بر مدار علم/ از بازخوانی میراث علامه طباطبایی تا وداع تلخ با استاد فیرحی
در هفته ای که گذشت شاهد برگزاری همایش‌هایی درباره حکمرانی اسلامی و وحدت حوزه و دانشگاه بودیم، همچنین در آستانه سالروز درگذشت علامه طباطبایی برخی نشست‌های علمی پیرامون بزرگداشت برگزار شد. پایان هفته نیز خبر درگذشت حجت‌الاسلام داود فیرحی، پژوهشگر نام‌آشنا و استاد اندیشه سیاسی در اسلام کام اهالی علم و اندیشه را تلخ کرد.
به گزارش ایکنا، در هفته‌ای که گذشت شاهد برگزاری رویدادهای مختلفی اعم از برپایی دروس خارج فقه و تفسیر بودیم، اما بیشتر نشست‌های علمی این هفته به دلیل در پیش بودن روز بزرگداشت علامه طباطبایی، به این مفسر قرآن اختصاص داشت. رویداد مهم و به تعبیری خبر بد هفته درگذشت حجت‌الاسلام داود فیرحی، استاد بزرگ اندیشه سیاسی اسلام بود. در ادامه مروری بر این رویدادها خواهیم داشت؛
خداحافظی با استاد اندیشه سیاسی اسلام
حجت‌الاسلام والمسلمین داود فیرحی، پژوهشگر اندیشه سیاسی در اسلام و استاد دانشگاه تهران، چهارشنبه 21 آبان به دلیل ابتلا به کرونا درگذشت و پیکر او نیز روز پنجشنبه 22 آبان در آرامستان بهشت معصومه(س) قم به خاک سپرده شد. او مؤلف ۱۰ کتاب بود و حدود ۶۰ مقاله در مجلات و کنفرانس‌های علمی در حیطه اندیشه سیاسی اسلام منتشر کرده بود.
به همین مناسبت شاهد صدور پیام‌های تسلیت بودیم که مهمترین پیام برای رئیس جمهور بود. در بخش‌هایی از پیام حجت‌الاسلام حسن روحانی، رئیس جمهور آمده است: ضایعه درگذشت استاد و پژوهشگر فرهیخته، حجت‌الاسلام والمسلمین داوود فیرحی، موجب تأثر و اندوه فراوان گردید.
این نویسنده و اندیشمند توانمند با برخورداری از پشتکار کم‌نظیر و توأم با اخلاق اسلامی به آموزش معارف و اندیشه اسلامی در حوزه و دانشگاه پرداخت و آثار علمی ارزشمندی برای نسل‌های فعلی و آینده به یادگار گذاشت. اینجانب این مصیبت را به حوزه‌های علمیه، جامعه دانشگاهی، دوستداران و خانواده مکرم آن مرحوم تسلیت می‌گویم و از درگاه خداوند بزرگ برای ایشان رضوان الهی و همجواری با صالحان و برای عموم بازماندگان صبر و سلامتی مسألت دارم.
آیت‌الله محقق‌داماد نیز در پیامی نوشت: «فصبر جمیل. با قلبی آکنده از اندوه رحلت اسفناک مفضال ارجمند حضرت حجة‌الاسلام والمسلمین دکتر داوود فیرحی استاد دانشگاه تهران وعضو مدعو گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم را، به اطلاع می‌رساند. فقدان این پژوهشگر صلح‌دوست که هرگز چهره مهربانش از خاطر دوستان زایل شدنی نیست برای ارباب فضیلت ثلمه‌ای جبران ناپذیراست. این فاجعه مولمه را خدمت بازماندگان داغدار و بستگان سوگوار و همه جامعه فضیلت‌گستر کشور، تسلیت عرض می‌کنم و برای روان آن عزیز رضوان واسعه حق متعال، و برای عموم دانشیان از ملت ایران عزت و سربلندی و برای به‌سوگ‌‌نشستگان این مصیبت، صبر جمیل و اجر جزیل مسالت دارم.»
حجت‌الاسلام حسن خمینی تأکید کرد: «درگذشت عالم جلیل القدر و اندیشمند فکور برادر عزیزمان حضرت حجت الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی رحمت الله و رضوانه علیه موجب تأثر بسیار برای همه کسانی است که از نزدیک با ایشان آشنا بودند و با کمالات علمی و شخصی آن مرحوم آشنایی داشتند. مرحوم فیرحی از جمله عالمانی بود که از جوانی با درک صحیح از نیاز روزگار خود در کنار علوم متداول حوزوی، به مطالعاتی فراتر از مباحث رایج در حوزه های علمیه روی آورد و در این امر به یکی از سرآمدان حوزه های مطالعاتی خویش بدل شد. سلامت نفس او و ارادت خالصانه‌اش به امام و ارزش های اصیل انقلاب همواره او را به عالمی دردآشنا با هویت دینی مبدل کرده بود که مخلصانه در امر پیرایش دین و انقلاب اسلامی از تحجّر و جمود و هر ناخالصی زائد همت می‌گماشت. خدای متعال آن مرحوم را با اولیاء خویش محشور دارد و به بازماندگان عزیزش صبر و اجر مرحمت دارد و رضوان واسع خود را بر این فقید سعید ارزانی نماید.»
حجت‌الاسلام رسول جعفریان در پیام کوتاهی بیان کرد: «درگذشت دوست عزیز و گرامی، پژوهشگر نوگرا و آزاد‌اندیش جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر داود فیرحی را که از استوانه های علمی دانشگاه تهران بودند، به همه دوستداران علم و همکاران محترم تسلیت می‌گویم.»
دروس خارج فقه و تفسیر
دروس حوزه علمیه به درس‌های تفسیر قرآن کریم به روال گذشته برگزار شد و سرویس معارف خبرگزاری برخی از این دروس را منعکس کرد؛
درک نکردن آیات قیامت دلیلی برای دست کشیدن از معنای ظاهری آن نیست
آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، ۱۹ آبان‌ماه در ادامه مباحث تفسیری سوره مبارکه فرقان با اشاره به آیه ۲۴ این سوره «أَصْحَابُ الْجَنَّةِ يَوْمَئِذٍ خَيْرٌ مُسْتَقَرًّا وَأَحْسَنُ مَقِيلًا» اصحاب بهشت را دارای جایگاه و محل امن و آرام در قیامت دانست و گفت: ما معتقدیم حشر اخروی مادی است، بنابراین این آیات بیانگر وضعیت عالم ماده در آن زمان است؛ این آیات برای علمای گذشته و حتی متأخرین قابل فهم نبوده و نیست، اما آنچه از آیات بر می‌آید، این است که در روز قیامت تحولات عجیبی رخ می‌دهد و در آن روز روابطی که امروز در عالم ماده وجود دارد، تغییر خواهد کرد.
