روایت دو دهه تلاش برای ترویج تفسیر کاربردی قرآن در جامعه / جزئیات طرح «رمضان با قرآن»

در طلیعه ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن، با حجت‌الاسلام والمسلمین محمود متوسل، مدرس حوزه و دانشگاه و دبیر ستاد تفسیر قرآن کریم، به گفت‌وگو نشستیم و از روند فعالیت‌های این ستاد در راستای ترویج تفسیر کاربردی در جامعه پرسش کردیم. متوسل در این گفت‌وگو با بیان تاریخچه‌ای از شکل‌گیری و فعالیت‌های ستاد تفسیر قرآن کریم، درباره طرح «رمضان با قرآن» ویژه رمضان 99 توضیحاتی را ارائه کرد. آنچه در ذیل می‌آید، حاصل این گفت‌وگوست.

ایکنا ـ ستاد تفسیر قرآن کریم چه هنگام و با چه اهدافی تأسیس شد و در سال‌های اخیر چه فعالیت‌هایی داشته است؟

هسته اولیه ستاد تفسیر در سال 1374 به همت حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی شکل گرفت، ایشان با حوزه علمیه قم صحبت کردند تا در کنار دروس اصلی حوزه یعنی فقه و اصول، درس تفسیر نیز برای طلاب ارائه شود، چراکه متأسفانه درس تفسیر جزء دروس اصلی حوزه محسوب نمی‌شد. تلاش حاج آقا منجر به این شد که درس تفسیر به مرور زمان جای خود را در حوزه باز کند و ابتدا به عنوان درس جانبی و سپس به عنوان یکی از دروس رسمی حوزه محسوب شود. در همان سال 74 مقدمات کار و رایزنی‌ها و نامه‌نگاری‌ها برای تشکیل ستاد تفسیر قرآن نیز انجام شد.

ایکنا ــ در همان سال‌ها ستاد اقامه نماز کشور نیز به دست حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی تأسیس شد، درست است؟

بله، البته ستاد اقامه نماز کشور کمی زودتر، یعنی در سال 1369 پایه‌گذاری شد.

ایکنا ــ بپردازیم به ستاد تفسیر؛ چه هنگام فعالیت‌های ستاد به طور رسمی آغاز شد؟

در سال 1378 پیگیری‌های فردی و پراکنده منجر شد که دفتری در مدرسه دارالشفاء قم(فیضیه) به بحث تفسیر اختصاص داده شود و مرحوم حجت‌الاسلام اکبر دهقان، به عنوان اولین مسئول این دفتر انتخاب شدند. کار اصلی دفتر، این بود که منابع و جزوات تفسیری برای طلاب تهیه و منتشر کند و به دست طلاب در سراسر کشور برساند، پس می‌توانیم بگوییم فعالیت‌های ستاد در مرحله اول شل‌گیری، از طریق یک دفتر کوچک در قم و برای مخاطبان حوزوی بود، به مرور، ستاد تفسیر توانست هر سال تابستان یک مسابقه تفسیری برای طلاب برگزار کند، یعنی یک جلد از کتب تفسیری معتبر شیعه(مثل المیزان، نمونه، مجمع‌البیان) یا یک سوره را مشخص می‌کرد تا طلاب مطالعه کنند و در پایان تابستان، آزمون دهند. شاید برای حدود 10 سال متوالی، این کار انجام شد و آثار و برکات خوبی در میان طلاب داشت. در کنار مسابقات تفسیری که برای طلاب برگزار شد، حاج آقای قرائتی پیشنهاد کردند که فعالیتی نیز برای آحاد جامعه تعریف شود؛ لذا سوره‌هایی که تفسیر آن‌ها می‌توانست برای مردم، بسیار کاربردی باشد مثل سوره حجرات، یوسف و ... در قالب کتابچه‌های پالتویی چاپ شدند و عموم مردم در این مسابقات تفسیری شرکت کردند. این روند ادامه داشت تا اینکه مقرر شد در کنار فعالیت حوزوی، بخشی از طلاب نیز آموزش ببینند که تفسیر را برای اقشار مختلف مردم بیان کنند. لذا یک مجموعه آموزشی تحت عنوان مرکز آموزش مهارت‌های بیان تفسیر تأسیس شد. در قم، یک یا دو مرکز تخصصی تفسیر داشتیم که یک مورد از آن‌ها نیز زیر نظر حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی است اما مرکزی که توسط حاج آقای قرائتی تأسیس شد، برای آموزش مهارت‌های تفسیری به طلاب بود، به گونه‌ای که وقتی یک طلبه می‌خواهد برای دانشجویان، مساجد و ... تفسیر بگوید، دقیقاً بداند که باید از چه مهارت‌ها و محتوایی استفاده کند.

