پایش دستگاه‌های قرآنی از ابتدای مهر‌ماه آغاز می‌شود / به‌روزرسانی سند قرآن و فضای مجازی

به گزارش ایکنا، صد و دهمین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی صبح امروز 30 شهریورماه در دبیرخانه این شورا و به منظور بررسی چهار دستور برگزار شد.

در ابتدای این جلسه، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، ‌دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی به برخی دستورهای این جلسه پرداخت و گفت: یکی از دستورهای امروز مبحث کرونا و فعالیت‌های قرآنی در این دوره زمانی است. همه اطلاع دارند که کرونا ضمن تهدیدهایی که به همراه داشت، برخی فرصت‌ها را هم ایجاد کرد. یکی از برکات کرونا این بود که توجه ما به فضای مجازی و حرکت به این سمت را تسریع کرد.

وی به طراحی کردن سازمان فرهنگ و ارتباطات مجازی در 15 سال قبل اشاره کرد و افزود: باید بسیار زودتر از این سازوکارهای حضور در فضای مجازی را فراهم می‌کردیم. امروز انقلاب اسلامی همانگونه که محبوس زبان فارسی است، محبوس مرزهای ایران هم شده و عدم استفاده از ظرفیت فضای مجازی به ما آسیب زده است، خوشبختانه کرونا این راه را باز کرده است.

وضعیت مصوبات جلسه گذشته 

در ادامه رضا سلامت‌پناه، دبیر مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز به بیان برخی مصوبات جلسه گذشته این مجمع و فرایند اجرایی آنها در بازه زمانی بین دو جلسه مجمع پرداخت و گفت:‌ یکی از دستورهای جلسه گذشته اجرایی‌سازی مصوبات و تصمیمات مجمع مشورتی در سال 98 بود و قرار شد برنامه پایش و ارزیابی عمکرد قرآنی دستگاه‌ها همراه با برنامه نظارت بر تخصیص اعتبارات صندوق مشارکت توأمان صورت بگیرد. جلسات متعددی با کمیسیون‌ها برگزار و آیین‌نامه پایش و ارزیابی فعالیت‌های قرآنی کشور برای سال 99 تدوین شد و سومین مرحله پایش ملی قرآن کشور از مهر ماه آغاز خواهد شد.

وی افزود: دستور دیگری که از جلسه گذشته مورد پیگرد قرار گرفت، بررسی آخرین وضعیت اجرای برنامه جامع فعالیت قرآنی در فضای مجازی بود که نماینده کمیسیون تبلیغ و ترویج و وزارت ارشاد حضور نیافتند و لذا مقرر شد تا بررسی این سند به جلسه صد و دهم موکول شود که البته در این جلسه نیز نمایندگان این کمیسیون حضور نیافته‌اند.

سلامت‌پناه تصریح کرد: موضوع دیگر بررسی عضویت دستگاه‌ها در شورا و کمیسیون‌ها بود که پیش‌نویس آن تهیه شد و در جلسه قبل شورا این پیش نویس به تصویب رسید و ابلاغ شد. دستور دیگر نیز تصویب اصلاحات آیین‌نامه اجرایی کمک‌هزینه تحصیلی به حافظان و قاریان در سال 99 بود که نهایی و به سازمان اوقاف امور خیریه ابلاغ شد.

بر اساس این گزارش، در بخش دیگری از این جلسه مباحثی در مورد میزان انتشار اخبار در حوزه تبلیغ و ترویج قرآن کریم و نسبت آن با اخبار حوزه عمومی و پژوهشی قرآن مطرح شد و بر لزوم صورت گرفتن تحلیل‌هایی در این زمینه تأکید شد. همچنین نسبت به این افزایش و گرایش بیشتر اخبار قرآنی به این سمت هشدار داده شد.

وضعیت فعالیت‌های قرآنی در دوران کرونا / تأکید بر صحت‌سنجی گزارش‌ها 

در ادامه این جلسه، اولین دستور که ارائه گزارشی از آخرین وضعیت فعالیت‌های قرآنی در شرایط شیوع ویروس کرونا بود،‌ مطرح شد. در این بخش اعلام شد که نه تنها موسسات قرآنی، بلکه نهادهای دولتی و عمومی نیز به چالش کشیده شده‌اند.

سلامت‌پناه در این بخش تصریح کرد: همانگونه که فعالیت‌های حوزه مردمی به چالش کشیده شده است، در عین حال فعالیت‌های دولتی و نهادهای عمومی هم به این مسئله دچار شده‌اند و ما به آن نپرداخته‌ایم. واقعیت امر این است که چون نهادهای دولتی و بسیاری از نهادهای مردمی به منابع دولتی متصل است، به واسطه این اتصال مشکلات مالی نداشته‌اند، برنامه اگرچه قطع شده است، اما این بودجه قطع نشده است.