وی افزود: یعنی در آخرت با اینکه بهشت و جهنم و لذات و عذاب‌ها، مادی است، اما قوانین عالم دنیا بر آن حاکم نیست؛ مثلاً در آیه«وَيَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاءُ بِالْغَمَامِ وَنُزِّلَ الْمَلَائِكَةُ تَنْزِيلًا»؛ بیان فرموده که آسمان با ابرها پاره پاره می‌شود. آیا این همان پدیده‌ای است که در دنیا بارها مشاهده کرده‌ایم؟ علامه طباطبایی می‌گوید مراد این نیست که آسمان توسط ابرها تکه تکه شود، بلکه در حالی که ابرها وجود دارند، آسمان تکه پاره می‌شود.
آیت‌الله هادوی تهرانی اضافه کرد: ۶۰ سال پیش، فیزیکدانان تصور می‌کردند که تمامی کشفیات فیزیکی انجام شده و کار دیگری باقی نمانده است، اما وقتی کشفیات دوره متأخر آغاز و نسبیت عام و خاص مطرح شد، دیدند چیزی که نیوتن کشف کرده، قطره‌ای از یک دریاست؛ طبق معمول بشر وقتی دو کلمه جدید یاد گرفت، مغرور شد، مانند طلبه‌ای که تا «ضَرَب ضَرَبا ضربوا» یاد گرفت، فکر می‌کند که عالِم شده است.
آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، استاد سطح عالی حوزه علمیه، ۲۱ آبان‌ماه، در ادامه تفسیر سوره نور، گفت: خداوند بعد از آنکه در آیه ۱۱ این سوره «إِنَّ الَّذِينَ جَاءُوا بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَكُمْ بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَالَّذِي تَوَلَّى كِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِيمٌ»، ماجرای افک را بیان کرد، دائماً بر این موضوع تأکید فرمود که وقتی شخصیت مهمی در جامعه اسلامی مورد اتهام و تهاجم تبلیغی قرار می‌گیرد، مؤمنان نباید به راحتی آن را بپذیرند؛ همچنین در آیه ۱۹ مجدداً بر این مضمون تأکید و فرمود: «إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفَاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ؛ کسانی که دوست دارند فحشاء در جامعه اسلامی شیوع و گسترش پیدا کند برای آنان عذاب دردناکی در دنیا و آخرت وجود دارد».
وی افزود: ان تشیع الفاحشه تعبیر عجیبی است؛ زیرا صرفاً شامل کسانی نمی‌شود که خودشان مرتکب کار زشتی از جمله فحشا می‌شوند و یا مرکز فحشا در جامعه تاسیس می‌کنند بلکه شامل کسانی هم هست که نسبت زشت مانند زنا به دیگران می‌دهند. اشکال کار این گروه این بود که افک را شنیدند و آن را قبول کردند و ترویج دادند، به تعبیر آیه ۱۵ این سوره «وَتَحْسَبُونَهُ هَيِّنًا وَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمٌ؛ كارى سهل و ساده است با اينكه آن [امر] نزد خدا بس بزرگ بود»؛ یعنی در نزد آنان کار سبکی بود، در حالی که در نزد خدا کار عظیمی است.
تفسیر آیه 116 سوره بقره در درس آیت‌الله فقیهی
آیت‌الله محسن فقیهی، استاد سطح عالی حوزه، ۲۲ آبان در ادامه مباحث تفسیری سوره مبارکه بقره به آیه ۱۱۶ این سوره «وَقَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ بَلْ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ كُلٌّ لَهُ قَانِتُونَ» اشاره کرد و گفت: وَقَالُوا، ضمیر قَالُوا به یهود و نصارا و مشرکان بازمی‌گردد؛ آنها گفتند خداوند فرزندی برای خود انتخاب کرده است؛ مسیحیان، مسیح را فرزند خدا تعبیر می‌کنند و یهودیان هم عزیر را فرزند خدا می‌دانستند؛ ولد هم اعم از دختر و پسر است زیرا مشرکان، ملائکه را دختران خدا می‌دانستند.
وی با پرداختن به تعبیر «سُبْحَانَهُ» افزود: سبحانه یعنی خداوند از صفاتی که به او می‌دهند منزه است؛ آنچه در آسمان و زمین است برای خداست و در برابر خداوند قانت و خاشع هستند؛ قنوت اطاعت از روی خشنودی و رضایت و با جان و دل و قلب آرام است، زیرا شاید کسی جبراً از کسی یا قانونی اطاعت کند، ولی قانت، اطاعت اختیاری و همراه با رضایت است.
آیت‌الله فقیهی با طرح این سؤال که چرا خدا فرزندی برای خود اتخاذ نمی‌کند، تصریح کرد: انسان برای بقای نسل و دستگیری در وقت پیری و سختی فرزند به دنیا می‌آورد، ولی خداوند نه نیازی به سرگرمی و کمک و نه احتیاج به بقا دارد، بنابراین خدا منزه از این تعابیر است؛ همچنین وقتی ملک و ملکوت برای خداست نیازی به کسی و چیزی ندارد.
حروف مقطعه رمزی، احتجاجی و توقیفی هستند
جلسه تفسیر آیت‌الله عباسی خراسانی با محوریت سوره بقره، چهارشنبه، ۲۱ آبان‌ماه، برگزار شد. آیت‌الله عباسی خراسانی در این جلسه اظهار کرد: در بیان حروف مقطعه قرآن عرض شد یک احتمال این است که اصلا قابل تفسیر نیستند چون خارج از علم بشر هستند. به عبارت دیگر مفسر دستش به تفسیر حروف مقطعه قرآن نمی‌رسد. یک نظر دیگر این است که قابل تفسیر هستند، منتهی تفسیر آنها را جز راسخون در علم نمی‌دانند. نظریه دیگر این است که اینها رمزهای نام‌ها هستند یا نامهای کتاب‌های آسمانی و یا اسمای الهی و یا نامهای پیامبران و یا نامهای تاریخ هستند.
