چه کتاب‌هایی درباره حج بخوانیم
با وجود برگزار نشدن مناسک حج، مطالعه درباره آن فرصتی برای بهره‌گیری معنوی و شناخت بیشتر از این سفر پررمز و راز است.
به گزارش ایکنا، تاکنون کتاب‌های متعددی با موضوعات و زوایای دید گوناگونی درباره مناسک حج به نگارش درآمده است. در گزارش پیش رو نگاهی به آثار قلمی منتشر شده طی یک سال گذشته داشته و به معرفی این آثار پرداخته‌ایم.
قطره‌ای از باران منا
کتاب «قطره‌ای از باران منا» به نویسندگی محمود ابراهیمی در ۵ فصل نگاشته شده است. این کتاب بیان تجربه‌های فردی از دریافت‌های معنوی، اجتماعی و سیاسی سفر عقلانی - شهودی حج به قلمی روان، ساده و ارتباطی عاشقانه با معبود است. شیوه طرح مباحث کتاب ابتدا با بیان حس درونی نگارنده از سفر معنوی حج آغاز می‌شود و سپس به سؤالاتی مانند حج چیست، فلسفه وجودی حج، تبلور معرفتی «لا اله الا الله» در اجتماع چیست و در حج دنبال چه زاد و توشه‌ای باشیم، پاسخ می‌دهد.
در این اثر داستان‌هایی کوتاه از حج هم آمده است و در ادامه نویسنده به بیان گزارش مطالعات پزشکی حج در راستای تعیین معیار‌های استقامت جسمی زائران و نتایج حاصل سفر حج در ذهن و روح زائر و تحول درونی او می‌پردازد.
فقه مقارن و حضور بانوان در عبادت بزرگ حج
کتاب حاضر، درباره بررسی تطبیقی احکام حج زنان در مذاهب خمسه است که مشتمل بر سه فصل و هر فصل دارای چند گفتار است و خلاصه فصول به شرح زیر است: فصل اول: دارای یک گفتار و چهارده مبحث است و شامل کلیات است. فصل دوم: دارای دو گفتار، شامل (احکام حج زنان در قرآن، احکام حج زنان در روایات) است که در گفتار اول راجع به اهمیت مناسک حج، لباس احرام، محرمات احرام، طواف، سعی بین صفا و مروه، تقصیر رمی جمره، وقوف به عرفات، وقوف به مشعرالحرام، قربانی از واجبات حج تمتع، بیتوته در منی، طواف نساء که در قرآن آمده است و جمعه سیزده مبحث است؛ و گفتار دوم درباره لباس احرام، پوشش صورت، محرمات احرام، تلبیه به آواز بلند، هروله و صعود بر صفا، مسائل طهارت و قاعدگی، وقوف به عرفات، حلق و تقصیر و قربانی در روایات است و جمعاً نه مبحث است. فصل سوم: دارای چهار گفتار شامل (احکام حج زنان از نظر فقهای مذاهب خمسه، اعمال عمره مفرده، اعمال حج، بازگشت به مکه) است که در مذهب امامیه و مذاهب اربعه به صورت تفکیکی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
دیدار اهل قبله از مکه و مدینه و بیزاری از فرقه فتنه
کتاب «دیدار اهل قبله از مکه و مدینه و بیزاری از فرقه فتنه» در ۲۲۰ صفحه و قطع وزیری در چهار بخش اصلی حج ابراهیمی و مناسک آن، احادیث و روایات حج، کشور عربستان سعودی و زیارتگاه‌های اسلامی، وهابیت و علل و نحوه پیدایش آن، با استفاده از آیات و تفاسیر قرآن کریم و منابع متقن روایی و تاریخی به قلم حجت‌الاسلام سیدمحمد حسینیان به همت انتشارات ادبا به رشته تحریر درآمده است.
عربستان در یک نگاه، وضعیت شیعه در عربستان، قبله گاه عزیز و باعظمت، امام عصر و موسم حج، فضیلت مکه، واجبات عمره مفرده و حج تمتع، مساجد و اماکن تاریخی مکه و مدینه، پیام هفت دور طواف، نجات از هفت طبقه دوزخ، دفن شدگان بقیع، زیارت پیامبر(ص)، فاطمه زهرا(س) و ...، وهابیت در یک نگاه، اهداف وهابیت، جنایات عربستان در حمله به یمن، وحدت و وحدت شکنان، چهل حدیث حج و عمره از جمله بخش‌های متنوع و مختلف مطالب این کتاب است.