وی بر صحت‌سنجی گزارش‌هایی که از سوی دستگاه‌ها مطرح می‌شود، تأکید کرد و گفت: اینکه ادعا می‌شود فعالیتی صورت گرفته و اثربخش‌هایی داشته است، باید ارزیابی شود که اولاً فعالیت صورت گرفته اثربخشی داشته است یا خیر و به طور کلی آیا این فعالیت باعث نشده دستگاه از مأموریت اصلی خود بازماند؟

دبیر مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی با تأکید بر اینکه خلاء جدی در مطالعات هدفمند علوم انسانی و اسلامی دیده می‌شود، افزود: وقتی نظرات جدی و علمی در این حوزه وجود نداشته باشد، ادبیات ژورنالیستی جایگزین آن می‌شود و یک سری مسائل خام به عنوان نظریه‌پردازی در حوزه مواجهه با کرونا در جامعه مطرح می‌شود. کمیسیون‌های چهارگانه به هر نحوی که اثربخش می‌دانند، می‌توانند در این زمینه اقداماتی را انجام دهند.

وی با اشاره به اینکه باید برنامه یکساله مواجهه با کرونا باید تدوین شود، گفت: در حال حاضر چنین برنامه‌ای وجود ندارد و بعد از گذشت هشت ماه از شیوع این بیماری، سردرگمی و پریشانی و عدم مواجهه منطقی با این قضیه به چشم می‌خورد. این مسئله باید به صورت جدی مورد پردازش قرار بگیرد و آثار کوتاه‌مدت و بلندمدت در مواجهه با این پدیده احصاء شود.

بررسی سند قرآن و فضای مجازی 

دبیر مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرد: یکی از برنامه‌های جدی که چندین سال قبل در فضای غیرکرونایی طراحی شده بود، متن برنامه جامع فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی بود. این متن چهار سال طول کشید تا طراحی شود و بعد از طراحی هم چندین سال است پشت درهای ابلاغ باقی مانده است. در شرایطی که کرونا همه معادلات را تحت تأثیر قرار داده است، پرداختن به این سند ضروری‌تر می‌نماید.

در ادامه این نشست، لاله افتخاری، عضو حقیقی شورای توسعه فرهنگ قرآنی به بیان یک نکته پرداخت و گفت: در شرایط کرونایی نیاز است که همه فعالیت‌های قرآنی پیوست مجازی داشته باشند و آن را ارائه دهند.

وی همچنین در مورد حضور وزرا در جلسات شورای توسعه فرهنگ قرآنی و اهتمام آنها به مباحث قرآنی مطالبی را بیان کرد و گفت: همه ما در قرآنی بودن آنها شک نداریم و اینکه در جلسات حضور نمی‌یابند، شاید به دلیل وقت باشد. شورای توسعه باید برنامه‌ریزی را به نحوی انجام دهد که مطابق با زمان وزرا باشد. حتی می‌توان ساعت برگزاری جلسات را برای حضور وزرا به صبح یا شب انتقال داد. باید بستری فراهم شود و اگر بر اساس آن بستر باز هم حضور نیافتند، آن وقت به انتقاد بپردازیم.

افتخاری همچنین در مورد پایش از دستگاه‌های قرآنی مطالبی را بیان کرد و گفت: سازوکاری دیده شود تا تمام گزارش‌های بازرسان از دستگاه‌ها تجمیع شود. یک گزارش با شاخص‌های مشخص باشد. قرار شده است تا پیش‌نویسی تهیه شود و بر اساس آن همه دستگاه‌ها یک فرم واحد داشته باشند.

حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز در بخش دیگری از این نشست در سخنانی بیان کرد: این ظرفیت وجود ندارد که هر روز گروهی در دستگاه‌ها حضور یابند، لذا قرار بر این شده است تا پایش مرکزی در دبیرخانه صورت بگیرد. بازرسان صندوق در بخش بودجه‌هایی که داده می‌شود، پایش جداگانه انجام ندهند، بلکه حداقل باید یک نماینده در هیئت پایش داشته باشند. سایر کمیسیون‌ها که پایش کاربردی انجام خواهند داد نیز در جلسات هیئت پایش حضور یابند.