وی افزود: یک احتمال دیگر این است که این حروف مقطعه قرآن حروفی هستند که اشاره دارند به اینکه قرآن از همین نمونه حروف تشکیل شده است اما در عین حال با اینکه ماده تشکیل آیات حروف است اما دیگران نمی‌توانند مثل این قرآن را بیاورند و این دلیل بر اعجاز قرآن است و به عبارت بهتر بساطت و ترکیب حروف و آیات هر دو خارج از این است که بتوانند مثل این قرآن را بیاورند و در واقع، هم برای اسکات خصم است و هم برای تحدی دیگران است و به تعبیر ما نشانه‌ای از اعجاز و جاودان بودن آیات شریفه قرآن است. احتمالات دیگری هم در این زمینه مطرح است و حدود سی تا چهل احتمال بیان شده است. برخی احتمالات هم قابل جمع هستند.
استاد سطح عالی حوزه علمیه ادامه داد: ما با کمال معذرت از همه صاحب نظرانی که نظرات مختلف دارند عرضی داریم که شاید جامع خیلی از نظریاتی باشد که خواندیم و حتی برخی نظریاتی که محضرتان عرض نشد. آن نظر این است که شکی نیست این حروف، حروف بسیط هستند و همانطور که از شهرتشان بر می‌آید حروف مقطع و جداشده هستند. مطلب بعدی اینکه چون نظر ما این است قرآن همین طور نازل شده است. بر این اساس حروف مقطعه در جای خودشان قرار گرفتند و قرار گرفتن این حروف در صدر و آغاز این سوره‌ها یک قرارگاه توقیفی است، نه قرارگاهی که هرطور باشد. یعنی حتی هیچ کس مجاز به جابجایی این حروف حتی با حروف در سور دیگر نیست و این معنای توقیفیت است. ما قائل به توقیفیت جایگاه‌ها و مکنت‌ها و مکان‌های حروف مقطعه هستیم.
معصومین(ع) با هیچ سنت جاهلی به اندازه تبعیض مبارزه نکرده‌اند
آیت‌الله محسن اراکی، ۱۸ آبان‌ماه در ادامه سلسله مباحث فقه نظام سیاسی که به صورت مجازی در حال برگزاری است، با اشاره به لغو امتیازات نابجای اجتماعی در سیره معصومان(ع)، گفت: ازدواج امام سجاد(ع) با برده آزادشده حضرت علی اکبر(ع)، یکی از این نمونه‌ها بود که خلیفه وقت(عبدالملک) را آشفته کرد و نامهای به امام نوشت؛ حضرت هم به نامه جواب داد که در جامعه اسلامی میان مسلمانان برابری است و این سنت و سیره پیامبر بوده است. امام سجاد(ع) همچنین همسر سیدالشهداء(ع) را چندسال پس از شهادت آن حضرت، به ازدواج برده آزاد شده خود درآورد.
وی افزود: دسته‌ای از روایات در این مسئله گویای آن است که امام سجاد(ع) با برده آزادشده خود یا حضرت علی‌اکبر ازدواج کرده که البته تضادی میان آنها وجود ندارد، ولی بحث دیگری این است که او برده آزاد شده امام مجتبی(ع) بوده است؛ امام رضا(ع) هم در روایتی نقل فرمود که آن فرد برده آزادشده حضرت علی‌اکبر(ع) بوده است؛ البته مهم نوع مواجهه معصومین در این مسائل است که هدف آنها الغای طبقات اجتماعی است.
آیت‌الله اراکی بیان کرد: نمونه دیگری در سیره معصومین(ع) نشانگر اصرار ایشان بر الغاء رسوم و عادات جاهلی مبتنی بر امتیازات نادرست اجتماعی است، اینکه بعد از امام سجاد، مادران امام باقر(ع) و امام صادق(ع) از قریش بودند، ولی مادران شش امام بعد از امام صادق(ع)، بدون استثنا از بردگان آزاد شده بودند؛ این نشان می‌دهد که در بین ائمه(ع) اصرار بر ازدواج با بردگان آزادشده بود و هم اینکه دامان پرورش ائمه از چنین زنانی باشد. یعنی این ائمه با آنکه همسران دیگری هم داشتند، ولی مصر بودند امام بعدی در دامان مادران آزادشده نطفه‌بندی و تربیت شوند.
نشست‌ها و محافل علمی
مباحث سیاسی در المیزان؛ بیانگر فلسفه سیاسی علامه
حجت‌الاسلام والمسلمین احمدرضا یزدانی‌مقدم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۲۲ آبان در نشست علمی «دولت اسلامی از منظر فلسفه سیاسی علامه طباطبایی» که در مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد ضمن تسلیت ارتحال حجت‌الاسلام فیرحی با بیان اینکه ایشان فردی بسیار علاقه‌مند به علامه طباطبایی و افکار ایشان بود، گفت: ایشان همواره می‌گفت همه تلاش‌هایی که ما می‌کنیم برای خدمت به حوزه است؛ وی به اندیشه اسلامی و جلسات ذکر و اعتقادات دینی علاقه واقعی، و قلبی رئوف و پرمحبت نسبت به اهل بیت(ع) داشت.
وی با طرح این پرسش که علامه طباطبایی اندیشه و فلسفه سیاسی دارد یا ندارد؟ افزود: اگر تعریف اشتروس را که متأثر از تعریف فارابی از فسلفه سیاسی است، بپذیریم، قطعا علامه هم فلسفه سیاسی دارد؛ از دید اشتروس سیاست دانشی است که موضوع آن سیاست، و روش آن فلسفی است؛ با این تعریف علامه، فلسفه سیاسی دارند. ایشان رساله مستقل در فلسفه سیاسی دارد و در المیزان و ... هم مباحث زیادی در این زمینه دارند.
