آرای صاحب‌نظران درباره بایستگی‌های تبلیغی مسابقات قرآن؛ از تولید مناسک تا پیشنهاد تغییر زمان

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «هم‌اندیشی بایستگی‌های فرهنگی و تبلیغی مسابقات بین‌المللی قرآن جمهوری اسلامی ایران» امروز 18 شهریورماه با حضور جمعی از صاحب‌نظران قرآن و رسانه به میزبانی ایکنا و در سالن نشست‎های شهید تقوی برگزار شد.

در ابتدای این جلسه، مصطفی آجرلو، عضو کمیته تبلیغات و اطلاع‌رسانی ستاد عالی هماهنگی مسابقات قرآن به توجه ویژه مقام معظم رهبری به این مسابقات اشاره کرد و گفت: این رویداد با وجود گردش مالی خوب و اقبالی که به آن می‌شود، اما آنچنان که باید مورد توجه نیست. بر همین اساس باید نگاه دیگری به خصوص از حیث تبلیغاتی به آن شود.

گزارش تصویری نشست هم‌اندیشی بایستگی‌های فرهنگی و تبلیغی مسابقات بین‌المللی قرآن

وی افزود: یکی از کمیته‌های اصلی این مسابقات، کمیته تبلیغات است. در این کمیته، همه رسانه‌ها و دستگاه‌های تبلیغی و فرهنگی حضور دارند. برگزاری چنین نشستی کمک خواهد کرد تا نظرات و دیدگاه‌های مختلف در زمینه جذابیت‌بخشی و کشف راه‌های جذب مخاطب و انعکاس شایسته مسابقات، احصا شود.

بهترین تلاوت از منظر پیامبر(ص)

در ادامه این نشست، عباس سلیمی، رئیس کمیته تبلیغات و اطلاع‌رسانی مسابقات بین‌المللی قرآن کریم به بیان نظراتی در زمینه تبلیغات و اطلاع‌رسانی قرآنی پرداخت.

سلیمی با طرح این سؤال که چه میزان از اصول مناظره در اسلام پیاده‌سازی شده است، گفت: اصول مناظره علمی در اسلام، بیان شده اما در جامعه مطابق آن عمل نمی‌کنیم. خداوند درباره دعوت دیگران دستور می‌دهد تا اول از دریچه حکمت وارد شویم و دلیل و منطق اقناع‌کننده بیاوریم، اگر اکتفا نکرد به دنبال موعظه برویم و در پایان جدال احسن انجام دهیم. برخی افراد در جامعه ما معکوس عمل می‌کنند، یعنی بحث را از ابتدا با مجادله آغاز، سپس نصیحت ‌می‌کنند و در پایان به دنبال فلسفه و منطق موضوعی که مطرح شده است، می‌روند که این موضوع آفاتی فراوانی دارد و جای تأمل درباره آن باقی است.

مشاور قرآنی رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه همچنین به فرمایشی از حضرت پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد و گفت: وقتی از پیامبر اکرم(ص) سؤال می‌کنند، بهترین صوت قرآن چه صوتی است؟ نفرموده‌اند که زیباترین تلاوت آن است که سه خط در یک نَفَس خوانده شود یا به این نحو اوج و فرود داشته باشد. البته که اینها را نفی نمی‌کنم، اما به این نیز اعتقاد دارم که تلاوت در این موارد خلاصه نمی‌شود. اگر خودمان را منحصر به این نگاه کنیم، نتیجه این می‌شود که همه قرآن را در این ببینیم که مسابقاتی را برگزار و از چند نفر قهرمان‌سازی کنیم. «من إذا سَمِعتَ قراءتَهُ، رأیتَ أنه یَخشَی اللهَ». قرائت قرآن هدف نیست و باید به دنبال گرایش عموم مردم به قرآن باشیم.

این پیشکسوت قرآنی کشورمان با اشاره به روایت «من إذا سَمِعتَ قراءتَهُ، رأیتَ أنه یَخشَی اللهَ» بیان کرد: باید به سمتی برویم که نتیجه و خروجی نهایی اینگونه اقدامات منجر به ایجاد خشیت قرآنی در همه مردم شود. باید به خودمان نهیب بزنیم و مسابقات را به مسیری ببریم که خداوند و رسولش(ص) مهر تأیید بر آن بزنند.

