تمدن جامعه در تدین آن است

به گزارش ایکنا، آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، مفسر قرآن کریم، در ادامه سلسله جلسات تفسیر خود به تفسیر سوره شمس پرداخت و گفت: در این سوره خداوند 11 قسم در صدر آن یاد کرده است؛ محتوای سوره نشان می‌دهد که مکی است و برای زدودن جاهلیت و حاکمیت عقلانیت با ترویج اخلاق و حقوق نازل شده است.

وی افزود: قسم یادکردن در قرآن مبتنی بر سه مسئله است؛ اول اهمیت آن مسئله، زیرا بر مسئله غیرمهم سوگند خوردن درست نیست؛ دوم اهمیت مقسم‌به، زیرا سوگند به شی غیرمهم در امر مهم اثرگذار نیست و سوم رابطه تشریعی و تکوینی میان مقسم به و مورد قسم است.

آیت‌الله جوادی آملی تصریح کرد: قسم خداوند یا مستقیماً به برهان، یا به شرط یا به مبدأ و جزء و منتهای مسئله و مسیر مسئله یا امری از امور دیگر که در تحقق آن مطلب سهم اثرگذاری دارد، محقق می‌شود؛ قرآن به بیگانه سوگند یاد نمی‌کند؛ در صدر سوره یاسین به قرآن قسم یادکرده تا پیامبری پیامبر را ثابت کند؛ یعنی نبوت پیامبر به استناد معجزه است؛ قسم خوردن به قرآن که او پیامبر است مانند قسم خوردن به آفتاب برای اثبات روز است.

این مفسر قرآن ادامه داد: در سوره شمس به خورشید و شعاع آن قسم خورده است؛ خورشید در عین اینکه نیر است، ولی اساس سودمندی او به نور اوست؛ اگر کسوف رخ داد و نور خورشید به زمین نرسید، به حسب ظاهری اثری نخواهد داشت، ولی وقتی کسوف نیست، زمین روشن و روز حاصل می‌شود، لذا قرآن سوگند به آفتاب و ضحای آن خورده است، زیرا مؤثرترین لحظه خورشید تابیدن آن در نیمروز است.

وی افزود: همچنین به ماه سوگند خورده است؛ ماه در کنار خورشید می‌تواند سهم تعیین‌کننده داشته باشد؛ در ادامه به روز قسم خورده است که همه چیز در آن هویدا می‌شود؛ روز و شب هر دو آینه و آیت حق هستند و زندگی بدون شب و روز ممکن نیست. در بخشی از آیات فرمود اگر همیشه شب بود، چه کسی برای شما روز و اگر همیشه روز بود چه کسی برای شما شب را می‌آورد؛ نظمی که در عالم است نشانه و آینه ناظم است.

این مفسر بیان کرد: در قرآن کریم بعد از بیان برخی موجودات عالم مانند شتر، کوه و ... می‌فرماید که بسیاری از مردم کور هستند و این چیزها را نمی‌بینند؛ اگر کسی یک سطر خط خوب ببیند، فوراً از نویسنده‌اش حق‌شناسی و تمجید می‌کند؛ فرمود این افراد مگر آسمان، زمین، کوه، شتر و ... را نمی‌بینند؟ پس کور هستند؛ اگر کسی آفریده شدن انسان را ببیند ولی خالق آن را نبیند کور است.

این مفسر قرآن تصریح کرد: در این سوره در ادامه به آسمان و بانی آن سوگند خورده است؛ این آسمان اعم از آن است که باران از آن بیاید؛ آسمانی باشد که رزق موجودات در آن است یا آسمان زینت شده به واسطه کواکب است و خالق همه این‌ها خداوند است.

اثبات کرویت زمین

وی با بیان اینکه در ادامه به زمین و کسی که آن را گسترانده قسم خورده است، اظهار کرد: این به معنای آن نیست که زمین کروی نیست؛ کرویت زمین از آیات فراوان مانند مشارق و مغارب استفاده می‌شود؛ زمین گسترده شده تا بشر به آسانی معیشت خود را تأمین کند. البته اینها تفسیر دقیق نیست و به ترجمه نزدیکتر است ولی قدری جلوتر که برویم پرده‌هایی از این آیات گشورده می‌شود که قسم چیست؟.