ایکنا ــ یعنی بتواند تفسیر کاربردی عرضه کند؟

بله، یعنی بتواند آنچه آموخته است را به شکل کاربردی عرضه کند. این آموزش مهارت‌های تفسیر شکل گرفت و هر سال حدود 20 تا 30 نفر از طلاب گزینش می‌شدند تا این مهارت‌ها را بیاموزند، عموماً هم از طلابی بودند که قبلاً در مراکز تخصصی تفسیر در قم، با محتوای تفسیری آشنا شده بودند. شخصیت‌هایی مثل حجت‌الاسلام کلباسی، رئیس فعلی مرکز تخصصی مهدویت که با تفسیر کاربردی آشنایی کامل داشتند، از مدرسان آن دوره‌ها بودند. در آن دوران(اواخر دهه 80)، مسئولیت ستاد تفسیر بر عهده حاج آقای کلباسی گذارده شد. آن دوره‌ها ماندگار شد و تا کنون نیز ادامه دارد. یعنی دوره‌های یک ساله آموزش مهارت تفسیر، برگزار می‌شود و دیگر نه فقط در حد تربیت مربی، بلکه به تربیت مدرس نیز اقدام می‌کند. این مرکز آموزش در قم اکنون دارای امکانات و اساتید است و کار خود را با قواعد و ضوابط آموزشی کشور دنبال می‌کند.

ایکنا _ آیا این فعالیت‌ها محدود به قم ماند؟

خیر؛ اتفاقاً از همان سال‌ها، دوستان به این فکر افتادند که کار را در سطح کشور گسترش دهند، تجربه قم به حوزه‌های علمیه دیگر کشور منتقل شد، همانطور که می‌دانید مهم‌ترین حوزه بعد از قم، مشهد است. لذا ستاد تفسیر در مشهد نیز تأسیس شد و زیر نظر حوزه علمیه خراسان، فعالیت‌های تفسیری خود را آغاز کرد.

ایکنا ـ از دیرباز میان رویکردهای حوزه قم و مشهد تفاوت‌ها و اختلاف نظرهایی وجود داشته است که طبیعتاً این اختلاف نظرها، بر موضوع تفسیر نیز سایه می‌افکند. آیا برپایی ستاد تفسیر در مشهد توسط روحانیون قم، با مقاومت مواجه نشد؟

بله، قم، فضای بازتر و آمادگی بیشتری برای پذیرش اینگونه کارهای جدید داشت اما چون حوزه خراسان به نسبت قم، سنتی‌تر است، کار‌های جدید و ابداع در آن چندان آسان نیست، لذا حاج آقای قرائتی چندین جلسه مجبور شد با بزرگان و اساتید حوزه مشهد، به صحبت بنشیند و ایده خود را به طور کامل شرح دهد، سرانجام آن بزرگان پذیرفتند و ستاد تفسیر در مشهد نیز دایر شد. به مرور در استان‌های دیگر نیز، ستاد تفسیر تأسیس شد.

ایکنا ـ یعنی اکنون در تمام مراکز استان‌ها، ستاد تفسیر داریم؟

در همه استان‌ها ستاد تفسیر نداریم ولی هر استانی که حوزه علمیه قوی و پرجمعیتی دارد، ستاد تفسیر در آن جا فعال است. ستاد تفسیر قم در چهار، پنج سال اخیر به این نتیجه رسید که نمی‌شود در همه استان‌ها دفتر تأسیس کند و نیروهایی را بگمارد، اما باید حوزه قم این آمادگی را داشته باشد که اگر هر حوزه‌ای در هر استانی، دوره یک ماهه یا سه‌ ماهه تقاضا کند، بتوانیم برایشان استاد بفرستیم. سال گذشته بیش از 100 دوره آموزشی کوتاه‌مدت و بلندمدت را در سطح کشور برگزار کردیم. به استان‌های دوردست مثل خوزستان و بوشهر نیز استاد اعزام و دوره‌های آموزش مهارت تفسیر برای طلاب برگزار شد.

ایکنا ــ چرا حاج آقای قرائتی در بحث تفسیر، اینقدر بر حوزه‌های علمیه سرمایه‌گذاری کرده‌اند؟

حقیقت این است که هرچه حوزه‌ها در زمینه تفسیر تقویت شوند، طلابی که ازحوزه‌ها فارغ‌التحصیل شوند، می‌توانند جامعه را قرآنی کنند. اگر طلبه از مایه‌های تفسیر قرآن برخوردار باشد حتماً در سخنرانی و منبرهای خود نیز از آن استفاده می‌کند.