یزدانی‌مقدم با بیان اینکه علامه به صورت آگاهانه به جای فلسفه سیاسی از فلسفه اجتماعی استفاده کرده که می‌تواند ریشه در بحث مدنیت و فلسفه مدنی داشته باشد، اظهار کرد: بنابراین علامه، واقعاً فلسفه سیاسی و صدها صفحه به عربی و فارسی در این زمینه مطلب دارد.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه گاهی از ما پرسیده می‌شود، که ایشان به عنوان مفسر مباحث سیاسی را مطرح کرده و نمی‌توان علامه مفسر را فیلسوف تلقی کرد، افزود: کسانی که این پرسش را دارند، ظاهرا با المیزان و روش تفسیری وی آشنا نیستند؛ روش تفسیری علامه این است که علاوه بر فهم زمانی از واژه معانی کلی را هم مد نظر دارد. علامه در المیزان بر پایه یک سری مبانی فلسفی وارد شده؛ تفسیر وی هم عقلی و مباحث تفسیری را از غیر تفسیری جدا کرده است، بنابر این مباحث سیاسی در تفسیر بیانگر فلسفه سیاسی علامه است.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به آیه ۲۰۰ آل عمران «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»، گفت: علامه فرموده است که این آیه خلاصه سوره آل عمران است؛ بعد فرموده در اینجا چند صیغه امر به کار رفته که همه آنها مطلق است؛ اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا؛ اصْبِرُوا، ناظر به صبر افرد است، وَصَابِرُوا، ناظر به بعد اجتماعی است؛ وَرَابِطُوا هم دستور ایجاد جامعه اسلامی است. یعنی خدا برای رسیدن بشر به سعادت دنیا و آخرت انسان را به این چند دستور توجه داده است.
لکزایی تصریح کرد: مغز فلسفه سیاسی اسلامی مد نظر علامه آن است که سعادت، فقط دنیوی نیست و اخروی هم هست و راز و رمز آن اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا است. علامه در ذیل این بحث به رابطه فرد و جامعه، رشد فردی و اجتماعی، طراحی نظام معیشت در جامعه اسلامی، منطق تعقل و احساس و ... پرداخته و فرموده که بر جوامع اسلامی، منطق عقلانیت حاکم است و بر جوامع غیر اسلامی، احساسات حاکم است.
وی افزود: علامه در بحث توجه به خدا و توحید فرموده است که کار برای خدا به معنای اعراض از دنیا نیست؛ ایشان معتقد است جامعه اسلامی اولا و بالذات برای استقرار توحید است و وقتی توحید و لقای الهی ایجاد شد، عدالت تحقق خواهد یافت؛ نمی‌شود جامعه‌ای مدعی موحد بودن باشد، ولی در آن حق الناس به راحتی زیر پا گذاشته شود.
گسترش مقیاس تحلیل و دید فرایندی برای تمدن‌سازی
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحمید واسطی، استاد حوزه علمیه، در دوازدهمین هماندیشی فقه حکومتی که ۱۹ آبان‌ماه برگزار شد، ضمن ارائه فهرستی از مباحث شامل سه حوزه مفاهیم پایه، پیشفرضها و روش، بیان کرد: تعریف علم دینی، تعریف تمدن، تعریف اجتهاد و فقه تمدن در بخش مفاهیم پایه مطرح می‌شود. پیشفرضها نیز عبارت‌اند از پارادایم شبکهای، امکان طرحی برای تمدن‌سازی و وجود ادله نقلی برای طراحی تمدنی. همچنین روشها که عبارت از ابزارهای چهارگانه هستند، شامل گسترش مقیاس تحلیل از خرد به کلان و ایجاد دید فرایندی، گسترش نظریه وضع الفاظ به وضع برای روح معنا، استفاده از منطق سیستمها برای جمع ادله و گسترش حکم فعل مکلف به حکم فعل فرایندها می‌شوند. در نهایت نیز باید بتوانیم نظریهها را برای شکلگیری علم دینی استخراج کنیم و بتوانیم ابواب فقه تمدنی و توضیح المسائل تمدنی را فعال کنیم.
واسطی گفت: ما ۵۰ کلان سیستم داریم که اینها حداقلهای لازم برای شکلگیری یک تمدن است. نمیتوانید چیزی از اینها را نمیتوانید حذف کنید. کلمه حداقل مهم است. تکلیف اینها باید روشن شود. ممکن است بگویید برخی از اینها همپوشانی دارد یا ناقص است و باید اضافه کرد اما به هر حال تکلیف اینها باید در یک فضای تمدنی روشن شود که تمدن با اینها چه می‌کند و چه مدلی برای اینها دارد. مدل حکومت، آمایش سرزمین، شهرسازی، جمعیت، منابع غذایی، مسکن، زبان و خط، جرم و مجازات، نیروی انتظامی و دفاعی و.... از این جمله است. ۴۰ کلان سیستم داریم: مدل مالکیت، مدل کشاورزی، محیط زیست، مدل خانواده، کیفیت جامعهسازی، فرایندهای مربوط به سرمایه اجتماعی، ثبت اسناد، ابزارسازی، مشاغل، استخدام، ارتباطات، خدمات شهری، آموزش و تحقیقات، بیمه و بازنشستگی، دادگستری، بازارهای سرمایه، مالیات، جهانگردی، احزاب و... باید بدانیم اگر قرار باشد فقاهت تمدنی شکل بگیرد، باید از ادله، فرایند مربوط به اینها و مدلی که اینها را باید در صحنه میدانی پیدا کنیم، به دست بیاید.
وی با بیان اینکه از تک ادلهها فرایند را استنباط کردیم، اظهار کرد: چگونه اینها را با هم ترکیب کنیم؟ مثلاً در عمل باید کار آموزش را انجام دهم. از کجا شروع کنم؟ چه مراحلی را طی کنم؟ کجا تمرکز داشته باشم. اگر آفتی ایجاد شد چگونه اصلاح کنم؟ بازخوردش چگونه باشد؟ و... منطق سیستمها پشت صحنه هستیشناسی و فلسفی دارد که بحث نظام عالم است یعنی ترکیب کثرات برای رسیدن به وحدت است. منطق سیستمها یک نمادی از فلسفه اسلام و حکمت متعالیه است. خصلت فلسفه اسلامی این است که از هستی شبکهسازی کرد و اینکه خلقت از کجا آغاز می‌شود و هر کدام از اینها در چه مختصاتی هستند. این منطق سیستمها مبتنی بر دیدگاه وجودشناسانه فلسفی خودمان است.