حج سفری به قلب اسلام
در این کتاب پنج تن از کارشناسان زبده غربی به بررسی موضوع حج می‌پردازند. در این کتاب «کارن آرمسترانگ»، حج را با زاویه گسترده‌تر زیارت، معرفی کرده است. «عبدالحلیم»، مناسک حج و معانی و مفهوم آن را بررسی کرده است. «هیو کندی»، تاریخ حج در ابتدای اسلام را بررسی کرده و سپس سراغ دو مسافر مهم به نام «ناصر خسرو» و «ابن جبیر» رفته است تا از نگاه آنان به راه‌های منتهی به مکه بپردازد. «رابرت داروین»، دیگر نویسنده این کتاب تاریخ حج را در قرن سیزدهم میلادی شرح می‌دهد و حج‌گزاری مسلمانان را در دوره ممالیک و عثمانی‌ها به تصویر می‌کشد. «ضیاءالدین سردار» نیز حج در دوره معاصر و نحوه اداره خیل جمعیت را مورد تحلیل قرار می‌دهد.
حج در سیره و سخنان معصومین(ع)
حج یکی از مهمترین فروع دین اسلام است؛ که مسلمانان در دهه اول آخرین ماه قمری (ذی‌الحجه) به مسجد الحرام در شهر مکه در عربستان سعودی رفته و مناسک خاص آن را به جا می‌آورند. هر مسلمان در صورت دارا بودن شرایطی خاص، مکلف است حداقل یکبار در طول عمر خود آن را انجام دهد. حج بر سه نوع «تمتع»، «قرآن» و «افراد» است. حج قرآن و افراد وظیفه ساکنان مکه است. در اسلام، حج بر کسی که دارای بلوغ، عقل، آزاد بودن و استطاعت مالی باشد واجب می‌شود. در این کتاب به بررسی ابعاد اخلاقی رفتاری حج و عمره معصومین(ع) پرداخته می‌شود.
حج در سخن و سیره امام جعفر صادق(ع)
حج از ارکان مهم اسلام و یکی از فروع دین است. با توجه به اینکه تمام مسلمانان به ویژه کسانی که استطاعت رفتن به حج را دارند با این موضوع مهم در ارتباط‌اند، پیشوایان دین برای ادای صحیح این تکلیف بزرگ الهی، رهنمود‌های ارزند‌ه‌ای داشته‌اند. در این کتاب، نخست به زندگینامه امام جعفر صادق(ع) پرداخته شده و سپس آداب سفر حج از دیدگاه ایشان و سیره آن حضرت در دو سفر حج تمتع و عمره، بررسی شده است. این اثر به قلم سیدمحمود سامانی به نگارش درآمده و انتشارات مشعر به چاپ رسانده است.
حج از منظر آیت الله سیدابوالحسن رفیعی قزوینی
بررسی زندگی و سیره علمی و عملی اسوه‌ها در طول تاریخ مورد توجه انسان‌های علاقه‌مند به کمال و پیشرفت مادی و معنوی بوده است. در این میان مطالعه در مورد اسوه‌های علمی، اخلاقی و دینی از اهمیت ویژهای برخوردار است، به ویژه آن بخش از زندگانی آنان که به سفر معنوی حج مربوط می‌شود که فلسفه وجودی آن خودسازی و کسب کمال معنوی است. یکی از اسوه‌های علم و دانش و اخلاق آیت الله سیدابوالحسن رفیعی قزوینی است که عمر بابرکت خود را در جهت احیای فرهنگ اهل بیت عصمت و طهارت(ع) صرف کرده و آثار گران‌بهایی از خود به یادگار گذاشت. در این مجموعه که به همت حسن اردشیری تدوین شده، به بخشی از زندگی آیت الله رفیعی قزوینی یعنی سفر حج ایشان و دیدگاه‌ها و نظراتی که در مورد حج و اسرار و ره‌آورد‌های این سفر الهی دارد با عنوان حج نیکان پرداخته می‌شود.
اسرار و معارف حج
سعید خیراندیش نگارنده این کتاب، سعی کرده تعریفی از حقایق و معارف پنهان و آشکار حج، این فریضه مهم و مؤثر اسلام ارائه کند. در بخش‌هایی از این کتاب که به همت انتشارات رزا چاپ شده، برحسب ضرورت به بررسی دقیق برخی رویداد‌ها و جریانات اثرگذار و مهم تاریخی صدر اسلام پرداخته است.
حج نیکان: آیت‌الله شیخ محمدحسین کاشف الغطا(ره)
یکی از اقشار جامعه که زندگی آن‌ها برای دیگر افراد می‌تواند سرمشق و اسوه قرار گیرد، علما و بزرگان دین هستند. بر همین اساس، پژوهشکده حج و زیارت درصدد برآمده است در سلسله آثار خود با عنوان «حج نیکان»، سیره علما و بزرگانی را که توفیق تشرف به حج پیدا کرده‌اند و نیز دیدگاه‌های فقهی، اخلاقی، عرفانی و سیاسی آنان را بررسی کند و سیره عملی آنان را در این سفر الهی برای همگان به ویژه زائران معرفی کند تا الگوی عملی آنان در این سفر معنوی باشند. یکی از اسوه‌های علم، دانش، اخلاق و فعال در صحنه سیاسی آیت‌الله علامه شیخ محمدحسین کاشفالغطاء است که عمر بابرکت خود را در جهت احیای فرهنگ اهل بیت عصمت و طهارت: صرف نموده و آثار ارزشمندی از خود برجای گذاشت. در این مجموعه به بخشی از زندگی علامه کاشف الغطاء یعنی سفر حج ایشان و دیدگاه‌ها و نظراتی که در مورد حج و اسرار و ره‌آورد‌های این سفر الهی دارد با عنوان حج نیکان پرداخته شده است.