معرفی دستگاه و استان برتر قرآنی در دهه فجر 

وی با اشاره به اینکه امسال سومین دوره پایش دستگاه‌های قرآنی برگزار می‌شود، افزود: در دهه فجر امسال دستگاه‌های برتر قرآنی کشور معرفی خواهند شد. در این پایش دستگاه‌ برتر، استان برتر، شهرستان برتر، استاندار برتر،‌ کتاب برتر و مواردی از این دست معرفی خواهد شد و در مراسمی در انتهای سال از آنها تجلیل خواهد شد. این پایش از مهرماه آغاز می‌شود.

اقدامات رادیو قرآن در ایام کرونا

در ادامه این جلسه، مجتبی ایزدی، مدیر شبکه رادیویی قرآن به برخی فعالیت‌های این رسانه در دوران کرونا اشاره کرد و گفت: تنها مجموعه‌ای که کرونا بر روند کاری آن تأثیر چندانی ایجاد نکرد، رادیو قرآن بود. این رادیو باید پخش 24 ساعته خود را انجام می‌داد و تمام عوامل نیز در محل کار خود حضور می‌یافتند، لذا دستورالعمل‌ها مانع از این نشد تا استودیویی را تعطیل یا برنامه‌ای را اتوماسیونی پخش نکردیم. تولید متوقف نشد و برنامه‌ها با کیفیت خود پخش شد، اینجا لازم است از ایثارگری تمام همکاران رسانه ملی و به خصوص همکارانم در رادیو قرآن قدردانی کنم.

وی افزود: نکته دیگری که در دوران کرونایی وجود داشت،‌ کاری است که خود رادیو قرآن باید در این دوره انجام می‌داد، به عنوان مثال وقتی دیدیم جلسات قرآن تعطیل شده است، برنامه «در محضر قرآن» را راه‌اندازی کنیم تا جایگزین جلسات حضوری قرآن شود.

ایزدی بخش دیگری از کارکرد رادیو قرآن در ایام کرونایی را اطلاع‌رسانی فعالیت‌های دستگاه‌های قرآنی در این دوره عنوان و اظهار کرد: به عنوان مثال یک سازمان مسابقات کشوری قرآن را برگزار می‌کند، اما به دلیل شرایط کرونایی نمی‌تواند جمعیت را به سالن دعوت کند، رادیو قرآن با پخش زنده این مسابقات کارکرد خود در دوران کرونا را انجام می‌دهد، این تجربه در مرحله استانی چهل و سومین دوره مسابقات قرآن استان تهران اجرا شد. پخش کرسی‌های زنده تلاوت قرآن نیز بخش دیگری از کارکردهای رادیو قرآن در ایام کرونا بوده است. لذا رادیو قرآن آماده است از دو درگاه خود فعالیت‌های قرآنی نهادها را در شرایط کرونایی انعکاس دهد.

سردرگمی موسسات در دوران کرونا

در بخش دیگری از این جلسه، حسین خاکساری، نماینده اتحادیه‌های مردمی در شورای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرد: یکی از مشکلات موسسات قرآنی، نداشتن بستر کافی برای فعالیت در فضای مجازی است. به عنوان مثال در استان اصفهان که بیش از 500 موسسه و خانه قرآنی فعالیت دارد، تنها حدود 20 درصد از این تعداد بستر و امکانات برای انجام فعالیت قرآنی دارند.

وی افزود: موسسات همواره این درخواست را داشته‌اند تا در دوران کرونایی، زیرساخت‌های اینترنتی برای آنها فراهم شود. لذا لازم است در شرایط کرونایی به غیر از تدوین اسناد، یک کار عملیاتی در این زمینه نیز صورت بگیرد. فعالیت حضوری موسسات تحت تأثیر کرونا قرار گرفته و فعالیت مجازی هم به دلیل نداشتن زیرساخت محدود شده است و لازم است در این زمینه اقداماتی صورت بگیرد.

در نهایت موضوعاتی همچون مکاتبه با وزارت ارتباطات برای همکاری در زمینه ایجاد بستر لازم برای موسسات، اختصاص بخشی از بودجه‌های مربوط به حمایت از آسیب‌ دیده‌های کرونایی برای رفع مشکلات موسسات و ... مطرح شد و مقرر شد تا شورای توسعه و اتحادیه مدغم هر کدام به صورت جداگانه پیگیر این موضوعات شوند.

بر اساس گزارش ایکنا در بخش دیگری از صد و دهمین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، به سند قرآن و فضای مجازی و توجه شورای توسعه به تهیه این سند قبل از دوران کرونا، گفت: حدود دو سال قبل سند قرآن و فضای مجازی در شورای توسعه به تصویب رسید و آن را ملحق به سند توسعه تبلیغ و ترویج کردیم. گردش کارهای لازم با کمیسیون صورت گرفت و پیشنهاد داده شد تا در شورای عالی فضای مجازی تصویب شود.

