پردهخوانی و نقالی؛ ابزار تبلیغ فرهنگ علوی / استقبال از پردهخوانی در خارج از کشور بیش از داخل است
مرشد میرزاعلی با بیان اینکه پردهخوانی و نقالی، تنها یک روایت‌گویی صرف نیست، بلکه این هنر در کنار زیبایی هنری، مبلغ فرهنگ علوی نیز است، گفت: استقبال از پردهخوانی در مواقعی بیشتر از داخل است. برای مثال در ایتالیا و بلاروس علاوه بر ایرانیان ساکن آن کشور غیرایرانیان نیز جذب این هنر شده بودند. پس اگر روی شکل بین‌المللی توجه و تمرکز ویژه شود، معتقدم دستاوردهای آن وسیع خواهد بود.
پردهخوانی هنری است که ریشه در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد. همه ما در گذشته‌ای نه‌چندان دور، پرده‌خوانان و نقالان را در گذر‌ها و قهوه‌خانه می‌دیدیم که در قالب روایت‌هایی جذاب تصویرگر قیام عاشورا بودند، اما با گذر زمان این هنر ملی – دینی به فراموشی سپرده شد و دیگر کمتر نشانی از آن را می‌توان در شهر‌ها دید.
در اتفاقی خوب، حوزه هنری نمایشگاهی با عنوان «نقش حسین» در نگارخانه «ابوالفضل عالی» برپا کرده که در آن نگاهی زیبا و جذاب به پردهخوانی و نقالی شده است. خبرگزاری ایکنا به همین مناسبت با مرشد میرزاعلی، رئیس دفتر تعزیه و هنر‌های آیینی حوزه هنری و نمایشگاه‌گردان این برنامه و همچنین سیده نگار بهرسی، نقال نوجوان بوشهری، گفت‌و‌گویی انجام داده که در ادامه مشروح آن از نظر می‌گذرد؛
مرشد میرزاعلی در آغاز سخنان خود پیرامون این رخداد بیان کرد: هر کدام از آثاری که در نمایشگاه «نقش حسین(ع)» می‌بینید نقاشی‌هایی با موضوع پرده‌های عاشورایی هستند. در این گالری ۱۰ اثر وجود دارد که ۵ اثر پردهخوانی و ۵ تابلو مربوط به هنر قهوه‌خانه‌ای است. از درب نمایشگاه که وارد می‌شوید، ابتدا پرده‌ای زیبا به قلم دست استاد حملانی را می‌بینید که از استاد ولی‌الله ترابی آن را به یادگار گرفته‌ام. همچنین کار‌هایی از استاد اسماعیل زاد (چلیپا)، استاد گنجی و استاد فراهانی را در این نمایشگاه شاهدیم. قدیمی‌ترین پرده موجود در نمایشگاه متعلق به استاد محمد حمیدی است که ۸۰ سال از عمر آن می‌گذرد.
وی با بیان اینکه علت برگزاری این نمایشگاه تبلیغ معارف علوی است، گفت: در گذشته که وسایل ارتباط‌جمعی وجود نداشت، یکی از ابزار‌های تبلیغ فرهنگ علوی هنر نقالی و پردهخوانی بود. دو هنری که همانند تعزیه جزو خانواده بزرگ هنر روایی است. درباره کم‌فروغ شدن نقالی و پردهخوانی باید بگویم، در زمان حال دیگر دیواری وجود ندارد که پرده‌خوانان در آن نقل عاشورا کنند، بنابراین برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی به ما یادآوری می‌کند چه میراث خوبی داریم که باید از آن مراقبت کنیم.
مرشد میرزاعلی در پاسخ به این سؤال که آیا در پردهخوانی، تصویرگری واحدی از اتفاقات عاشورا انجام می‌شود؟ توضیح داد: شکل کلی همین‌گونه است که در پرده‌ها می‌بینیم، اما ممکن است در داستانک‌هایی که در قالب تصاویر کوچک بر پرده‌ها می‌بینیم داستان‌هایی متفاوت وجود داشته باشد، ولیکن تصاویر اصلی در پردهخوانی شمایل امام حسین(ع) و حضرت اباالفضل(ع) است. متذکر می‌شوم که جدا از پرده‌هایی که در آن‌ها تنها قصه‌های عاشورا روایت می‌شود، پرده‌های دیگری نیز داریم که در کنار واقعه کربلا به دیگر قصه‌های ائمه(ع) توجه شده است. فرق این دو پرده در این است که یک نوع را تنها در ایام عاشورا اجرا می‌کنند و پرده دوم که در آن دیگر قصه‌های مربوط به ائمه(ع) آمده، در طول سال اجرا می‌شود.
رئیس دفتر تعزیه و هنر‌های آیینی حوزه هنری درباره تکنیک‌های پردهخوانی توضیح داد: پردهخوانی یک امر واحد نیست که طبق آن همه پرده‌خوانان اجرای برنامه کنند، بلکه به تبع دانش پردهخوانی شکل روایی متفاوت است؛ برای مثال وقتی خانم‌ها مخاطب هستند، قصه‌هایی چون «داستان ارینب»، داستان «دختر نصرانی» یا «زن آبکش» را نقل می‌کنم، حتی جوان یا پیر بودن مخاطب شکل داستان‌گویی را متفاوت می‌کند.
