تدوین هندبوک اقتصاد اسلامی نیازمند اقدامات بنیادین است

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست مجازی «رهیافتی به تدوین هندبوک بین‌المللی مبانی فلسفی و روش‌شناسی اقتصاد اسلامی» ظهر امروز، چهارشنبه، 21 آبان‌ماه، برگزار شد.

عباس میرآخور، اقتصاددان، در ابتدای این نشست اظهار کرد: این سه هندبوک شامل «حکمرانی و ولایت»، «مبانی فلسفی اقتصاد اسلامی» و «اقتصاد در قرآن» هستند. تمام آثار ائمه(ع) درباره تنظیم جامعه و حکمرانی است مثلاً گفته می‌شود مسئله بیعت، یک مسئله اقتصادی و نوعی داد و ستد است و پایه و اساس بیع هم همین است. اساساً کل سیستم اقتصادی اسلام بر اساس حکمرانی است لذا باید افکار امامان معصوم(ع) در حوزه حکمرانی را به صورت شفاف توضیح دهیم تا مشخص شود همه آنچه جوامع غربی به عنوان دموکراسی می‌شناسند و معرفی می‌کنند در اینجا به شکل بهتر و عملی‌تری اجرایی می‌شود.

وی افزود: چون اعتقاد ما بر این بوده که قرآن، عدل را به طور کامل تعریف می‌کند لذا وقتی تمام افکار غرب و شرق را در رابطه با عدالت جمع‌آوری کردیم به این نتیجه رسیدیم که هرچند ضابطه‌ای برای عدالت به ما می‌دهند اما امکان اجراء و پیاده‌سازی آنها نیست و این در حالی است که خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید فلان کارها را انجام دهید تا به عدالت برسید. براساس فرمایش امیرالمؤمنین(ع) عدالت بدین معنی است که همه چیز سر جای خودش باشد البته این همان فلسفه یونانی است اما حضرت علی(ع) در ادامه به مواردی که برای تحقق عدالت ضروری است نیز اشاره کرده‌اند. به همین دلیل است که مطالبی که ائمه درباره حکمرانی به ما می‌گویند را باید سرلوحه کار خود قرار داده و به دیگران نیز انتقال دهیم.

میرآخور یادآور شد: آنچه ما نیازمند هستیم یک کار اساسی همانند کارهایی است که شهید صدر انجام دادند و با استفاده از مطالب قرآن و اهل بیت(ع) اقتصاد اسلامی مورد نظر خود را پیاده و حتی افکار اهل بیت(ع) را در جاهای دیگر منعکس کنیم، نه اینکه به فکر پیاده‌سازی افکار فیلسوفان و نظریه‌پردازان غربی باشیم. درباره پایان‌نامه‌هایی که در حوزه اقتصاد اسلامی و فلسفه اقتصاد وجود دارد باید عرض کنم که این پایان‌نامه‌ها از اهمیت بالایی برای ترجمه به زبان انگلیسی برخوردار هستند اما باید به گونه‌ای رسا و کاملاً صحیح به زبان انگلیسی ترجمه شوند و البته این نیازمند تسلط کامل به قرآن نیز هست. شش جلد از «پرتوی از قرآن» به انگلیسی ترجمه شده اما برای همان کار 15 هزار دلار به ناشر پرداخت شد.

این کارشناس اقتصادی افزود: قرآن منبع ما است چراکه می‌خواهیم در یک هندبوک با عنوان «قرآن و اقتصاد» می‌خواهیم تعریفی از اقتصاد ارائه دهیم. تاکنون در این مورد به عنوان یک نوشته مستقل کاری نشده است مثلا آیا فرقی هست بین اینکه امام صادق(ع) از قصد سخن گفته و امام سجاد از اقتصاد سخن می‌گویند. باید اقتصاد از منظر اهل بیت(ع) را تعریف کنیم و این نیازمند کار زیادی است. البته کتاب «بحارالانوار» پر از این مطالب است و کار گرانقدری است اما نیازمند کارهای بیشتری در این زمینه هستیم که به طور اخص به مطالب اقتصادی بپردازند.

وی بیان کرد: لازم است بین اقتصاد و اقتصاد اسلامی تفاوت بگذاریم. این برای حکمرانی هم بسیار مهم است. تعریف امامت در حدیث امام رضا بسیار عمیق است و به فهم ما در این موضوع کمک زیادی خواهد کرد. واقعیت این است که بدون امامت جامعه اسلامی وجود نخواهد داشت این سخن را دکتر شریعتی نیز تأیید کرده است که امت بدون امام معنایی ندارد. براساس آنچه از ادعیه و روایات بر می‌آید دو رکن جامعه شامل امام و خانواده است. متأسفانه مطالبی که در داخل کشور نوشته می‌شود عمدتاً براساس دیدگاه‌های اقتصادی غرب است لذا باید رویکرد خود را عوض کنیم یا نهایتاً به رویکردهای تطبیقی روی بیاوریم وگرنه مطالب غیر از این، کمکی به ما نخواهند کرد.