کمیته جهانی مقابله با اهانت به مقدسات ادیان تشکیل شود
اسقف سرکیسیان، اسقف ارامنه ایران، ۱۷ آبان‌ماه در نشست «احترام به ادیان دیگر و آزادی بیان» که به صورت انگلیسی انجام شد، گفت: این روزها شاهد اتفاق غم‌انگیزی هستیم که بنیاد صلح ادیان را به خطر انداخته است؛ متأسفانه انسان‌ها با غرور و عدم فهم تعالیم انبیاء، همزیستی مسالمت‌آمیز و صلح را به خطر می‌اندازند و به نام آزادی بیان، باعث جنایات زیادی می‌شوند.
سرکیسیان با تأکید بر اینکه ما همه خشونت‌ها و سخنان نفرت‌پراکن را به شدت محکوم می‌کنیم، اظهار کرد: ما در تهران خوشحالیم که با صلح زندگی می‌کنیم و پیروان ادیان به صورت مسالمت‌آمیز و دور از هر نوع خشونتی در کنار هم زندگی می‌کنند، ایران مأمن صلح و آزادی است و دنیا باید از طریق رسانه‌های خود با همه مدل‌های خشونت برخورد کند.
وی همچنین با یادآوری مسئولیت همه ملت‌ها و دولت‌های جهان برای ایجاد فضایی امن در برخورداری پیروان ادیان از آزادی مذهبی، تأکید کرد: معتقدم باید کمیته جهانی برای جلوگیری از اهانت به مقدسات ادیان تشکیل شود و خشونت و نفرت را پایان دهد.
همچنین حجت‌الاسلام مصطفی دریاباری، دبیر جلسه در سخنانی با تأکید بر نقش وحدت بین ادیان در ایجاد زندگی سالم برای بشریت، گفت: در طول تاریخ، هر زمانی که مردم و رهبران دینی و سیاسی به این نکته کلیدی اهتمام ورزیدند، جوامع هم در سعادت و خوشبختی و به دور از درگیری و نفرت و تزاحم در کنار یکدیگر زندگی کرده‌اند.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیدهاشم موسوی، نماینده مقام معظم رهبری در انگلیس در این نشست گفت: آیه هشتم سوره مبارکه ممتحنه «لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ؛ خدا شما را از كسانى كه در [كار] دين با شما نجنگيده و شما را از ديارتان بيرون نكردهاند، باز نمى‌دارد كه با آنان نيكى كنيد و با ايشان عدالت ورزيد، زيرا خدا دادگران را دوست مى‌دارد» فرموده است که وظیفه شما این است که با کسانی که با مسلمین عداوت و دشمنی ندارند، با عدالت و نیکی رفتار کنید.
وی افزود: آیه دیگر در بحث احترام به ادیان، آیه ۱۰۸ سوره انعام است که می‌فرماید: «وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذَلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»؛ در این آیه اشاره فرموده است که اگر برخورد شما با آنان خوب نباشد، آنها هم به دین شما اهانت خواهند کرد، یعنی واکنش سلبی به این مقوله دارد.
وضع نامناسب تولید ادبیات دینی
آیت‌الله محمدتقی سبحانی، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، شامگاه سه‌شنبه، ۲۰ آبان‌ماه، در نشست علمی «ایمان و چالش‌های عصر جدید» که به همت پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: در تمام انسان‌ها دغدغه ایمان و گرایش به ایمان همواره وجود دارد و بازتاب آن قابل مشاهده است؛ در هیچ نقطه‌ای از تاریخ بشر، آثار ایمان‌ورزی را روایت می‌کند؛ عصر جدید یعنی از قرن ۱۴ میلادی، فصل تازه‌ای را بر روی مسئله ایمان گشوده است.
وی با بیان اینکه عصر جدید را عصر ایمان و عقلانیت برشمرده‌اند، افزود: در دوره پسامدرن هم هنوز چالش‌های عصر مدرن وجود دارد و درگیر پرسش‌های آن دوره هستیم؛ برای جامعه شیعه ما با نگاه به تحولات عصر جدید، جا دارد به جامعه خودمان نگاه مجددی بیندازیم و از تاریخ و تمدن غرب برای امروز و فردای جامعه عبرت بگیریم؛ ممکن است برخی چالش‌های غرب برای ما کمتر نمود کرده باشد، ولی می‌تواند فعال شده و تفکر شیعی ما را هم به چالش بکشد.
سبحانی با اشاره به مفهوم چالش با بیان اینکه مفهوم آن فراتر از پرسش است، تصریح کرد: ایمان دینی در دوره معاصر با پرسش‌ها و چالش‌های سهمگین مواجه شده است، ایمان مقوله‌ای انسانی است که آسیب‌های مختلف ممکن است آن را تهدید کند، هم انسان در ذات خود زمینه تردید در ایمان را دارد و دائماً وسوسه شکاکیت در وجود او هست و اگر چنین تردیدی نباشد، ایمان پرورده و بالغ شکل نمی‌گیرد، از آدم تا پایان تاریخ این تردیدها و وسوسه‌ها وجود داشته و دارد و حتی در مورد انبیاء هم این مسئله بیان شده است. البته نمی‌خواهم آن را تأیید کنم، ولی در مورد آنان نقل شده است.
مواجهه فکری در برخورد با عرفان‌واره‌ها برتر از رویکردهای فقهی و امنیتی است
حجت‌الاسلام والمسلمین مسلم گریوانی، نویسنده کتاب عرفان‌واره‌ها، در نشست نقد این کتاب که ۲۰ آبان در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، گفت: بنده در این کتاب دنبال تبیین ماهیت و جوهره عرفان‌واره‌ها و اینکه هویت کلامی، ادیانی، روان‌شناسی و ... دارند بوده‌ام؛ اینکه اینها عرفان هستند و نیستند؛ روان‌شناسی هستند و نیستند و ملغمه‌ای از رشته‌ها و گرایشات مختلف را در خود دارند. عرفان‌واره‌ها بیش از آن که از جنس علم و معرفت و مکتب خاصی باشند عمدتاً از جنس تجربه به همان معنایی که معتقدند، هستند؛ ادعای آنان این است که ما تجربیات شخصی داریم که می‌خواهیم آن را به اشتراک بگذاریم ولی خود را در قالب آیین معرفی می‌کنند.