وی با بیان اینکه چهار نکته در اجرایی برنامه پردهخوانی شرط است، اظهار کرد: زمان، مکان، یاران و حادثه‌ای که در پردهخوانی رخ می‌دهد در این اجرا نقش دارد. در گذشته که وسایل ارتباط‌جمعی وجود نداشت، به یک سری موضوعات شاخ و برگ داده می‌شدند، اما امروز این اتفاق دیگر نمی‌تواند بیفتد؛ زیرا وقتی به جوان امروز قرار است نقلی را بگوییم، باید ارجاعات آن قصه را نیز بیان کنیم، به همین دلیل قصه‌ها باید طبق مقتل بازخوانی شود.
مرشد میرزاعلی درباره شیوه‌های جذب مخاطب گفت: در پردهخوانی تکنیکی به نام پابند وجود دارد که پرده‌خوان به‌واسطه آن قادر است مردم را دور خود جمع کند، زیرا اگر چنین فنی را پرده‌خوان نداشته باشد، مخاطب اجراهایش اندک خواهد بود.
درباره شکل روایی پردهخوانی تصریح کرد: پرده‌خوان واقعی کار خود را بانظم شروع می‌کند، اما پرده‌خوانانی که آگاهی کمتری به این هنر دارند، بیشتر روی نثر تأکید دارند. نکته دیگر اینکه پردهخوانی یک عشق است که هیچ‌گاه فراموش نخواهد شد. البته قبول دارم این روز‌ها به‌شدت کم‌رنگ شده است، اما جوانان علاقه‌مندی پا به این عرصه گذاشته‌اند که این مسیر را ادامه خواهند داد. درباره خودم این نکته را باید بگویم اگر روزی از خدمت در حوزه هنری معاف شوم، پرده خود را برخواهم داشت و در شهر‌های مختلف اتفاقات عاشورا را در قالب قصه روایت خواهم کرد.
وی درباره چرایی حفظ هنرهایی چون پردهخوانی هم توضیح داد: یکی از راه‌های حفظ اعتقادات دینی و ملی رواج هنرهایی است که ریشه در فرهنگ این سرزمین دارند. این امر به‌ویژه برای جذب جوانان بسیار مهم است، چون به عینه دیده‌ام که وقتی پردهخوانی به‌درستی کار خود را اجرا می‌کند، جوانانی که شاید ظاهر مذهبی هم نداشته باشند، جذب این هنر می‌شوند. همچنین خوشحالم که پای پردهخوانی به هیئت‌های مذهبی باز شده است، چون این روش انتظار می‌رود عاملی برای شکوفایی این هنر باشد.
این پرده‌خوان و نقال درباره مقبولیت هنر پردهخوانی در خارج از کشور نیز بیان کرد: جالب است بدانید در خارج کشور استقبال از پردهخوانی در مواقعی بیشتر از داخل است. من این امر را در اجرا‌هایی که در کشور‌های مختلف داشته‌ام، به عینه دیده‌ام؛ برای مثال در ایتالیا و بلاروس علاوه بر ایرانیان ساکن آن کشور غیرایرانیان نیز جذب این هنر شده بودند. پس اگر روی شکل بین‌المللی توجه و تمرکز ویژه شود، معتقدم دستاوردهای آن وسیع خواهد بود.
مرشد میرزاعلی در پایان تأکید کرد: در یکی از سفرهایم هنرمندانی از اتریش، آلمان و هند دعوت شده بودند. هنرمندان آن کشور عموماً اکت (حرکت) خاصی در حین اجرا نداشتند، اما وقتی آن‌ها می‌دیدند که پرده‌خوانان ایرانی علاوه بر قصه‌گویی، شعرخوانی و نمایش هم اجرا می‌کند، به‌شدت تحت تأثیر آن قرار می‌گرفتند.
در ادامه این گفت‌وگو به سراغ سیده نگار بهرسی، نقال نوجوان بوشهری، رفتیم که پنج سالی است کار نقالی را آغاز کرده است. بهرسی بیان کرد: از زمان صفویه تا به امروز هنر نقالی توسط آقایان انجام‌شده، اما اخیراً زنان نیز به این حوزه ورود کرده‌اند. برای من این امر ابتدا از طریق شاهنامه‌خوانی رخ داد. در آغاز، کارم را با نثرگویی آغاز کردم، اما در ادامه نظم را هم فراگرفتم.
این نقال نوجوان با بیان اینکه تسلط من بیشتر بر روی شاهنامه‌خوانی است، ولی اخیراً در حوزه کار‌های عاشورایی هم ورود کرده‌ام، گفت: اکثر نقالان گزیده‌گو هستند؛ برای مثال در شاهنامه‌خوانی سه بخش پهلوانی، اساطیری و تاریخی وجود دارد که نقال از هر کدام گزیده‌ای را برای نقل انتخاب می‌کند.
وی درباره چرایی توجه به هنر پردهخوانی بیان کرد: با فراگیر شدن وسایل ارتباط‌جمعی به‌ویژه گستردگی فضای مجازی، جذب جوانان به این حوزه بسیار سخت شده، اما معتقدم اگر نقال از داشته‌های فنی خوبی بهره ببرد، خواهد توانست جوانان را جذب کند. من این اتفاق را به عینه تجربه کردم، چون به‌واسطه غنای یکی از همین اجراها، جذب پردهخوانی شدم.
