تحلیل عرفانی جایگاه قلب با تکیه بر روایات امام رضا(ع) در «پژوهش‌نامه امامیه»

به گزارش ایکنا؛ در این شماره از دوفصلنامه پژوهش‌نامه امامیه، مقالاتی با عناوین «شاخصه‌های معنایی ولایت تکوینی در اندیشه متفکران معاصر شیعی»، «نرجس ابوالقاسمی دهاقانی؛ قاسم جوادی؛ محمدجواد ابوالقاسمی؛ نعمت الله صفری فروشانی»، «تحلیل وضعیت جمعیّتی شیعیان جهان با تأکید بر کشورهای با حاکمیتِ سیاسیِ غیرشیعی»، «نص بر امامت ائمه اهل‌ بیت(ع) از منظر اصحاب اجماع امامین صادقین(ع)»، «عصمت انبیا: ماهیت و حدود آن در تفسیر المیزان و تفسیر من وحی القرآن»، «عصمت: بررسی مقایسه‌ای دیدگاه امامیه و زیدیه»، «تحلیل عرفانی جایگاه قلب با تکیه بر روایات امام رضا(ع)»، «اختیار انسان از منظر فخر رازی و محمدحسین طباطبایی»، «نقش موقوفات و نذورات در گسترش آیین‌های عاشورایی در ایران از آل‌ بویه تا صفویه»، «تأثیرات فرهنگ تشیّع امامیه در دوره صفویه بر کالبد شهری شیراز (با تأکید بر نظریه سرمایه‌ها در مکتب پی‌یر بوردیو)»، «بازتاب اعتقاد به نظام احسن در ارتقای سلامت معنوی و تعالی معرفتی»، «بررسی و تحلیل روایات تفسیری فریقین در تعیین مصداق آیه پانزدهم سوره احقاف» و «راهکارهای تعالی نفس انسان و نجات بشر از دیدگاه قاضی سعید قمی» هستند.

شاخصه‌های معنایی ولایت تکوینی در اندیشه متفکران معاصر شیعی

در طلیعه نوشتار «شاخصه‌های معنایی ولایت تکوینی در اندیشه متفکران معاصر شیعی» می‌خوانیم: علی‌رغم وجود برخی مفاهیم و آموزه‌های شیعی مندرج در «ولایت تکوینی» همچون معجزات، کرامات، علم غیب و دیگر شئون خاص امام در هستی، این اصطلاح در تاریخ و کلام شیعه نوظهور است. لذا برای یافتن جایگاه این آموزه در تفکر کلامی شیعه، بررسی تاریخ اندیشه ولایت تکوینی و سیر تطور آن ضروری است. از آنجا که مرحله نخست در مطالعات تاریخ اندیشه تعریف موضوع پژوهش است، در بررسی تاریخ اندیشه ولایت تکوینی نیز دست‌یابی به تعریفی جامع از این اندیشه برای آغاز کار الزامی است. در این مقاله با واکاوی اصطلاح «ولایت تکوینی» در ادبیات معاصر شیعی از نخستین کاربردهای آن در قرن سیزدهم و سپس پی‌جویی روند مصطلح‌شدن این اصطلاح در اندیشه علمای شیعی تاکنون، می‌کوشیم معنای جامعی از این اصطلاح به دست آوریم و در نهایت به دلیل وجود رویکردهای متنوع راجع به این ایده، ولایت تکوینی را در قالب چندین شاخصه معنایی ترسیم کنیم.

تحلیل وضعیت جمعیّتی شیعیان جهان

در طلیعه نوشتار «تحلیل وضعیت جمعیّتی شیعیان جهان با تأکید بر کشورهای با حاکمیتِ سیاسیِ غیرشیعی» آمده است: بعد از انقلاب اسلامی ایران،‌ غالباً و متأثر از انقلاب اسلامی، شیعیان در کشورهایشان رشد مطلوبی داشتند. البته بعضاً به‌ صورت معکوس نتیجه گرفتند. شناخت وضعیت شیعیان در کشورهای مختلف باعث امکان برنامه‌ریزی مطلوب برای ارتقای بیشتر موقعیت آنها در هر کشور و مجموعاً در جهان می‌شود. در نگاه کلان، شیعیان جهان به دو گونه در کشورهای مختلف زندگی می‌کنند: 1. کشورهایی که شیعیان حاکمیت سیاسی آن را در دست دارند؛ 2. کشورهای با حاکمیت سیاسی غیرشیعی. در این مقاله تمرکز تحلیل وضعیت و جمعیت‌شناسی شیعه بر کشورهایی است که حاکمیت سیاسی شیعی ندارند. این کشورها، خود، دو دسته‌اند: 1. کشورهای با اکثریت جمعیتی شیعه؛ 2. کشورهای با اقلیت جمعیتی شیعه. جمعیت‌شناسی شیعیان در این دو دسته از کشورها مد نظر مقاله است. در دسته اول، دو کشور آذربایجان و بحرین می‌گنجند و در دسته دوم، کشورهای بسیاری هستند که با توجه به کثرتشان، در این مقاله به‌ناچار پس از جمعیت‌شناسی شیعیان در 10 کشور، دیگر کشورها را به شکل قاره‌ای (آسیا،‌ افریقا،‌ اروپا و آمریکا)‌ بررسی و تحلیل کرده‌ایم. ضمن آنکه در این پژوهش به کشورهای با جمعیت حداقل 300 هزار نفر شیعه اکتفا شده است. هدف مقاله تحلیل وضعیت و جمعیت‌شناسی شیعیان در کشورهایی است که حاکمیت سیاسی غیرشیعی دارند. روش تحقیق در مقاله بنیادین، اسنادی و با مراجعه به کتب، پایگاه‌های اینترنتی و نرم‌افزارهای مرتبط است.