ایکنا ــ آیا در سال‌های اخیر، تلاشی شد تا ستاد تفسیر قرآن کریم جزئی از ساختار بوروکراتیک مدیریت حوزه شود و دیگر اقماری نباشد؟

در حال حاضر در حوزه علمیه، معاونتی به نام تهذیب وجود دارد که بخشی از آن، در زمینه تفسیر فعالیت می‌کند. اما چون آن بخش تازه شکل گرفته است و شاید خودش نتواند همه اساتید لازم را برای کار تأمین کند، ستاد تفسیر قرآن کریم با آن مجموعه همکاری می‌کند تا اساتید مورد نیاز تأمین شود. حوزه‌های علمیه کشور می‌دانند که اگر از سوی ستاد تفسیر قرآن کریم با آن‌ها تماسی گرفته می‌شود، این ستاد مورد تأیید حوزه علمیه قم است.

ایکنا ــ حاج آقای قرائتی در جلسه درس چند تن از مراجع عظام درباره اهمیت تفسیر برای طلاب سخن گفتند، همه این خبر را شنیدیم اما از نتیجه و تأثیر آن مطلبی نشنیدیم. آیا اقدام ایشان تأثیر و تغییر رویه‌ای در حوزه‌ها ایجاد کرد؟

بله، ایشان در درس خارج فقه مراجعی همچون آیات عظام: وحید خراسانی، مکارم شیرازی، سبحانی و مقام معظم رهبری درباره اهمیت تفسیر با طلاب سخن گفتند، پیش از این اتفاق، حاج آقای قرائتی به منزل این مراجع رفته و دغدغه خود را درباره اهمیت قرآن و تفسیر بیان کرده بودند. مراجع معظم تقلید نیز مطالب ایشان را جالب و لازم دیدند تا با طلاب مطرح شود، لذا یک جلسه کامل یا بخشی از جلسه درس خود را به حاج آقای قرائتی اختصاص دادند. درباره اینکه چند نفر از طلاب بعد از آن سخنان، ورود به قضیه تفسیر کرده‌اند آماری نداریم اما به صورت پراکنده، بازخوردهایی را دیدیم که بسیار مثبت بود، بعضی از طلبه‌های سطح عالی به حاج آقای قرائتی گفته بودند ما تصمیم به هجرت از قم گرفته‌ایم تا معارف قرآن را در حدی که بلد هستیم به گوش مردم شهرها و روستاهای دورافتاده برسانیم.

سال گذشته اتفاق مبارکی هم افتاد؛ به دنبال حضور حاج آقای قرائتی در درس خارج فقه مقام معظم رهبری و تأکید معظم‌له بر اهمیت تفسیر، جناب حجت‌‌الاسلام حاج علی اکبری، رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور تصمیم گرفتند که دفاتر ائمه جمعه، چه در سطح استان‌ها و چه در سطح شهرستان‌ها، به دفاتر متمرکزی برای کارهای تفسیری استان و شهرستان تبدیل شوند. در راستای این هدف از همه ائمه جمعه درخواست شد تا شورایی را در دفاتر خود برای ترویج تفسیر قرآن کریم تشکیل دهند. امیدواریم بعد از رفع بیماری کرونا و عادی شدن شرایط، فعالیت این شوراها در دفاتر ائمه جمعه، آغاز شود.

ایکنا ــ ماه رمضان سال 1399 به علت شیوع کرونا شرایط بسیار خاص و متفاوتی دارد. ستاد تفسیر قرآن کریم برای این ماه مبارک، چه برنامه‌هایی را در نظر گرفته است؟

با توجه به شرایط پیش‌آمده، ماه رمضان امسال امکان اعزام مفسر به استان‌ها نداریم اما مسابقه‌ای عمومی تحت عنوان «رمضان با قرآن»، با محوریت 30 روز و 30 درس، برگزار می‌کنیم. هر روز یک صفحه تفسیر از یک موضوع قرآنی در اختیار مردم قرار می‌گیرد و مخاطب پس از آشنایی با متن، می‌تواند به سه سؤال چندگزینه‌ای جواب دهد. این متن و سؤالات، هر روز در سایت درس‌هایی از قرآن قرار داده می‌شود، همچنین در برخی از شبکه‌های صدا و سیما نیز این متن و سؤالات عرضه می‌شود. افراد برای اطلاع از سؤال‌های روزانه و پاسخگویی به آن می‌توانند به سامانه کد دستوری #333*137* مراجعه کنند. موضوعاتی هم که انتخاب شده است، متنوع و کاربردی است و عمدتاً در تدوین آن از مباحث «تفسیر نور» استفاده شده است.

یادآور می‌شود از امروز، مباحث روزانه طرح «رمضان با قرآن»، با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین متوسل، هر روز ساعت 16 از سایت ایکنا و شبکه‌های اجتماعی این خبرگزاری، در قالب ویدئوکلیپ منتشر خواهد شد.