حجتالاسلام والمسلمین حسن بوسلیکی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفتوگو با ایکنا، گفت: شرایط بحرانی همواره در مباحث جامعهشناسی آشکارکننده حقایق وقایع است؛ مثلاً برای ازدواج میگویند که خوب است در دوره نامزدی همسران تلاش کنند که چند مرتبه یکدیگر را عصبانی کنند تا به شخصیت واقعی همدیگر پی ببرند، زیرا در این مواقع فرد لایه پنهان شخصیت خود را آشکار میکند و شبیه این موضوع در بحرانهای اجتماعی مانند تحریم، گرانی، زلزله، سیل و ... رخ میدهد.
وی با بیان اینکه لایههای پنهان جامعه اعم از مثبت و منفی در مواقع بحران آشکار میشود، تصریح کرد: اینکه برخی در شرایط آرام اتوکشیده و با پرستیژ هستند، ملاک شناخت رفتار اصلی آنان نیست، بلکه شخصیت حقیقی آنان در بحرانها آشکار میشود و در بیماری کرونا شاهد این مسئله هستیم.
استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: میزان اهمیت و تبعیت از اُتوریتههای قانونی یا اقتدار قانونی و دستورات شبکهای کلان کشور یکی از این لایههاست؛ الان ستاد بحران به وزارت بهداشت سپرده شده است، ولی چقدر مردم برای حرفهای این ستاد ارزش قائل هستند و از آن تبعیت میکنند؛ فردی که درد شدیدی میگیرد و نزد پزشک میرود، هر نسخهای که او بدهد را میپذیرد و اطاعت میکند تا خوب شود، ولی بخش قابل توجهی از مردم متأسفانه هنوز کرونا را به عنوان بیماری و بحران تلقی نکردهاند؛ بارها وزیر بهداشت گله کرده است، ولی از کاستیهای بزرگ جامعه ما عیان است که به این امور اقتدارآفرین توجهی نمیکنیم.
بوسلیکی با بیان اینکه ممکن است این موضوع ناشی از کاهش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی باشد، اظهار کرد: نپذیرفتن این اقتدار و اُتوریته از نقاط ضعف اساسی است که به خصوص بعد از بحران کرونا باید روی آن کار کنیم؛ یعنی باید از دوره آموزش و پرورش و به ویژه ابتدایی این مسئله را جزء شخصیت فرزندان کنیم؛ متأسفانه آن قدر که به ریاضی و رویکرد بخوانیم و بنویسیم بها میدهیم، به تبعیت از قانون و جامعهپذیری نمیپردازیم. بچهها باید یاد بگیرند، قانون از سوی برخی افراد عالم نوشته شده و با وجود ضعفها از بیقانونی بهتر است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با ذکر اینکه هر جامعهای در سرمایه اجتماعی دارای نقاط قوت و ضعف است، ابراز کرد: معمولاً در جامعه و در مواقع بحرانی مانند زلزله و سیل سرمایه اجتماعی خوبی داریم و مردم خودجوش وارد عرصه شده و کمک میکنند؛ همدلی و همبستگی قابل قبولی به خصوص با استفاده از ظرفیتهای مذهبی داریم. گرچه همیشه کسانی بودهاند که دستپاچه میشوند و به فروشگاهها هجوم میبرند و بیش از نیاز خرید میکنند که این تقاضای زیاد به خصوص در مواد بهداشتی و ضدعفونی در طول شیوع این بیماری باعث بالا رفتن قیمت و ایجاد مشکل میشود.
بوسلیکی با بیان اینکه دستپاچگی و خودگرایی در بحران تنها مخصوص ایران نیست، تصریح کرد: بحث اعتماد از مهمترین عوامل سرمایه اجتماعی است. متأسفانه طیف قابل توجهی از مردم به رسانه ملی بیاعتماد شدهاند که این مسئله دلایل خود را دارد؛ البته اینکه چقدر رسانه ملی شایسته بیاعتمادی است با احساس بیاعتمادی دو مقوله مجزاست. اکنون احساس بیاعتمادی در بخش زیادی از جامعه وجود دارد، لذا مردم شایعات را به خوبی قبول میکنند و هرچه در فضای مجازی گفته میشود مانند اخبار آرامستانها و فوتیهای کرونا را میپذیرند.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: این موضوع نشانهای از بیاعتمادی به رسانه ملی است. لذا هرقدر سخنگوی ستاد کرونا و یا وزیر در مورد وفور کالا در کشور صحبت میکند، مردم توجه لازم را ندارند؛ یعنی بخشی از اعتماد به حاکمیت از دست رفته است و بعد از بحران باید گروههای مختلف در شورای امنیت ملی، انقلاب فرهنگی، حوزه و دانشگاه تشکیل و این موضوعات بررسی شوند که چه کار کنیم تا این بحران رفع شود.