وی افزود: یکی از خلأها در مورد عرفان‌های نوظهور کمتر پرداختن به ریشه‌ها و تبارشناسی تاریخی و فکری آنان است؛ در این کتاب هر دو بعد مورد توجه قرار گرفته و به این نتیجه رسیدیم که عرفان‌واره‌ها ریشه در جریاناتی با عنوان جنبش‌های نوپدید دینی دارند. اینها معتقدند که به تعبیری ادیان کلاسیک مانند یهودیت و مسیحیت و اسلام کارآمد نیستند؛ این عرفان‌ها خود را در ذیل ادیان نمی‌دانند بلکه فوق ادیان می‌دانند؛ لذا ادعای کارآمدی و گره‌گشایی بحثی کلیدی در این عرفان‌واره‌هاست.
گریوانی اضافه کرد: این شبه‌عرفان‌ها با ایجاد آیین‌های جدید سعی می‌کنند خود را مستقل و ضددین مستقر معرفی کنند؛ مثلاً شیطان‌پرستی یکی از این نمونه‌هاست؛ اینها چون اعلام استقلال می‌کنند دچار چالش‌های جدید در بستر اجتماعی می‌شوند؛ در اینجا پدیده گروهک‌ها شکل می‌گیرد و عمدتاً متهم به فریب خانواده‌ها، سوءاستفاده جنسی و ... می‌شوند و بعد شاهد تفسیر جدیدی از انسان، معنویت و .. از سوی آنان هستیم. آیین‌های باطن‌گرا و رازورز هر چه را ابعاد قشری، آیینی و مناسکی دارد حذف می‌کنند، کریشنو مورتی با ادبیات اتوکشیده ذهن شرطی و حقیقت را مطرح و خدا و اعتقاد به هر چیزی که متعلق اعتقاد باشد را حذف می‌کند و می‌گوید که حقیقت عریان و برهنه است و برخی مانند اشو بددهانانه و گستاخانه به ادیان مقابله می‌کند.
تصویب ۴۰۰ رشته علمی در حوزه
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم‌نژاد، ۲۰ آبان ماه در نشست «بازخوانی مطالبات مقام معظم رهبری از حوزویان در سفر سال ۱۳۸۹ به قم» که به همت مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت برگزار شد، با بیان اینکه یکی از عمده خلأهای موجود در حوزه علمیه را عدم اطلاع کافی جامعه نخبگانی و فضلای حوزوی از فعالیت‌های صورت گرفته و در حال انجام در مراکز تصمیم‌گیری حوزوی دانست و گفت: متأسفانه ارتباطات در این زمینه در سطح مطلوبی نیست و باید اطلاع‌رسانی و ارتباطات متقابل افزایش پیدا کند.
معاون آموزش حوزه‌های علمیه ضمن تقدیر از برگزاری چنین نشست‌هایی، تأکید کرد: مطالبات رهبر معظم انقلاب از حوزه بسیار گسترده است و در معدود گزاره‌های مطرح شده از جانب معظم له در سفر سال ۸۹ خلاصه نمی‌شود و یکی از کارهای صورت گرفته در سطح مدیریتی حوزه علمیه قم این بود که تمامی مطالبات حضرت آقا از حوزه و حوزویان در دو جلد کتاب جمع‌آوری شده و به عنوان سند بالادستی در تدوین سندهای چشم‌انداز، برنامه‌ها و طرح های اجرایی ملاحظه می‌شود.
رستم‌نژاد با اشاره به نگاه راهبردی و ویژه رهبر معظم انقلاب به مسائل کلان داخلی و بین‌الملل، ریل‌گذاری حوزه را مستثنا ندانسته و افزود: رهبری بسیار هوشمندانه نسبت به مسائل حوزه ورود پیدا می‌کنند و تصحیح راهبرهای کلان و ریل‌گذاری نظامات حوزوی را دنبال می‌کنند. البته این‌گونه نیست که راهبردهای کلان حضرت آقا به سادگی و با تغییر چند کتاب محقق شود، بلکه افق نگاه ایشان بسیار بالاتر از این‌هاست.
معاون آموزش حوزه‌های علمیه یادآور شد: با تمام پیشرفت‌هایی که داشته‌ایم اما متاسفانه هنوز خیلی عقب هستیم. ابعاد انقلاب، نظام و نیازها به اندازه‌ای گسترده است که اگر شبانه روز هم کار کنیم، باز کاستی‌ها جبران نمی‌شود. این امر دلایل متعددی دارد از جمله اینکه حوزه علمیه بدون آمادگی و پیش زمینه‌های لازم در عرصه‌های نظری و فکری نو پدیدی که با تأسیس حکومت اسلامی فراروی خود می‌دید ورود کرد.
نقد و بررسی کتاب «ادیان در قرآن»
جلسه مجازی نقد و بررسی کتاب «ادیان در قرآن» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالرحیم سلیمانی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید با حضور نویسنده؛ حجت‌الاسلام والمسلمین جواد باغبانی‌آرانی، عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ایازی، استاد حوزه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات، سه‌شنبه، ۲۰ آبان‌ماه، از سوی دانشگاه مفید برگزار شد.
حجت‌الاسلام سلیمانی با بیان اینکه این کار از چهار بخش تشکیل شده است، گفت: در فصل اول کلیاتی درباره دین و ادیان در قرآن، دین و شریعت، ادیان پیامبران مطرح شده در قرآن و محدوده قومی و جغرافیایی دعوت پیامبران و اینکه آیا پیامبری هست که اسمش در قرآن نیامده باشد. در فصل دوم، منطق قرآن را در سنجش دیگر ادیان بحث کردیم و اینکه قرآن با چه منطقی ادیان دیگر را ارائه می‌دهد. در اینجا گفته‌ایم که منطق قرآن در این زمینه ویژه است و با منطق دیگران تفاوت دارد. در بخش دوم به مباحث مربوط به متون مقدس ادیان پرداخته‌ام، ابتدا موضع قرآن درباره متون مقدس پیشین و اینکه آیا آن را تحریف شده می‌داند یا تصدیق می‌کند مورد بررسی قرار گرفته است. فصل بعدی درباره بشارت پیامبران است که در قرآن آمده است. در اینجا بحث کرده‌ام که بحث بشارت، بحثی غلط‌انداز بوده که کتاب و مقالاتی بی‌ثمر و زیان‌بار درباره آن نوشته شده است. بشارت در حدی که قرآن کریم می‌فرماید در متون مقدس وجود دارد، بیش از آن نیازی به بررسی ندارد.