صاحب تفسیر تسنیم در ادامه سخنان خود با بیان اینکه زمین و آسمان و کل عالم هیچ ذاتیتی ندارند، بلکه همه آیات خدا هستند، اضافه کرد: اگر خداوند به این امور قسم می‌خورد بازگشتش به خود آفریننده آن است. 

آیت‌الله جوادی آملی با اشاره به «فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا» اضافه کرد: این به معنای آن است که نفس اگر ملهم نباشد ناقص‌الخلقه است؛ اگر عالم و آگاه نباشد ناقص است؛ فرمود نقصی در خلقت روح نیست زیرا نفس آگاه و ملهم است؛ اگر کسی بپرسد نفس مستوی الخلقه است یعنی چه؟ پاسخ الهام‌بخشی خداوند به فجور و تقوا است.

جدال عقل و هوس

وی با برشمردن 11 قسم در سوره شمس افزود: خداوند سلسه کارها را به هر موجودی آموخت؛ اینکه کودک چگونه پستان بمکد یا حیوانات چگونه تغذیه کنند، ولی مهم این است که زشتی و زیبایی و خوبی و بدی را خداوند برای جدال عقل و هوس آفرید؛ البته امر مباح را هم خدا آموخته است، ولی معرکه جنگ درونی انسان نیست. هوس، انسان را به فجور و عقل، انسان را واجبات و مستحبات دعوت می‌کند و اینجاست که تعلیم و تربیت لازم است. 

این مفسر قرآن با بیان اینکه هر کسی می‌داند چه چیزی برای او بد و چه چیزی خوب است، ولو اینکه نگوید، ولی می‌داند، زیرا بر او الهام شده است، افزود: این سوره جمع میان مخلوق و خالق است که در تمام قرآن بی نظیر است که در حقیقت بازگشت آن به خدا است؛ قسم به خدا وقتی تجلی کرد خورشید، ماه و .. آفرید و جان آدمی و الهام فجور و هدایت را به او آموخت.

تمدن جامعه در تدین است

این مفسر قرآن اضافه کرد: امام علی(ع) فرمود: لقد تجلی لعباده فی کتابه...؛ خدا در همه مخلوقات خود تجلی کرد مخصوصاً در قرآن برای بندگانش تجلی کرده است، منتها افراد بصیرت ندارند که این تجلی را ببینند؛ این سوگندها نشان می‌دهد که تزکیه نفس و حق شناسی خداوند مهمترین عامل تمدن‌سازی است و اینکه تمدن جامعه در تدین اوست و لاغیر زیرا انسان هم به این علوم الهی آشنا شده و آن را دینی می‌داند و بحث در آسمان و زمین، بحث در فعل خداست همان طور که بحث در آیات، بحث در قول خداست و هر دو علم دینی است؛ یکی تعبدی و دیگری توسلی.

مفسر قرآن تصریح کرد: رستگار کسی است که این امور را به کار بست و نفس را تربیت و از غروب و فجور و ظلمت باز داشت و آن را شکوفا و بارور کرد و از میوه آن خود و دیگران بهره بردند.

وی با اشاره به دَسَّاهَا اظهار کرد: این دسها، سه سین داشته است که سین سوم به یا و بعد الف شده است؛ اصل دسیسه آن است که انسان چیزی را پنهان کند، نظیر آنچه در مورد بشارت به دختر داشتن در جاهلیت وجود داشت که وقتی دختری به آنان داده می‌شد، چهره‌شان تیره می‌شد و آنها را زنده به گور می‌کردند.

جوادی آملی بیان کرد: دسیسه از پنهان کاری است و کسی که می‌خواهد نفس خود را فریب دهد، خیلی دسیسه کاری لازم است تا روپوشی از تقوا و بهانه شرعی روی کارهای خلاف خود بگذارد و آن را الهی و مردمی و خوب جلوه دهد و مرتکب آن شود؛ این کار تدسیس است؛ این کار هویت اصلی را  دفن کردن و لذت کاذب زودگذر گرفتن است.