جنبه‌های نظری کفالت عمومی در راستای ترویج کمک‌های مؤمنانه تبیین شود

حجت‌الاسلام والمسلمین محمداسماعیل توسلی، عضو هیئت‎ علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره وظایف مردم و نهادهای خصوصی در افزایش کمک‌های مؤمنانه و رابطه این موضوع با مالیات‌های اسلامی اظهار کرد: در اسلام موضوعی به نام کفالت عمومی مطرح است که گامی مهم در راستای رفع فقر و نیازمندی است و اگر این مقوله کفایت نکرد آنگاه دولت وارد شده و از بودجه بیت‌المال استفاده می‌کند. در اسلام اصلی‌ترین مالیات‌ها، مالیات‌های ثابت است و اگر بررسی کنیم متوجه می‌شویم که مالیات‌های متغیر یا حکومتی در صدر اسلام جزء مالیات‌های اصلی نبودند.

بیشتر بخوانید:

• دولت به جای دخالت در جمع‌آوری کمک‌های مؤمنانه صرفاً دعوت به مشارکت کند
• عمومیت یافتن کمک‌های مؤمنانه نیازمند رونق تولید و حمایت از بخش تعاون است

رابطه مالیات‌های اسلامی و کمک‌های مؤمنانه

وی افزود: این مالیات‌ها شامل خمس، زکات، خراج و جزیه است. البته خراج را شاید نتوانیم جزئی از مالیات مطرح کنیم بلکه خراج متعلق به زمین‌های عموم مسلمانان بوده که با جنگ مورد تصاحب قرار گرفته است و به این صورت نبود که بین رزمندگان اسلام تقسیم شود، بلکه وقتی از امیرالمؤمنین(ع) مشورت خواستند پیشنهاد ایشان این بود که این زمین ها در مالکیت عمومی قرار گیرد.

در کمک‌های مؤمنانه می‌توان گفت خطاب به افراد حقیقی کفایت می‌کند و با این خطاب آنها مکلف می‌شوند به اینکه بخشی از درآمدهایی که دارند را بین مردم نیازمند تقسیم کنند. در اینصورت قرب الهی هم حاصل می‌شود

توسلی درباره رابطه مالیات‌های اسلامی و کمک‎های مؤمنانه بیان کرد: از سوی دیگر انفاق نیز وجود دارد که جدا از زمین‌های خراجیه است، چراکه خراج باید به صورت مساوی تقسیم می‌شد، چون متعلق به همه مسلمانان بود. مالیات دیگر جزیه بود که البته چون به اقلیت‌های مذهبی که در کشور مسلمان اختصاص داشت و برای حفظ و تامین امنیت آنها اخذ می‌شد. لذا فقط خمس و زکات باقی می‌ماند. حد انواع و اقسام زکات نیز بین دو و نیم تا چهار و نیم درصد است؛ چه طلا و نقره، چه احشام سه‌گانه و چه غلات اربعه که آنها هم برای پوشش دادن فقر استفاده می‌شده است.

مفهوم کفالت عمومی در اسلام

این کارشناس مسائل اقتصادی یادآور شد: آنچه را در اسلام با عنوان کفالت عمومی مطرح است امروزه می‌توان کمک‌های مؤمنانه تعبیر کرد. البته متأسفانه در مباحث تبلیغاتی معارف اسلام را به گونه‌ای مطرح کرده‌ایم که انگار باید همه چیز را از دولت بخواهیم، در حالی که ‌در صدر اسلام حمایت حکومتی حداقلی بود؛ یعنی حداقل دخالت را در اقتصاد انجام می‌داد. حتی مواقعی که رزمندگان به جنگ می‌رفتند خودشان ابزارهای جنگی لازم را به همراه می‌بردند و هزینه چندانی به بیت‌المال تحمیل نمی‌شد.

وی با اشاره به اهمیت تبیین جنبه‎های نظری کفالت عمومی، گفت: مباحث نظری را به خوبی برای مردم تبیین نکرده‌ایم لذا تصور بسیاری از آنها این است که همه چیز را باید از دولت بخواهیم. باید برای مردم روشن کنیم که کمک‌های مؤمنانه همان کفالت عمومی است و مردم باید در مواقعی که نیاز اقتصادی وجود دارد حمایت مالی لازم را داشته باشند.

نقش بخش حقیقی و حقوقیِ خصوصی در کمک‌های مؤمنانه

عضو هیئت ‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی در مورد نقش نهادهای خصوصی همانند بانک و بیمه در افزایش کمک‌های مؤمنانه بیان کرد: بانک‌های خصوصی همانند همه نهادها و بخش‌های خصوصی دیگر به واسطه درآمدی که دارند می‌توانند در حوزه مصارف خود بخشی از درآمدی را که دارند به مردم اختصاص دهند. منظور از کفالت عمومی همان وظایف بخش خصوصی است که بخش حقیقی آنها خود اشخاص و بخش حقوقی آن نیز نهادهایی همانند بانک‌ها و بیمه‌های خصوصی هستند.

وی ادامه داد: خطابات شارع فقط منحصر به افراد حقیقی نیست، بلکه اشخاص حقوقی را هم در بر می‌گیرد مگر اینکه بگوییم چون این اشخاص حقوقی وقتی در نهایت سودی حاصل می‌کنند به افراد حقیقی می‌رسد بنابراین آن خطاب شارع به اشخاص حقیقی کفایت می‌کند لذا نیازی نیست که خطاب را مستقیماً متوجه افراد حقوقی کنیم چراکه در نهایت سود بانک یا بیمه بین سهامداران آنها تقسیم می‌شود و برای رفع تکلیف کافی است.

عضو هیئت‎ علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: در کمک‌های مؤمنانه هم می‌توان گفت که خطاب به افراد حقیقی کفایت می‌کند و با این خطاب آنها مکلف می‌شوند به اینکه بخشی از درآمدهایی را که دارند بین مردم نیازمند تقسیم کنند. در این صورت قرب الهی هم برای همه حاصل می‌شود. در واقع قرب الهی جنبه دیگری از کمک‌های مؤمنانه در کنار کاهش دادن بار هزینه مالی دولت است. در نتیجه، دولت به سیاست‌های اقتصادی انبساطی پناه نمی‌برد و این اقدامی شایسته است.

حجت‌الاسلام توسلی در پایان گفت: بالاخره باید هزینه‌های جاری هم انجام شود اما اگر مردم خودشان به پا خیزند و دولت نیز در بودجه سیاست انبساطی در پیش نگیرد، یقیناً کمر تورم شکسته می‌شود و مردم آثار آن را در جامعه احساس می‌کنند. در واقع کمک‌های مؤمنانه می‌تواند بخشی از کسری بودجه را نیز جبران کند و نیاز به پناه بردن به مالیات‌های مستقیم و غیرمسقیم نباشد. لذا از هر جهت به کمک‌های مؤمنانه نگاه کنیم برای اقتصاد و مردم ما مفید است.