ازدواج نکردن از ترس معاش به معنای شک به رازقیت الهی است / جایگاه سعی و تلاش در قرآن

به گزارش ایکنا، معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان منطقه آزاد کیش به همت مرکز فعالیت‌های قرآنی کیش سلسله جلسات آیات و اشارات را راه‌اندازی کرده است. در این سلسله جلسات، هر هفته یکی از آیات قرآن کریم به بحث گذاشته می‌شود.

در اولین جلسه از این سلسله جلسات که شب گذشته 16 شهریورماه از طریق فضای اینستاگرامی مرکز فعالیت‌های قرآنی کیش انجام شد، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی به بیان نکات تدبری برخی آیات سوره مبارکه نجم پرداخت که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

بسم‌الله الرحمن الرحیم

«وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى؛ وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى» این آیه از آیات مشهور و اقتصادی قرآن کریم است و تأمل در آن می‌تواند برای امروز ما بسیار راهگشا باشد. ارزش کار و نکوهش بیکاری و اینکه اقتصاد قرآنی مقدمه‌ای برای آرامش‌بخشی به خانواده و جامعه اسلامی است، از مهم‌ترین مباحث مدنظر دین اسلام است.

این آیه صریحاً اذعان می‌کند آدم‌ها چیزی را می‌برند که سعی می‌کنند. «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى» یعنی ما چیزی جز سعی خودمان دریافت نمی‌کنیم. جالب است می‌فرماید سعی و تلاش هر انسانی حتماً به او ارائه خواهد شد، بخشی از این در این دنیا و بخشی هم در آخرت. البته تجلی حقیقی و نتیجه قهری بسیاری از کارهای ما در آخرت است و لذا در سوره مبارکه زلزال هم اشاره شده است «لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ». اینکه چه کسی ارائه می‌کند، بحث دیگری است و مهم این است که انسان دریافت‌کننده تمام سعی خود در این عالم و آن عالم خواهد بود. کلمه سوف هم برای تأکید و به معنی حتماً است.

ما بر اساس روایت پیامبر اسلام(ص) اعتقاد داریم دنیا مزرعه آخرت است و با تعبیر «از مکافات عمل غافل نشو، گندم از گندم بروید جو ز جو» نیز آشنا هستیم، که همه اینها به بحث سعی و تلاش اشاره دارند. در نگاه دینی تلاش و کوشش برای اینکه انسان یک زندگی آبرومندانه، نسبتاً مناسب و مرفه و برخوردار از عزت‌مندی داشته باشد، مورد تأکید فوق‌العاده قرار گرفته است.

بنابراین اینکه ما به اندازه‌ای که می‌توانیم و وسعمان اجازه می‌دهد، تلاش کنیم مهم است. گاهی البته این تلاش به نتیجه نمی‌رسد و گاهی هم کم و زیاد می‌شود، اینها مهم نیست، بلکه مهم این است که انسان برای تأمین زندگی خود تلاش کند و در این راه صادقانه ورود داشته باشد.

فردی از امام صادق(ع) سوال کرد «برای طلب روزی چقدر تلاش کنم؟» امام(ع) فرمود همین که مغازه خود را باز و بساط خود را پهن کنیريال به وظیفه خود عمل کرده‌ای. هر کاری که در آن اقدام و اراده ورود به کار وجود داشته باشد، تکلیف شرعی صورت گرفته است.

گاهی انسان به قصد نماز جماعت از منزل خارج می‌شود، اما با در بسته مسجد مواجه می‌شوند، شما ثواب نماز جماعت را دریافت می‌کنید، چرا که «انما الاعمال بالنیات»، یعنی انسان‌ها چیزهایی می‌برند که نیت کرده‌اند. الزاماً لازم نیست خود رفتار باشد، ‌لذا در نگاه دینی انگیزه، روح و فلسفه عمل است که فوق‌العاده حساس و مهم است.

در بحث اقتصاد دینی تعبیر زیبایی وجود دارد. پیامبر(ص) دست یکی از صحابی را دیدند که زمخت و پینه بسته است، حضرت رسول(ص) علت زمختی را جویا شدند. آن فرد گفت: «من با این دست کار می‌کنم: پیامبر(ص) آن دست را بوسیدند و فرمودند «این دستی است که آتش را لمس نخواهد کرد.