بهترین تبلیغ برای مسابقات قرآن چیست؟ 

در ادامه محمدحسین محمدزاده، مدیر اسبق شبکه قرآن و معارف سیما با اشاره به اینکه باید به سوی نقاط تلاقی در بحث تبلیغ حرکت کنیم، گفت: در رابطه با تبلیغ یک محصول فرهنگی، حدود پنج نوع تبلیغات را می‌توان در نظر گرفت که شامل تبلیغات محیطی، شهری، مجازی، رسانه‌ای و مخابراتی می‌شود. هر کدام از این تبلیغات، در مرحله اجرا می‌تواند تقسیم‌بندی‌های دیگری نیز داشته باشد.

وی با بیان اینکه بحث اطلاع‌رسانی در سه شاخه مکتوب، شنیداری و دیداری دسته‌بندی می‌شود، گفت: در بحث سندهای فرهنگی و تبلیغی از مرحله تدوین عبور کرده‌ و به مرحله اجرا و اقدام رسیده‌‌ایم. براساس تجربیات دوستان برگزارکننده و پیشکسوتانی که در این زمینه فعالیت داشته‌اند، می‌توانیم به برخی خروجی‌ها دست یابیم. یکی از خروجی‌ها می‌تواند، تدوین جدول‌ها و منشورات اجرایی باشد، یعنی جداول‌ ماتریکس‌گونه از متغیرهای مختلف که نوع تبلیغ در آن لحاظ شده است، داشته باشیم. در ادامه هر رسانه و هر واحد تبلیغاتی که قصد مشارکت داشته باشد، براساس یافته‌های تجربی و علمی می‌تواند چنین جدولی داشته باشد.

محمدزاده با اشاره به اینکه آسیب‌شناسی مباحث تبلیغی ادوار گذشته باید مدنظر قرار گیرد، اظهار کرد: می‌توانیم مقایسه‌ای بین هدف تبلیغات و اطلاع‌رسانی در مسابقات قرآن و مسابقات دیگر را نیز داشته باشیم، یعنی پژوهش‌هایی در مورد مقایسه تبلیغ مسابقات قرآن با مسابقات ورزشی انجام دهیم، در آنجا چه مواردی باعث ایجاد هیجان شده است تا ما مورد استفاده قرار دهیم؟ قاعدتاً نمی‌توانیم همه ظرفیت را به کار ببریم. در مقام پژوهش، هیچ اشکالی نخواهد داشت که به مقایسه بین مسابقات قرآن با دیگر مسابقات آوایی در سراسر دنیا بپردازیم.

وی بیان کرد: نکته دیگر که در اصل تبلیغ خیلی قابل ملاحظه و رایج است، این شعار است که «بهترین تبلیغ ارائه خوب و با کیفیت محصول است»، برگزاری با کیفیت مسابقات یا هر محصول دیگری خود بهترین تبلیغ برای مسابقات است.

در بخش دیگری از این نشست، ابوالفضل خوش‌منش، مدیر سابق مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور نیز به بیان سخنانی پرداخت و با تأکید بر اینکه همه ما به قرآن عشق داریم، اما به قرآن و مسابقاتش فشار و بار زیادی وارد کرد‌ه‌ایم، افزود: این مسئله باعث شده که با نقض غرض مواجه شویم. در قرآن سه کلمه زیبا و شکوهمند داریم؛ «میقات، میعاد و میثاق». مسابقات قرآن میعاد، میقات و میثاق در جهان قرار داده‌ایم، ما در همین مسابقات به دوستی رسیدیم و افراد را از همه جهان گردهم آوردیم؛ «لتعارفوا» و بعد از این «إِنَّ أَكرَمَكُم عِندَ اللَّهِ أَتقاكُم».

خوش‌منش ادامه داد: اجرا، دغدغه بنده نیز هست. مقوله‌هایی مانند فرهنگ، ادب، هنر، عقیده و آئین، جان و جوهر تلاوت قرآن را تشکیل می‌دهند، اما سؤال اینجاست؛ آیا تلاوت و چنین مقوله‌‌هایی نیاز به حس دارد یا ندارد؟ چرا در مسابقات قرآن تا رسانه را باز می‌کنید، از برخی تلاوت‌ها احساس برودت می‌کنید؟

سیدعباس انجام، مدیر شبکه عربی ـ آفریقایی رسانه ملی نیز در این نشست طی سخنانی اظهار کرد: مناسب است، چندین اپلیکیشن، سایتی ویژه و پلتفرم‌های مختلفی برای مسابقات طراحی شوند. همه دست‌اندرکاران امر مسابقات، بر فضای مجازی تأکید دارند، اما به صورت جزئی‌تر مسابقات قرآن ورودی در این بخش نداشته است.