محمدی با اشاره به اینکه تاکنون دو بار این سند در دستور کار مجمع مشورتی شورای توسعه قرار گرفته است،‌ گفت: این سند در دستور قرار گرفته است تا وزارت ارشاد گزارش پیگیری تصویب سند را ارائه دهد، اما برای دومین بار است که حضور نیافته است.

وی در پاسخ به تذکر برخی اعضای جلسه در مورد به‌روزرسانی این سند با توجه به سپری شدن زمان زیاد از تدوین آن، اظهار کرد: البته سند سال قبل با حضور وزیر ارشاد در کمیسیون تبلیغ و ترویج مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در ادامه قرار بود به شورای عالی فضای مجازی برود و به تصویب برسد، با این وجود اگر لازم است تغییری پیدا کند و به ارتقاء برسد، این کار صورت بگیرد و این مأموریت به دبیرخانه واگذار می‌شود تا با همکاری وزارت ارشاد، سند را مورد بازنگری قرار دهند. اگر هم شورای فضای مجازی باعث به تعویق افتادن اجرایی شدن سند شده است، از این شورا عبور داده شود و تصویب در شورای توسعه کافی است.

دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی همچنین اظهار کرد:‌ پیشنهاد دیگر این است که از چهار کمیسیون بخواهیم گزارش‌های تخصصی از موضوع حیطه خودشان با توجه به فضای مجازی تولید کنند، آن گزارش‌ها جمع‌بندی شود تا در دستور جلسه آینده شورا قرار بگیرد. به اعتقاد من سریع‌ترین راه برای بررسی فعالیت‌ها همین موضوع است.

در بخش دیگری از این جلسه مهدی صالحی، رئیس دبیرخانه کمیسیون توسعه آموزش و پژوهش عالی قرآن در نظام سلامت به بیان برخی اقدامات این کمیسیون در عرصه فعالیت‌های مجازی پرداخت و گفت: در راستای فعال‌سازی بخش بین‌الملل و اساتیدی که در حوزه سلامت و دین و به خصوص اسلام و سلامت دارای مقالات بروز و مرجع در دنیا هستند، سلسله‌ وبیناری با عنوان «مطالعات دین و سلامت، منبع شناسی و روش شناسی» و با حضور 10 نفر از اساتید مطرح جهان اسلام و اروپا و آمریکا تا پایان امسال برگزار می‌شود.

وی افزود: دغدغه مجموعه کمیسیون این است که کارگاه‌های برگزار شده و حتی مقالات دریافت شده مستندسازی شود تا در موارد آینده مورد استفاده قرار بگیرد. رایزنی‌ با برخی اساتید که در سال 2020 مقالات مرجع در مورد اسلام و سلامت داشته‌اند، صورت گرفته است.

در ادامه این جلسه نوبت به دومین دستور این جلسه که هم‌اندیشی در مورد نحوه تدوین و انتشار کتاب سال قرآن بود، رسید.

شرایط تدوین کتاب سال قرآن 

در این بخش و با توجه به نبودن ملاحظات قابل توجهی در مورد کتاب سال، بعد از تذکرات برخی اعضا، رضا سلامت‌پناه به بیان برخی جزئیات این موضوع پرداخت و گفت: ظرفیت نوظهوری که برای ما شکل گرفته، قرار گرفتن حوزه قرآن در کنار دو حوزه اصلی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی است و در جلسات از سوی رئیس شورای توسعه فرهنگ قرآنی تأکید شده است که در کنار ستاد فرهنگ و ستاد علم، ستاد قرآن نیز قرار دارد. با توجه به اینکه در حوزه علم و حوزه فرهنگ، کتابی با عنوان کارنامه سالانه نظام در آن حوزه‌ها انتشار می‌یابد، مطالبه شده است تا در حوزه قرآن نیز چنین کتابی را داشته باشیم.

وی افزود:‌ مقرر شده است تا این کتاب بر اساس شاخص‌های توسعه فرهنگ قرآنی تدوین شود و گزارش فعالیت‌ها و عملکرد دستگاه‌ها را مبتنی بر آن شاخص‌ها داشته باشیم. همچنین قرار شده است برنامه و فعالیت‌های دستگاه‌ها دریافت شود تا برای اولین بار این کتاب سال منتشر شود. این کتاب کارنامه فعالیت‌های قرآنی نظام خواهد بود. کتاب دارای دو قسمت نظری و عملکردی خواهد بود.