ما باید جایگاه تلاش و کوشش در تمامی فعالیت‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی خودمان را بیابیم و بدانیم که موظف به تلاش هستیم. پیامبر(ص) فرموند: «کسی که در خانه نشسته باشد و از خدا روزی طلب ‌کند دعایش مستجاب نمی‌شود»، یعنی اراده و خواست همراه با تلاش و کوشش باید کنار هم باشد، پیامبر نفرمودند آدم‌ها با نیت به بهره می‌رسند، بلکه فرمود تلاش و عمل لازم است، البته تلاش و عمل با عقبه نیت سالم راهگشا هست و می‌تواند کارساز باشد. حکایت «از تو حرکت از خدا برکت» هم اشاره به همین موضوع دارد.

ما یک زمانی روزی مقدر داریم که ممکن است محدوده‌ای داشته باشد. یک وقت دیگر ممکن است فضل الهی شامل حالمان شود، یعنی ممکن است خداوند متعال بیش از روزی مقدر به ما تفضلی داشته باشد و به ما نعمت بدهد، این نیز در روایات آمده است. در واقع در بحث روزی یک سهمیه مشخص و یک بیش از سهمیه داریم. پیامبر(ص) در این زمینه فرموده است «إِنَ‏ الرِّزْقَ‏ لَیَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ عَلَى عَدَدِ قَطْرِ الْمَطَرِ، إِلَى کُلِّ نَفْسٍ بِمَا قُدِّرَ لَهَا، وَ لَکِنْ لِلَّهِ فُضُولٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ» روزی از آسمان به زمین به تعداد قطرات باران نازل می‌شود و به هر کس به اندازه‌ای که برای او مقدور شده است، خواهد رسید.

شما از خداوند متعال فضل او را و بیش از مقداری که برای شما مقدر شده است، تقاضا کنید، چون خزائن آسمان و زمین دست خداست، این یعنی برای تشکیل زندگی و تأمین مایحتاج زندگی نگرانی نداشته باشید، تلاش کنید پیمان ازدواج شما در مسیر مشیت‌الله باشد که اگر زیر این قرار بگیرد معنا ندارد خوف از معاش زندگی داشته باشید.

اگر کسی از ترس معاش زندگی، ازدواج نکند، در کلام خدا شک کرده است، شک در کلام خدا شک در فعل خداست، شک در فعل خدا شک در ذات خداست و شک در ذات خدا شرک بالله است و شرک بالله بزرگ‌ترین گناه کبیره در عالم است، بنابراین مواجهه ما با معاش زندگی و تدبیر برای اداره آن فوق‌العاده مهم است.

روایت زیبای دیگری هست که فرمود «کسب و کار را ترک نکن که عقلت به سستی می‌گراید». شما نگاه کنید به برخی از مردم به هر دلیلی میراثی رسیده و ثروت بادآورده‌ای به هم زده‌اند، اینها نیز موظف به کوشش و تلاش هستند، لذا دین به هیچ وجه ترک کار و تلاش و کوشش را نمی‌پسندند و از انسان می‌خواهد در هر سنی تلاش ویژه آن سن را داشته باشد. بر همین اساس اسلام با درآمدهای ناشی از عدم تلاش به شدت مخالف است، چرا اسلام با کسب ربوی مخالف است؟ به این خاطر که کسبی مبتنی بر تلاش نیست، چون فاقد فعالیت اقتصادی موثر و تلاش و کوشش است، لذا از نظر دین هیچ‌وقت رسمیت ندارد.

با تمام این تفاسیر در شریعت مقدس از حرص و طمع در کسب نیز نهی شده است. شخصی خدمت پیامبر(ص) آمد و از ایشان تقاضای موعظه‌ای کرد، پیامبر(ص) فرمودند «وَ إِنْ کَانَ الرِّزْقُ مَقْسُوماً فَالْحِرْصُ لِمَاذَا» وقتی رزق هر کسی تقسیم شده است برای چه حرص بخوریم؛ این البته به معنای تلاش نکردن نیست، ما تلاش خودمان را انجام می‌دهیم اما تلاش کردن با زیر پا گذاشتن تمام مسائل برای رسیدن به پول تفاوت دارد. زمانی تمام مسائل را زیر پا می‌گذاریم تا پول در بیاوریم، آن قدر کار می‌کنیم تا نه تنها نماز شب که نماز صبح نیز قضا شود، این همان حرص مذموم است که روایت فوق نیز به آن اشاره دارد.

به این مثال نگاه کنید، وقتی دانش‌آموزان یک مدرسه به اردو می‌روند، چون جای هیچکدام از آنها در اتوبوس از قبل معلوم نیست، برای انتخاب بهترین صندلی تلاش و عجله می‌کنند تا زودتر بهترین جا را بگیرند، اما در هواپیما اینگونه نیست و این عجله دیده نمی‌شود، چرا که از قبل شماره صندلی هر مسافر مشخص شده است؛ پیامبر(ص) نیز می‌فرمایند: «وقتی رزق معلوم است، چرا حرص بخوریم».