مدیر شبکه عربی ـ آفریقایی رسانه ملی با تأکید بر اینکه یکی از ابزار‌های نفوذ در فضای مجازی تلفن همراه است و اگر قرار باشد، کار تبلیغی، رسانه‌ای، فرهنگی و تولید محتوا داشته باشیم، باید به این ابزار توجه کنیم، افزود: از سوی دیگر گونه‌شناسی مخاطبان مهم است. ما به مخاطبان توجهی نداریم، با اینکه بر مقوله بین‌المللی مسابقات تأکید داریم، اما کمتر از شبکه‌های برون‌مرزی و سایر شبکه‌ها و پلتفرم‌های جهانی استفاده می‌کنیم. شبکه قرآن در کشور‌هایی که شرکت‌کنندگانی از آن‌ها در مسابقات حضور دارند، قابل پخش نیست. در این باب توجه به سلیقه، زبان و زمان حائز اهمیت است. زمان کوتاه پخش برنامه که همه بتوانند استفاده کنند، مطلوب است و اینکه این پخش از سوی همه شبکه‌های سراسری انجام شود.

تغییر زمان برگزاری مسابقات برای جذب بیشتر مخاطب 

در ادامه این نشست حمیدرضا مقدم‌فر، مشاور فرهنگی و رسانه‌ای فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گفت: یکی از موارد قابل توجه در مسابقات، این است که دستگاه‌های مختلف این برداشت را دارند که مسابقات یک حرکت خوب و معنوی است و صرفاً دغدغه مقام معظم رهبری و جامعه قرآنی کشور است. برای اینکه این مسابقات را برای قشر وسیعی مهم جلوه دهیم و همه به نوعی درگیر آن شوند، نباید به این شکل برگزاری بسنده شود.

مشاور فرهنگی و رسانه‌ای فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با بیان اینکه هنر برگزارکنندگان مسابقات این است که بتوانند اقشار مختلف جامعه را درگیر مسابقات کنند، گفت: معتقدم حضور نیافتن مردم در بطن مسابقات، یک خلاء است که باید برنامه‌ریزی‌ها در راستای رفع آن باشد.

مقدم‌فر گفت: در زمان برپایی مسابقات باید تجدیدنظری صورت گیرد و آن را طی ماه مبارک رمضان برگزار کنیم، چرا که در این ماه که ماه نزول قرآن است، نفوس برای شنیدن آیات قرآن، مهیا شده و ظرف وجودی انسان آماده دریافت انوار الهی است.

نادیده گرفتن نظام معنایی جمهوری اسلامی در برخی طرح‌ها

بر اساس گزارش ایکنا در بخش دیگری از این نشست محمدحسین حسنی، رئیس سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور بیان کرد: یکی از نقاط ضعف جدی فعالیت‌های فرهنگی در کشورمان، این است که بر روی طراحی نظام معنایی رویدادها فکر نمی‌شود. این در حوزه رسانه‌ای جدی‌تر است، یعنی گاهی پلتفرم‌هایی را وارد می‌کنیم، اما نظام معنایی آن مورد انتظار نظام معنایی جمهوری اسلامی نیست.

وی با تأکید بر اینکه هر چقدر نمونه داخلی پلتفرم‌های اجتماعی را طراحی کنیم، هیچ اتفاق جدیدی رخ نخواهد داد، بیان کرد: علت این کار هم طراحی پلتفرم‌های رسانه‌ای براساس نظام معنایی صاحبان همان پلتفرم‌ها هست. زمانی درست کردن این پلتفرم برای ما ارزش دارد که بر روی نظام معنایی جمهوری اسلامی سوار شود. موضوعی که وجود دارد، این است که ما کارهای ارزشی خودمان را با نظام معنایی دیگران انجام می‌دهیم و نتیجه و خروجی مطلوبی حاصل نمی‌شود.