وضعیت نامطلوب موقوفات قرآنی 

ارائه گزارش وضعیت تدوین برنامه جامع توسعه فرهنگ وقف در امور قرآنی، سومین دستور این جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی بود که توسط رحمان دهقانی، نماینده سازمان اوقاف و امور خیریه در مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی ارائه شد.

دهقانی با اشاره به اینکه اگر وضعیت موقوفات قرآنی چندان مطلوب نیست، گفت:‌ از بین تمامی موقوفات کشور، کمتر از سه درصد از موقوفات(2.73 درصد) کل موقوفات با نیت توسعه و ترویج قرآن است. حدود یک میلیون و 274 هزار و 811 رقبه موقوفه وجود دارد که از این میان 186 هزار و 44 رقبه، قرآنی است که حدود 13 درصد کل رقبات را شامل می‌شود.

وی بیان کرد: از لحاظ تنوع نیات، 335 هزار و 206 نیت کل موقوفات است که از این بین 6 هزار و 553 دارای نیت قرآنی است؛ یعنی 95/1 درصد کل نیات موقوفات قرآنی است. تنوع نیت نشان‌دهنده پویایی موقوفات است و از این حیث، موقوفات قرآنی از وضعیت خوبی برخوردار نیستند. از لحاظ متصرفی بودن نیز حدود 68 درصد موقوفات قرآنی متصرفی و 20 درصد نیز غیرمتصرفی هستند. از بین موقوفات قرآنی، 4200 موقوفه منفعتی هستند یعنی موقوفات دارای درآمد هستند.

نماینده سازمان اوقاف و امور خیریه در مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی همچنین با اشاره به اینکه اطلاعی از آمار موقوفات قرآنی ندارد، گفت: سازمان اوقاف هر ساله نشست‌های هم‌اندیشی وقف قرآنی را برگزار می‌کند، از جمله نکاتی که در این نشست‌ها مطرح شده ‌است، می‌توان به مواردی همچون توسعه وقف‌های مشارکتی، توسعه وقف‌های قرآنی غیرمتصرفی، توسعه وقف‌های قرآنی منفعتی و گفتمان‌سازی اشاره کرد.

دهقانی تصریح کرد: در سال 1394 که ساختار مرکز امور قرآنی شکل گرفت، دو مأموریت ویژه در حوزه وقف به این مرکز اضافه شد که تا آن زمان بر عهده معاونت فرهنگی گذاشته شده بود. یکی از این مأموریت‌ها ساماندهی موسسات قرآنی موقوفه و دیگری هم ساماندهی و نظارت بر اجرای نیات قرآنی بود. طراحی نظام جامع وقف قرآنی اقدام دیگری بوده است که سازمان اوقاف انجام داده است که یک جلسه کامل برای ارائه یافته‌های آن لازم است.

وی در پایان صحبت‌های خود اظهار کرد: وقف قرآنی یک عزم ملی نیاز دارد. اخیراً شورای فرهنگ عمومی سند ترویج وقف را تدوین کرده است که جا دارد شورای توسعه نیز آن را پیگیری کند. موضوع مهم‌تری که در این زمینه وجود دارد، این است که برای گسترش وقف قرآنی، خود جامعه قرآنی باید پیشگام شود و حالا که زمینه وقف مشارکتی شکل گرفته است، اقدامات عملی در این زمینه انجام دهند.

در بخش دیگری از این نشست، برخی از اعضا به بیان نظرات خود در مورد موقوفات قرآنی و عملکرد سازمان اوقاف پرداختند. در این بخش، بیش از هر چیزی به مواردی همچون سلامت سازمان اوقاف و ارائه گزارش‌های مداوم، فرهنگ‌سازی در زمینه وقف قرآنی، خوشبین نبودن مردم نسبت به سازمان اوقاف به دلیل عملکرد در برخی شهرها، اختصاص بودجه برای گسترش فرهنگ قرآنی و ... اشاره شد.

در نهایت نیز مقرر شد تا در جلسه آینده گزارش مکتوب و دقیقی از آخرین وضعیت موقوفات کشور، میزان رشد سالانه آنها، آخرین برآورد از مقدار مالی موقوفات و موانع و پیشنهادات برای رفع موانع ارائه شود.

در نهایت نیز به دلیل اتمام وقت، سومین دستور که گزارش وضعیت تحقق اولین راهبرد اسناد راهبردی چهارگانه بود به جلسه آینده موکول شد.