه خواهد بود؟

مانند سه دهه اخیر و براساس آنچه از سال 1991 شروع شده و تا امروز ادامه دارد، اقلیم کردستان جزیره ثبات عراق باقی خواهد ماند. این منطقه کمترین فساد و بیشترین میزان توسعه را در بین مناطق عراق دارد. میزان رضایتمندی از شرایط زندگی در کردستان بالا و فقر در این منطقه کمتر از سایر شهرهای عراق است. ثبات سیاسی در کردستان عراق در سطح مناسبی است هرچند در زمینه روابط بین حزبی و درون‌حزبی در این منطقه می‌تواند این ثبات را تحت شعاع قرار دهد.

همه‌پرسی سال 2017 و مخالفت منطقه‌ای و جهانی با آن، کُردها را وارد پختگی کرده تا تلاش کنند منافع خود را از روش‌های کم‌هزینه‌تر دنبال کنند. به نظر می‌رسد آینده اقلیم کردستان و تلاش احزاب فعلی این منطقه برای همگرایی بیشتر و احیای روابط پیشین، آینده‌ای با مشکلات نسبتاً کمتر و چشم‌انداز روشن‌تری در مقایسه با سایر نقاط عراق باشد.

گفت‌وگو از محمدحسن گودرزی