حسنی تصریح کرد: اگر بخواهیم مسابقات را بررسی کنیم، ای کاش یک بار بر روی نظام معنایی رویداد قرآنی از منظر قرآن کریم بررسی شود. این تأمل کمتر صورت گرفته است و احتمالاً این مدل طراحی شده نیز اقتباسی از مسابقات مالزی است و آن رقابت نیز الهام گرفته از مسابقات آوایی دیگر  است.

مدیرعامل ایکنا با بیان اینکه رویداد بین‌المللی قرآنی نباید نفر اول داشته باشد،‌ اظهار کرد:‌ فرصت خوبی است تا در ایام کرونایی که فضای کار اجرایی کمتر شده است، بررسی‌های بیشتری در این زمینه انجام دهیم و به طراحی‌هایی منطبق بر نظام معنایی خودمان برسیم.

رئیس سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور گفت: از دیرباز تعبیری وجود دارد که حفظ دین به وسیله مناسک بوده است. در اغلب رویدادها برای حفظ آن رویداد، شاهد یک سری مناسک و آئین‌ها هستیم، اما در بحث مسابقات قرآن این مناسک‌سازی صورت نگرفته است. با اینکه تمایلی به ذکر این مثال ندارم، اما فرش قرمز، جزئی از مناسک این قبیل رویدادها شده است. آنها با نظام معنایی خودشان برای رویداد خود تولید مناسک کرده‌اند و این در مخاطبان آنها تولید ارزش می‌کند. ما حول مسابقات بین‌المللی نتوانسته‌ایم، این موضوع را ایجاد کنیم.

یادی از مسابقات در دهه شصت 

بر اساس گزارش ایکنا ذبیح‌الله روحی، دبیر کمیته تبلیغات و اطلاع‌رسانی ستاد عالی هماهنگی مسابقات قرآن کشور نیز با اشاره به اینکه از دهه 60 تاکنون در بحث اجرایی مسابقات قرآن حضور داشته است،‌ گفت: آن زمان رسانه‌ها به گستردگی زمان حاضر نبود و تبلیغات چندانی هم پیرامون مسابقات صورت نمی‌گرفت. سالن مسابقات دکور ساده‌ای داشت، اما جمعیت بسیار زیادی که هر کدام با هدفی در سالن حضور می‌یافتند.

وی افزود: بخشی از آن جمعیت به شوق دیدن قاریان مصری و یا اساتید ایرانی،‌ بخشی به شوق شنیدن تلاوت، بخشی به شوق دیدن شرکت‌کنندگان خارجی و ... در سالن حضور می‌یافتند. همین افراد از دورترین مناطق تهران به سالن مسابقات می‌آمدند.

مقایسه رفتاری مسئولان ایران و مالزی در قبال مسابقات قرآن 

براساس گزارش ایکنا در بخش پایانی این نشست، مصطفی آجرلو، عضو کمیته تبلیغ و اطلاع‌رسانی ستاد عالی هماهنگی مسابقات قرآن نیز به فرهنگ استماع قرآن اشاره کرد و گفت: در بخشی از این جلسه از حاضر نشدن رئیس جمهور در مراسم اهدای جوایز برگزیدگان گلایه شد و از پادشاه مالزی مثال زده شد که پادشاه همراه با خانواده در زمان برگزاری مسابقات در سال حضور می‌یابد و تمام مسابقه را به استماع قرآن می‌پردازد.

آجرلو به حدیث «اَلنّاسُ بِاُمَرائِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِمْ»، اشاره کرد و گفت: در ماه مبارک رمضان، مقام معظم رهبری، پنج ساعت پای رحل قرآن می‌نشینند و به استماع می‌پردازند، این فرهنگ‌سازی است. اما گاهی همین فرهنگ در همان حسینیه باقی می‌ماند و دیگر خبری از آن نیست. فرهنگ استماع موجب می‌شود، مسابقات معنای دیگری پیدا کند.

یادآوری می‌شود؛ مشروح سخنان، صاحب‌نظران در نشست هم‌اندیشی بایستگی‌های فرهنگی و تبلیغی مسابقات بین‌المللی قرآن جمهوری اسلامی ایران طی روزهای آینده منتشر خواهد شد.