میرآخور در پایان سخنان خود گفت: درباره نحوه ورود اقتصاد به عرصه حکمرانی هم باید گفت که حدیثی از امام صادق با عنوان اسرار زکات وجود دارد که در آن ولایت و امامت را زکات مرتبط می‌داند ولی باید مشخص کنیم که تأویل و تفسیر آن برای جامعه ما چیست و رفتار جامعه باید چگونه تنظیم شود که ریسک کلیت اقتصاد کاهش پیدا کند؟ ائمه راهکارها را به ما نشان داده‌‌اند اما ما باید بر روی آن کار کنیم و به ویژه کسی‌که با قرآن و احادیث آشناست وارد این حوزه شده و خروجی لازم را نیز داشته باشد. البته اینها کارهای ساده‌ای نیست که به راحتی هندبوک اقتصاد اسلامی را تدوین کنیم بلکه نیازمند کارهای ریشه‌ای هستیم.

در ادامه این نشست سیدکاظم صدر، کارشناس اقتصادی، نیز گفت: هندبوک اول «مبانی فلسفی اقتصاد اسلامی» است که باید براساس مبانی شهید صدر، الگوی اقتصاد اسلامی را بپرورانیم. دوم «اقتصاد در قرآن» یا مباحث اقتصادی قرآن شامل قواعد و سنت‌هایی است که قرآن از آنها یاد کرده است و هندبوک سوم نیز «حکمرانی و ولایت» است. در این الگوها باید نحوه اداره صحیح جامعه و ارتباط نهادهای مختلف را براساس راهکار‌های ائمه(ع) تدوین کنیم.

وی افزود: هدف اصلی این سه هندبوک این است که تعلیمات و آموزه‌های اهل بیت(ع) را پیاده‌سازی کنیم. اهل سنت اقتصاد اسلامی را به شکل بهتری و براساس برداشت‌های خودشان اجرایی کرده‌اند اما آنچه در خارج به خوبی معرفی نشده مکتب اهل بیت(ع) است. جایگاه دکتر میرآخور در خارج از کشور باعث شده که ناشران از ایشان بخواهند که این اندیشه‌های اقتصاد اسلامی را در خارج ارائه دهند و ایشان هم در این راستا در صدد اقدام هستند و چنین نشست‌هایی هم در همین راستا است.

صدی تأکید کرد: باید دید که چگونه می‌توان این هدف را محقق کرد و به همین دلیل کسانی‌که در هندبوک اول اول شرکت کردند کارشان صرفاً داوطلبانه بود و در ازای آن چیزی دریافت نکردند. در همین راستا دکتر یوسفی زحمت زیادی کشیدند؛ هرچند مؤسسات دیگر هم در آن سهیم بودند. گاهی یک مؤسسه همانند دانشگاه مفید یا پژوهشگاه حوزه و دانشگاه وارد صحبت با ناشری شده و می‌خواهند در زمینه‌ای، مقالات یا هندبوک خاصی منتشر کنند و در یک هندبوک همه مشارکت‌کنندگان معرفی می‌شوند و حتی نام دانشگاه آن‌ها نیز اشاره خواهد شد بنابراین در این شرایط انتقاد برخی از اساتید از این موضوع که نام دانشگاه مفید در هندبوک اشاره نشده است منطقی به نظر نمی‌رسد.

وی ادامه داد: اگر قرار است سه هزار نسخه از این هندبوک چاپ شود و مثلاً پژوهشگاه حوزه و دانشگاه متقبل هزینه‌های آن باشد قطعاً اسم پژوهشگاه ذکر خواهد شد اما اگر نهادها و مؤسسات زیادی حضور داشته باشند قطعاً اشاره به نام همه آنها سخت خواهد شد. از سوی دیگر یکی از مشکلاتی که با آن مواجه هستیم عدم تسلط کافی بر زبان انگلیسی است و از سوی دیگر در خارج نیز یکی از مشکلاتی که دارند عدم تسلط کافی بر زبان عربی است اما اگر بخواهند تحقیقاتی انجام دهند قطعاً با مطالعات و تحقیقات فراوان خواهد بود.

این اقتصاددان در پایان گفت: هر چند اعضای هیئت علمی یک دانشگاه انتشارات بیشتری داشته باشند نام آن دانشگاه بیشتر بر سر زبان‌ها خواهند افتاد بنابراین لزومی ندارد در هر انتشاراتی اسم دانشگاه مورد نظر وجود داشته باشد مگر اینکه آن دانشگاه اقدام به کمک مالی کرده باشد.