وی ادامه داد: در قضیه کرونا انگشت اتهام سمت سیاست خارجی ایران و شرکت ماهان رفت، زیرا ایران به دلایل سیاسی و برخاسته از تحریم چین را تحریم نکرد و همین شبهاتی را درباره گرفتاری به ویروس کرونا ایجاد کرد؛ اگرچه من با این مسئله همدلم، ولی در فضای مجازی این حرفها وجود دارد، لذا باید گروههای متخصصی باشند تا ابعاد اقتصادی، سیاسی، امنیتی و ... را بررسی کنند.
بوسلیکی با بیان اینکه کرونا فرصتهایی در دل خود برای ما داشت، اظهار کرد: هر بحرانی مشمول «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً» برای مؤمنان است؛ اینجا از تعبیر «مع» استفاده شده، یعنی همراه با تهدید فرصت است و نه بعد از آن؛ ما بدون تعارف در زندگی ماشینی امروز ما، خیلی یاد مرگ به فراموشی سپرده شده است. در دروان جبهه رزمندگان و حتی مردم در بیشتر اوقات به یاد مرگ بودند و سوت خمپاره هم ما را به یاد مرگ میانداخت، ولی بعد از جنگ یاد مرگ کمرنگ شد و شرایط آن قدر برای ما عادی بود که خیلی توجه به مرگ نداشتیم، ولی کرونا یاد مرگ را در کشور زنده میکند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ابراز کرد: البته اینکه هر کسی با یاد مرگ چه مواجههای دارد بحث دیگری است، زیرا یکی با یاد مرگ به غارت فروشگاهها و احتکار کالا فکر میافتد و دیگر به یاد آخرت میافتد و مهربانتر شده و به فقرا بیشتر رسیدگی میکند که همین یاد مرگ هم باید فرهنگسازی شود.
وی همچنین به بحث روحیه جمعگرایی ملت ایران اشاره کرد و افزود: این روحیه در عین اینکه خیلی خوب و سرمایه اجتماعی است، در عرصه مذهبی آفت مراسمگرایی را به دنبال دارد؛ ادعیه مهم مانند کمیل، ادعیه احیا، ندبه و عاشورا و حتی اعتکاف را مراسم جمعی کردهایم و گاهی حضور در این مراسمها فارغ از خواندن الفاظ دعا ممکن است برخی را ارضاء کند. ادعیه نوعی ارتباط ماورائی شخصی و درونی انسان با خداوند است؛ ممکن است کسی حتی در حین اینکه در خیابان عبور میکند، در یک لحظه با نهایت توجه قلبی متوجه خدا شود و با او سخن بگوید؛ این هم مناجات است و مناجات و دعا صرفاً خواندن ادعیه طولانی چندین صفحهای و چندساعته در یک جمع نیست.
بوسلیکی با بیان اینکه الفاظ و محتوای ادعیه مأثور در حد اعجاز است، بیان کرد: هدفم تنقیص جایگاه این ادعیه نیست، ولی ما برخورد قشری و ظاهری با این الفاظ داریم و صرفاً لفاظی و با الحان بازی میکنیم، ولی شاید لازم بود ما به اجبار پدیدهای مانند کرونا در منزل خودمان بنشینیم و در خلوت با خدا راز و نیاز کنیم و این ادعیه را بخوانیم.
وی گفت: ممکن است کسی در طول ایام زندگیاش به تنهایی دعای ندبه را در صبح جمعه نخوانده باشد؛ البته تعبیر خواندن هم به نظر من درست نیست، زیرا خواندن معطوف به متن است، در حالی «دعا کردن» درست است؛ به نظرم کرونا فرصتی به ما داده تا دعا را فارغ از مراسم و مناسک گرایی انجام دهیم؛ بدون تعارف ما از اصالتگرایی در به کار بردن ادعیه به خاطر جمعگرایی دور افتادهایم و این روزها که مجبوریم در خانه بمانیم فرصت مناسبی برای آن است که دعا کردن انفرادی را دنبال کنیم، زیرا ممکن است کاربرد آن برای زندگی ما خیلی بیشتر از دعاهای دستهجمعی و مراسمی باشد؛ این روزها فرصتی است تا آچارکشی مجددی در بحث دعاخوانی مراسمی داشته باشیم و تعادل ایجاد کنیم.
انتهای پیام