در اشعار شاعران نیز به این موضوع اشاره شده است که یک نمونه از آن را می‌گویم؛ «بر سر هر لقمه نوشته به عیان / کز فلان بن فلان بن فلان / هین توکل کن ملرزان پا و دست / رزق تو بر تو ز تو عاشق‌تر است / بر سر هر لقمه بنوشته خدا / این نصیب است بر فلان شه یا گدا».

یک نکته خیلی کلیدی دیگر این است که کسب درآمد هدف نیست، دنیا محل گذار است و نباید جوری رفتار کنیم که کسب درآمد هدف تلقی شود. باید جوری رفتار کنیم که جسم را به اندازه‌ای که نیاز دارد، بپرورانیم، منظور از این نیاز تنها تغذیه نیست، بلکه روح و ... نیز هست؛ اینکه در خورد و خوراک زیاده‌روی کنیم و دنبال مسائلی از این دست برویم، خیلی مذموم و ناپسند است.

روایتی از پیامبر(ص) آمده است که می‌فرماید: «إِنﱠ اﻟﺮﱡوحَ اﻟْﺄَﻣِﯿﻦَ ﻧَﻔَﺚَ ﻓِﻲ رُوﻋِﻲ أَﻧﱠﻪُ ﻟَﻦْ ﺗَﻤُﻮتَ ﻧَﻔْﺲٌ ﺣَﺘﱠـﯽ ﺗَﺴْـﺘَﮑْﻤِﻞَ رِزْﻗَﻬَـﺎ»، «یعنی روح‌الامین بر دل من الهام کرد هرگز بنده‌ای نمیرد مگر اینکه تمام روزی خود را دریافت دارد». بر همین اساس تا تمام روزی خود را دریافت نکنیم از دنیا نمی‌رویم. در ادامه این روایت آمده است «در طلب روزی زیاده روی نکنید و زیبا طلب روزی کنید و دیر رسیدن به روزی، شما را وادار نکند سهم خود از راه خدا را در راه حرام بجویید».

به هر دلیلی خداوند متعال مصلحت دیده است چند سال تجربه فقر کنیم تا بعدها از پولداری لذت بیشتری کسب کنیم. این تجربه بعدها بسیار می‌تواند به کار ما بیاید و تجربه بسیار پسندیده و خوبی است. بنابراین در اینکه رزق با تأخیر به فرد می‌رسد، حکمت‌هایی وجود دارد و نباید این تأخیر در رزق فرد را وادار کند که رزق خود را از راه حرام پیدا کند.

ما یک رزق مقدر داریم که در مسیر فرمانبرداری به ما داده خواهد شد. اینکه عجله کنیم و با زد و بند و حلال و حرام کردن آن را به دست بیاوریم، زرنگی نیست، بلکه خطای راهبردی است. در نگاه قرآنی و اقتصاد معیشت، انسان باید نگاه کند ببیند خدای متعال چقدر برای او تعیین کرده است. اینکه بیش از حد توان بخواهیم تلاش کنیم یا حرص‌مدارانه در ساحت کسب معاش ورود داشته باشیم، اشکال دارد، بلکه باید حد مشخصی از تلاش را به کار ببریم تا به رزق خود برسیم. از خدا بخواهیم به ما توفیق بدهد تا با برنامه‌ریزی و تدبیر و نیت پاک و صادق برای زندگی عزت‌مندانه تلاش کنیم.

در پایان، ذکر این روایت نیز خالی از لطف نیست. یکی از مسلمین نزد یکی از ائمه(ع) آمد و گفت: «من خیلی پول دوست دارم». امام(ع) فرمود: «برای چه پول دوست داری»، جواب داد: «برای رفتن به حج، صدقه دادن و ....» امام(ع) فرمود: «برو تو پول دوست نداری، تو دیدار خدا را و کمک به مستمندان را دوست داری و این عین آخرت‌خواهی و خدا‌دوستی است». اینکه من می‌خواهم توسعه رزق بدهم، اگر این توسعه در مقصد اعلی باشد، حتما امر مطلوبی است. من می‌خواهم ثروت پیدا کنم تا بتوانم به زیارت عتبات بروم و به فقرا کمک کنم یا مواسات اسلامی انجام دهم. این حتماً امر مطلوبی است و بابت ذره ذره آن ثواب دنیوی و اخروی وجود دارد.