عملکرد کلامی و عملی امام صادق(ع) در تقریب مذاهب اسلامی

حسن احمدیان دلاویز، مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشگاه جامعةالمصطفی قم در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه مسئله وحدت دارای اهمیت و جایگاه والایی در قرآن کریم و روایات و سیره عملی معصومین(ع) است، اظهار کرد: آیاتی که وحدت را مورد توجه قرار داده و راهکارهایی برای تحقق همبستگی میان پیروان ادیان و مذاهب مختلف ارائه می‌دهند، نشانگر اهمیت وحدت هستند که اگر نباشد تفرقه و اختلاف ایجاد می‌شود.

وی با بیان اینکه تفرقه در متون دینی مذموم شمرده شده است، ادامه داد: تفرقه باعث ایجاد اختلاف و بازماندن جامعه اسلامی از نیل به اهداف متعالی می‌شود. در آیه ۱۵۳ سوره مبارکه انعام، خداوند بر پرهیز از پیروی مسیرهای تفرقه‌افکن اشاره دارد «وَأَنَّ هَٰذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ». لذا باید از مسیر وحدت و یگانگی که خداوند برایمان مشخص کرده است تبعیت کنیم تا دچار تفرقه و پراکندگی نشویم؛ بر اساس این آیه شریفه، نتیجه پیروی از مسیر وحدت، پرهیزکاری است.

مدارا و وحدت لازم و ملزوم يكديگرند

احمدیان مدارا و آسان‌گیری را یکی از اهداف وحدت دانست و تصریح کرد: وحدت و مدارا لازم و ملزوم هم هستند، همچنان که خداوند در آیه ۱۵۹ سوره مبارکه آل‌عمران خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ»، یعنی اگر با مردم مهربان نبودی و تندخويى و سختگیرى ميكردى، مردم از گرد تو متفرق می‌شدند.

این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه وحدت سبب حفظ و حراست از دین می‌شود، توضیح داد: اگر تفرقه بوجود آید دین با لطمه روبرو می‌شود، لذا در سیره سیاسی و اجتماعی امیرالمؤمنین علی(ع) مشاهده می‌کنیم که در جریان خلافت و حاکمیت جامعه اسلامی، ایشان از حق خودشان می‌گذرند و حتی ارتباط و تعامل سازنده‌ای با کسانی برقرار می‌کنند که به جاى ايشان و به ناحق در رأس حاکمیت قرار می‌گیرند، به آنان مشورت و کمک می‌رسانند تا وحدت حفظ شود و جامعه اسلامی پیش برود.

احمدیان دلاویز با بیان اینکه وحدت در آفرینش سبب حفظ وحدت می‌شود، تصریح کرد: پیامبر اسلام(ص) قائل به این نکته هستند که خون مسلمانان با هم درآمیخته است و نزدیکشان در اداى تعهد و مسئولیت همدیگر می‌کوشد و دورشان به هم پناه می‌برند و همگی علیه دشمن ید واحده هستند. این سخن بدان معناست که وقتی انسان اسم مسلمان و اسلام را با خود دارد ضرورت می‌یابد که در یک مسیر با مسلمانان قرار گیرد و همگی با کنار گذاشتن اختلافات و مناقشات، امت واحد را تشکیل دهند و مسئولیت‌هایی را در قبال هم بپذیرند و یدى واحد را در برابر دشمن تشکیل دهند، لذا مسلمان بودن ما را در یک مسیر قرار می‌دهد.

دیدگاه امام صادق(ع) در خصوص وحدت

احمدیان در تشریح دیدگاه امام صادق(ع) در خصوص وحدت، بیان کرد: این موضوع در دو حیطه کلامی و عملی آن حضرت باید مورد توجه قرار گیرد. با مراجعه به سخنان امام صادق(ع) تأکید ایشان بر همبستگی و تقریب مذاهب اسلامی را مشاهده می‌کنیم. مثلاً در روایتی به نقل از کتاب کافی از آن حضرت داریم که در پاسخ شخصی که پرسید با مردمی که با ما زندگی می‌کنند و شیعه نیستند چگونه رفتار کنیم؟ فرمودند: «به پیشوایانتان اقتدا کنید و بنگرید، هر کاری آنان کردند شما نیز انجام دهید. قسم به خدا پیشوایان شما به عیادت بیماران آن‌ها می‌رفتند، در تشییع جنازه آنان شرکت می‌کردند و امانت را به سوی آنان برمی‌گرداندند». لذا این شاخصه‌ها و ملاک‌ها در سیره عملی امامان و پیشوایان دین باید ملاک عمل شیعه و مسلمان باشد.

مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشگاه جامعةالمصطفی قم با اشاره به روایت دیگری از امام صادق(ع)، گفت: آن حضرت در توصیه‌ای به یکی از یاران خود در اهمیت نماز جماعت شیعه و سنی می‌فرمایند که «با اهل سنت نماز بگزار که نمازگزارنده با آنان در صف اول مانند شمشیر کشیدن در راه خداست». زمانی که تقریب و همبستگی محقق شود، مسلمانان می‌توانند امور محوله را به خوبی پیش ببرند و انسان‌ها به اهداف متعالی مدنظر خداوند برسند.

احمدیان بیان کرد: با تفرقه و تشتت نمی‌توان به این اهداف عالیه دست یافت چرا که دغدغه فکری و ذهنی ایجاد می‌کند و در مراحل بعدی به نزاع و درگیری میان مسلمانان می‌انجامد، همان بلائی که امروزه دامنگیر بخشى از جهان اسلام شده و شاهد ظهور فرقه‌ای به نام داعش از دل مسلمانان هستیم که با تفکرات انحرافی به قتل و کشتار پرداخته است.

عملکرد امام صادق(ع) در تقريب مذاهب

وی در تشریح عملکرد امام صادق(ع) در تحقق وحدت و تقریب مذاهب در جامعه عصر خود، تصریح کرد: عمل و رفتار امام(ع) کاملاً مطابق با کلام ایشان است و در عمل، رفتار ایشان با عالمان و بزرگان اهل سنت تأیید کننده سخنان ایشان است. دوران حیات امام صادق(ع) همزمان با انتقال قدرت از امویان به عباسیان بود و شرایط مناسبی برای آن حضرت ایجاد شد تا نهضت علمی و فرهنگی پدر بزرگوارشان حضرت امام باقر(ع) را در پیش گیرند و ادامه دهند و دانشگاه بزرگ اسلامی را ایجاد کنند.

مدرس گروه تاریخ و سیره پژوهشگاه جامعةالمصطفی قم گفت: امام صادق(ع) در مدینه و به‌ویژه در مسجدالنبی که مهبط وحی بود، مرکز تدریس خود را ایجاد کردند به‌گونه‌ای که در همه علوم و فنون آن روزگار شاگردان برجسته‌ای تربیت کردند. از گزارش‌ها و شواهد تاریخی برمی‌آید، عده قابل توجهی از ۴ هزار شاگردی که در محضر آن حضرت تلمذ کردند از اهل سنت بودند و بر همین مبناست که اهل سنت مرجعیت علمی اهل‌بیت(ع) را قبول دارد.

احمدیان بیان کرد: ابوحنیفه، پایه‌گذار مذهب حنفی از مذاهب چهارگانهٔ اهل‌سنت، از جمله پیشوایان سنی بود که بر طبق منابع شیعه و سنی مراودات فراوانی با امام صادق‌(ع) داشت و در حدود دو سال در مباحث علمی حضرت شرکت می‌کنند و خود ابوحنیفه اشاره دارد که «لولا السنتان لهلک النعمان» یعنی اگر این دو سال نبود، هلاک می‌شدم.

وی به مراودات مالک بن انس، دومین امام از ائمه اهل سنت و مؤسس مذهب مالکی، اشاره کرد و گفت: مالک به رفت و آمد دائمی خود به منزل امام صادق(ع) اشاره کرده و می‌گوید هر بار که به منزل ایشان می‌رفت آن حضرت را در سه حالت مشاهده می‌کرده است که یا در حال نماز یا قرائت قرآن و یا در حال روزه بوده‌اند و حدیثی را بدون وضو بیان نمی‌کردند.

احمدیان با تأکید بر اینکه مسلمانان باید نوع ارتباط و رفتار را از سیره عملی اهل‌بیت(ع) به‌ویژه امام صادق(ع) فرابگیرند، ادامه داد: پیشوایان و پیروان اهل سنت در مراودات خود با امام صادق(ع) تحت تأثیر آن حضرت قرار داشتند و نقل است که مالک بن انس جز با وضو روایتی را نقل نمی‌کرد.

وی مراودات امام صادق(ع) با سفیان صوفی، محدث و فقیه بزرگ اهل سنت را یکی دیگر از نمونه‌های تلاش آن حضرت برای تقریب مذاهب دانست و توضیح داد: این فقیه اهل سنت، به دلیل جایگاه مهم در نزد اهل حدیث، او را امیرالمؤمنین حدیث نامیدند، سفیان صوفی نیز از شاگردان امام صادق(ع) بوده و احترام و ارادت خاصی به آن حضرت داشته و تحت تإثیر سیره و عملکرد حضرت بوده است.

احمدیان گفت: مسلمانان به‌ویژه شیعیان با تأسی به سخنان و سیره عملی ائمه(ع) در حفظ وحدت و تقریب مذاهب باید زینت تشیع و اسلام باشند. لذا مسئله مهم همبستگی میان مذاهب اسلامی است كه باید رعایت شود و مقدسات ادیان برای پیروان همه ادیان و مذاهب مهم و محترم است.