مشق عارفانه: روزنوشت‌های یک خادم ضیوف‌الرحمان
مهمترین و سودمندترین حکمت حج اظهار عبودیت و بندگی به پیشگاه خداوند متعال است که این امر در تمام اعمال حج نظیر احرام، طواف، سعی، قربانی و... مشهود و مشخص است. علاوه بر این منافع روحی و روانی و اخلاقی بسیاری به شخص حاجی و به جامعه اسلامی می‌رسد؛ نظیر شخص با احرام و قطع وابستگی خود از تعلقات مادی و دنیوی، از تمام قیود و وابستگی‌های خسران‌آور رها شده و آماده عروج و پرواز در فضا‌های معنوی و عرفانی می‌شود. بابک حسن‌خانی در این کتاب ضمن تشریح فلسفه حج، اعمال حج واجب و عمره و تفاوت میان آن‌ها را بررسی کرده و انتشارات آفتاب البرز آن را به چاپ رسانده است.
یاران حج تمتع
کتاب «یاران حج تمتع» نوشته محمد سخاوت‌پور، یادبود خاطرات حج تمتع اعضای کاروان ۱۹۰۲۰ از مشهد مقدس، در سال ۱۳۹۱ است. این سفرنامه، با نگاهی به اهمیت حج تمتع، با مروری بر شرح سفر‌های حج گذاری ایرانیان در دوران گذشته، آغاز شده، و در پی معرفی مسیر‌های سفر به حج، به مسیر حجاج از راه‌آبی اشاره دارد. سپس آنچه که در ارتباط با اقامت در مکه و مدینه بوده، توضیح می‌دهد و از آشپزخانه مرکزی در شهر مکه و مدینه صحبت می‌کند. درباره ایاب و ذهاب حجاج در عربستان توضیحاتی می‌دهد و در لابه‌لای خاطرات خود، به سختی و مشقات سفر حج، همچنین به دزدی و غارتی که اتفاق افتاده اشاره‌ای هم دارد. در ادامه به اتفاقاتی که در ضمن انجام مناسک حج تجربه کرده می‌پردازد و خاطرات خود را تا زمان برگشت از سفر تعریف می‌کند.
کعبه مقصود: چکامه‌های عرفانی و ولایی در سرزمین وحی
کتاب «کعبه مقصود» به قلم رحیم کارگر به نگارش درآمده و دفتر نشر معارف آن را منتشر کرده است. آرزوی قلبی نگارنده این است که خود، بیش و پیش از همه به «کعبه مقصود» بیندیشد و در خانه رحمان، به خدای رحمان برسد. وگرنه تمامی این سفر‌ها و گفتار‌ها و نوشتارها، زحمتی و قیل و قالی بیش نیست. آیات باشکوه قرآن، روایات خاندان عصمت، میراث گرانبهای ذکر‌ها و دعاها، واگویه‌های دلنشین عرفانی و مناسک سترگ فقهی و ... همه و همه در راستای رسیدن انسان به آن کعبه مقصود است و بهترین راه وصال محبوب نیز همین اعمال و اذکار ظاهری و باطنی است. با این حال ادبیات غنی و شکوهمند ما، آکنده از چکامه‌های روح پرور عرفانی و ولایی است که در سرزمین وحی جان زائر را صیقل می‌دهد و روح او را به پرواز درمی آورد و اتصال قلبی با معبود ازلی و ابدی را بیشتر فراهم می‌کند.
مهارت‌های روان‌شناختی مورد نیاز روحانیون کاروان‌های حج و زیارت
کتاب «مهارت‌های روان‌شناختی مورد نیاز روحانیون کاروان‌های حج و زیارت» نوشته داود حسینی است و به همت انتشارات مشعر روانه بازار نشر شده است. در مقدمه کتاب آمده است؛ روحانیون کاروان‌های حج و زیارت نقش مؤثری در انجام موفق حج زائران دارند. نقش آموزشی آنان در آموزش مناسک و معارف حج و کمک در انجام صحیح حج، نقش آنان در ارائه مشاوره‌های اخلاقی و روانی در این سفر و مدیریت زمان زائران و سایر مسائلی که در این سفر معنوی ممکن است رخ دهد نیازمند اعمال مهارت‌های خاصی است که هر یک از روحانیون کاروان‌های حج و زیارت باید دارا باشند. در این کتاب به تعدادی از مهارت‌های روان‌شناختی مورد نیاز کاروان‌ها در عرصه انجام حج، پرداخته شده است.
در ادامه تعدادی از سفرنامه‌ها نیز که در یک سال گذشته به چاپ رسیده‌اند، معرفی می‌شود؛
پرسه
حاجی خودتی
خسی در میقات