نص بر امامت ائمه اهل‌ بیت(ع) از منظر اصحاب اجماع

نویسنده مقاله «نص بر امامت ائمه اهل‌ بیت(ع) از منظر اصحاب اجماع امامین صادقین(ع)» در طلیعه نوشتار خود آورده است: امروزه شیعه امامیه تنها راه نصب امام را نصّ جلی و خفی یا انجام‌دادن معجزه که نوعی نص فعلی است می‌داند و درباره ضرورت تعیین و نصب امام از طرف خدا و معرفی او با نص نبی یا امام پیشین، دلایل و براهین عقلی و نقلی متعددی مطرح می‌کند. برای اثبات و شناخت صفاتی مانند علم و عصمت که برای امام ضروری است، هیچ راهی جز تعیین الاهی و معرفی پیامبر وجود ندارد. بر این اساس، هر فردی که پیامبر (ص) بر امامت او تصریح و تنصیص کرده باشد امام است. اصحاب اجماع امامین صادقین(ع) از ثقه‌ترین شیعیان عصر حضورند که می‌توان به استناد باورهایشان در آن دوران، ریشه‌های تاریخی باور کنونی بر امامت را در دوره حیات ائمه(ع) پی‌جویی کرد. بر اساس وقایع تاریخی، ابراز عقاید و مناظرات ایشان با سایرین، می‌توان به این واقعیت دست یافت که به رغم نظر برخی از متفکران شیعی معاصر، در زمینه باور بر امامت ائمه اهل‌ بیت(ع)، در بدنه عمومی جامعه شیعی تطوری خاص که حکایتگر تکامل در این باور باشد به دست نمی‌آید و غالب شیعیان عصر حضور نیز همچون شیعیان امروز به منصوص از سوی خدا و رسول‌بودن امامان باور داشته‌اند.

عصمت انبیا: ماهیت و حدود در المیزان و من وحی القرآن

در چکیده مقاله «عصمت انبیا: ماهیت و حدود آن در تفسیر المیزان و تفسیر من وحی القرآن» می‌خوانیم: در این نوشتار دیدگاه کلامی دو مفسّر بنام شیعی، محمدحسین طباطبایی و سید محمدحسین فضل‌الله را در باب عصمت انبیای الاهی و مباحث مربوط به آن، که در تفاسیر قرآنی این دو مفسر منعکس شده، بررسی و ارزیابی می‌کنیم و دیدگاهی را که متقن‌تر و به واقع نزدیک‌تر است بیان خواهیم کرد. دیدگاه دو صاحب‌نظر مذکور در باب تحلیل و تبیین حقیقت عصمت، علی‌رغم همسویی و قرابت در برخی نکات، در بیان حقیقت عصمت و ادله آن اختلاف دارد. درباره محدوده زمانی عصمت پیامبران، هیچ اختلافی بین این دو اندیشمند نیست و دو نظریه با یکدیگر انطباق کامل دارد. ولی درباره محدوده موضوعی و قلمرو عصمت، با نگاه عمیق و تحلیل عبارات مندرج در این تفاسیر، به‌وضوح اختلافات عدیده و عمیق به چشم می‌خورد، که البته شاید بتوان برای هر یک از این دیدگاه‌ها، نظایری در میان آثار فکری مکاتب مختلف اسلامی یافت. نگارندگان این پژوهش، ضمن تحلیل دقیق دیدگاه‌های مطرح‌شده و ملاحظه ادلّه هر دو صاحب‌نظر، دیدگاه طباطبایی را در موضوعات اختلافی، دارای استواری و اتقان بیشتر و بعضاً قرین به نوآوری می‌دانند.

تحلیل عرفانی جایگاه قلب با تکیه بر روایات امام رضا(ع)

نویسنده مقاله «تحلیل عرفانی جایگاه قلب با تکیه بر روایات امام رضا(ع)» در چکیده نوشتار خود آورده است: مطالعه حاضر با هدف شناسایی و تحلیل عرفانی جایگاه قلب با تکیه بر روایات امام رضا(ع) انجام پذیرفت. روش پژوهش، تحلیل کیفی مضمون‌محور است. واحد تحلیل، منابع روایی متقدم شیعه است. بیش از ده‌ها روایت بررسی شد و کدهای اولیه با مطالعه اکتشافی به دست آمد و کدهای ثانویه و مقولات پژوهش بعد از تحلیل دلالی روایات مستفاد گردید. در این پژوهش، شاخصه‌های نظری و کاربردی در رهیافت قلب به سعادت و حقیقت الاهیه مطرح شده‌ است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد قلب به معنای مرکز اندیشه یا عقل، مرکز شناخت شهودی و روح است. همچنین، قلب ویژگی‌هایی دارد، از جمله: محل حکمت، محل نزول وحی، محل اراده الاهی، معدن نور الاهی، مالک حواس، جایگاه کمالات، آیینه رفتار، و ... . احوال قلب، اقبال و ادبار است و مؤلفه‌هایی چون علم، ارتباط با خدا، ارتباط با اولیای الاهی از علل حیات قلب، و قساوت، مسخ، احتجاب، و خروج روح ایمان از آسیب‌ها و بیماری‌های قلب است.