وی افزود: در فصل بعدی مفهوم و مصداق اهل کتاب را بررسی کرده‌ایم که آیا فقط یهودیت و مسیحیت و زرتشتی است یا عنوانی عام است و می‌تواند ادیان دیگری را شامل شود و در اینجا نتیجه گرفته‌ام که این عنوانی باز است و فقط ادیانی که نام برده شده اهل کتاب نیستند. فصل ششم احکام مربوط به اهل کتاب را در دو بحث شامل احکام کلی و اجتماعی مربوط به اهل کتاب از جمله جزیه را مورد بررسی قرار داده‌ام. در اینجا بحث شده که آیا جزیه فقط مربوط به اهل کتاب یا غیر آن نیز هست. نکته دیگر در مورد احکام فردی اهل کتاب از جمله ازدواج است. در بخش سوم آموزه‌ها و تعالیم ادیان از جمله یهودیان و مسحیان را مورد بررسی قرار داده‌ایم. برگزیدگی قوم یهود نیز در فصل بعدی یعنی فصل هشتم مورد بررسی قرار گرفته است و از به ویژه کلمه «فضلنا» در قرآن که کسانی از آن با عنوان نژادپرستی و برتری یهود نام برده‌اند را تحلیل کرده‌ایم.
تفکیک فقه از اخلاق با عقل و نقل ناسازگار است
حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی رحیمی، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه، ۲۱ آبان‌ماه، در نشست «تأملاتی بنیادین بر تفکیک فقه از اخلاق» در مؤسسه فقاهت، گفت: برخی معاصرین فکر می‌کنند علم اخلاق یک علم کاملا متمایز و با هویتی کاملا متفاوت از فقه در غایت و مبانی است، در موضوعات و محمولات تفاوت دارد و در مجموع تمایز همه جانبه در کار است؛ یعنی غایت فقه رسیدن به سعادت یعنی دوری از عقوبت است ولی اخلاق قصد دارد انسان را به بالاترین مراتب کمال انسانی برساند لذا موضوع علم اخلاق، کسب ملکات و فضائل است.
رحیمی اظهار کرد: برخی تصریح می‌کنند گزاره‌های اخلاقی حکم فقهی ندارد؛ البته برخی می‌گویند مستحب است یعنی باز در دایره فقه قرار می گیرد ولی گروه نخست اساسا آن را بیرون از فقه می‌دانند؛ در حالی که این موضوع یعنی تفکیک اخلاق از فقه با وجود شهرتی که در دوره ما دارد هیچ شاهدی در متون اصلی دینی ندارد؛ اگر به عقل و کتاب و سنت مراجعه شود می‌بینیم هیچ شاهدی نمی‌توان برای آن آورد و آیه و روایتی نمی‌یابیم که این دو را متمایز بداند.
وی اضافه کرد: در تاریخ هزار ساله فقه شیعه هم، یک شاهد معتنابه از فقها در تفکیک فقه از اخلاق نمی‌یابیم؛ بسیاری از فقها مثلاً فتوا داده‌اند که حسد حرام است ولو اینکه ظاهر بشود یا نشود، حتی برخی فقها تصریح بر این دارند که تمایزی میان این دو نیست. بنابراین معتقدیم با مراجعه به منابع دین، وحدت رویه در بحث احکام عملی و اخلاقی وجود دارد و دریافت‌های عقلانی و کتاب و سنت برخلاف تقسیم مشهور کنونی است و یکی از مهمترین دلایل آن هم، توجه به لوازم عبودیت است.
رحیمی با بیان اینکه یکی از اصول مسلم شریعت اسلام و همه شرایع آن است که خواسته‌اند انسان را به مقام عبودیت و توحید بکشانند، اضافه کرد: راه رسیدن به کمال، عبودیت است؛ این شعار همه انبیاء الهی است. اولین رکن عبودیت هم شناخت و معرفت معبود است و تا معرفت نباشد انسان مانند اسبی است که گرد آسیاب می‌گردد و درکی ندارد. عبودیت به این معناست که همه ساحات وجودی انسان که تحت اختیار او هست رنگ الهی داشته باشد یعنی روح و جسم را طوری تربیت کنیم که هوای انسان مطابق هوای معبود باشد.
مصاحبه با حوزویان و اندیشمندان
مصاحبه‌های سرویس معارف در ادامه گفت‌وگوهای وحدت مذاهب اسلامی در هفته گذشته، این هفته به موضوع کاربردی‌سازی مطالعات قرآن و بررسی روش تفسیری علامه طباطبایی اختصاص داشت؛
سخنان نسنجیده تمام تلاش‌های تقریبی را هدر می‌دهند
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالحسن نواب، رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب، در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه در قرآن کریم ۵ آیه وجود دارد که با صراحت به بحث وحدت و عواقب و پیامدهای ناشایست تفرقه اشاره دارد، گفت: آیه ۱۰۳ آل عمران «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا...» و آیه ۴۶ انفال «وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ» دو نمونه بارز در این زمینه است.
وی افزود: در آیه نخست که بین مردم معروف هم هست، تأکید بر حبل متین الهی است؛ یعنی به قرآن و سنت نبوی چنگ بزنید و قدر نعمت دوستی و وحدت را بدانید؛ زیرا دوری از آن مانند قرارگرفتن در گودالی از آتش است یا در آیه دوم تنازع و اختلاف را عاملی برای ریختن ابهت امت اسلامی بیان فرموده است.
نواب با اشاره به آیات وحدت بیان کرد: آیه ۹۲ انبیاء «إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ» و آیه ۵۲ مؤمنون «وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ» و همچنین آیه ۶۵ انعام «قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِنْ فَوْقِكُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَيُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ انْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ» سه نمونه بارز دیگر در بحث وحدت و تفرقه است؛ آیه آخر مؤید این مسئله است که اختلاف میان امت اسلامی هم‌سنگ عذاب آسمان و زمین است. آیات اول و دوم هم گویی درصدد بیان این مطلب است که اگر کسی اهل عبادت خدا و تقواست، باید به سمت وحدت امت اسلامی حرکت کند.
رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: وقتی حضرت موسی به طور رفت و برگشت دید امتش گوساله‌پرست شدند، از هارون پرسید که چرا اجازه دادی گوساله‌پرست شوند، ولی هارون گفت که اگر برخورد می‌کردم تو مرا به خاطر اختلاف میان امتت سرزنش می‌کردی؛ یعنی هارون اجازه داد که عده‌ای گوساله‌پرست شوند، ولی از اختلاف در امت جلوگیری کرد. در سیره امام علی(ع) هم داریم که آن حضرت به خاطر حفظ کلیت اسلام از اینکه بخواهد با جریان سقیفه برخورد خاصی داشته باشد، خودداری کردند و اجازه ندادند، شیرازه اسلام از هم بپاشد. آن حضرت ۲۵ سال خانه‌نشینی و مدیریت در حاشیه داشتند تا نهالی را که پیامبر(ص) کاشته بود حفظ شود.
مرزبندی دقیقی بین روش‌های تفسیری وجود ندارد
آیت‌الله احمد مبلغی، استاد سطح عالی حوزه علمیه، در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه برای ارتباط با قرآن سه سطح قابل تصور و تحقق است، گفت: نخست ارتباط حسی و فیزیکی است و به صورت ملموس و مشهود صورت می‌گیرد و مواردی مانند مجاورت با قرآن (یعنی داشتن قرآن در خانه، کار و با خود)، شنیدن قرآن و قرائت قرآن را پوشش می‌دهد. اهمیت این ارتباط عمدتاً و نوعاً با این فلسفه وجودی شکل می‌گیرد که زمینه را برای برقراری دو رابطه بعدی فراهم آورد. از این خاستگاه، ایجاد و تقویت این ارتباط حسی ارزشمند است. طبیعتاً اگر کسی این ارتباط را ارتباط اول و آخر با قرآن بداند؛ یعنی نگاه مقدمه‌ای و بهره‌گیرانه معطوف به دو ارتباط بعدی به آن نداشته باشد و در این ارتباط بایستد و درجا بزند و توقف کند، ارتباط خشکی با قرآن پیدا می‌کند که تدریجاً مزمن می‌شود. در نتیجه به عاملی برای دور شدن از کلیت قرآن بدل می‌شود؛ در این صورت این نوع ارتباط فلسفه وجودی خود را از دست می‌دهد و کاملاً وضعیتی معکوس پیدا می‌کند.
مبلغی با اشاره به ارتباط فکری با قرآن به عنوان نوع دیگری از ارتباط، تصریح کرد: این ارتباط به این معناست که افکار و اندیشه‌های قرآن را درک و آنها را در زندگی خود اجرا کنیم. در این نوع رابطه مشکل این است که فرایندها و روندهای این بهره‌گیری فکری امروزه چندان برپا و برقرار نیست، بلکه می‌توان فراتر رفت و گفت که حتی برای کسانی که با قرآن ارتباط دارند، ارتباط فکری و تغذیه اندیشه‌ای به صورت ملموس و کافی و مؤثر شکل نمی‌گیرد.
وی افزود: وضعیتی که با قرآن رابطه فکری به ویژه معطوف به شرایط زندگی و با هدف دریافت پاسخ‌های شبهه‌شکن و تاریکی‌برانداز برقرار نمی‌کنیم، قابل تحلیل و بررسی است. این مشکل عواملی دارد، اما مطمئناً یکی از این عوامل، نبود روش تفسیر و روش بهره‌گیری از قرآن است. حوزه مطالعاتی با عنوان روش‌شناسی قرآن وجود دارد و مقالات و کتبی نیز به رشته تحریر درآمده، ولی سخن این است که این جریان مطالعاتی عمدتاً از اشکالاتی رنج می‌برد.
خدمات علامه طباطبایی به روایات در میان مفسران بی‌نظیر است
آیت‌الله محمود رجبی، قائم مقام مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با ایکنا، ضمن بزرگداشت یاد و خاطره مفسر بزرگ قرآن کریم، علامه طباطبایی(ره)، درباره وجه تمایز البیان فی موافقة بین الحدیث و القرآن و المیزان گفت: «البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن» کتابی است که مرحوم علامه نگارش آن را در تبریز شروع کرد؛ این تفسیر همانند المیزان تفصیلی نیست، ضمن اینکه کامل هم نیست؛ علامه وقتی المیزان را در قم شروع کردند به تفصیل وارد مباحث قرآنی شدند و مباحث فلسفی، اخلاقی، عرفانی و ... هم در آن مطرح شد، لذا جایگاه ویژه یافت و در بین اندیشمندان اهل تسنن و شیعه عظمت یافت و جایگاه خود را باز کرد و حتی اهل تسنن به عظمت این تفسیر اعتراف کردند.
عضو شورای عالی حوزه علمیه با بیان اینکه علامه وقتی هجمه شدید دشمنان برای نشان دادن مخالفت قرآن و احادیث را مشاهده کرد، دست به تألیف تفسیر روایی البیان زد، افزود: مرحوم علامه سعی کرده‌اند، میان آیات قرآن و روایات جمع کنند؛ به تعبیر آیت‌الله جوادی ایشان، یک نگاه به روایات و یک نگاه به آیات داشتند؛ بنابر این اینکه برخی از روی غرض و برخی از روی جهل مطرح می‌کنند که علامه طباطبایی توجه و اهتمامی به روایات نداشته است حرف بی‌مبنایی است و برعکس علامه بیشترین اهتمام را به روایات داشت و درصدد بود که بین روایات و آیات را جمع کند.
رجبی با بیان اینکه حدود ۱۱۰ عنوان بحث در المیزان وجود دارد که در تبیین روایات و نسبت آن با آیات بیان شده است، اظهار کرد: البته علامه بسیاری از این روایات را چون سند معتبر ندارد و روایت است و نه حدیث از آن در تفسیر استفاده نکرده است؛ زیرا این روایات را کسانی نقل کرده‌اند و مستند به معصومین نیست. لذا می‌فرمایند اینها در تفسیر نمی‌تواند تعیین‌کننده و محوری داشته باشد، وگرنه ایشان حتی برخی روایات را که سند ندارد، درصدد تبیین و ایجاد سازگاری آنها با آیات بوده است. لذا شاید خدمتی که علامه در استفاده و استناد به روایات و جمع آن با آیات کرده بی‌نظیر است؛ حتی در المیزان روایاتی وجود دارند که در تفاسیر عیاشی، نورالثقلین و البرهان و مجموعه تفاسیر روایی وجود ندارد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اضافه کرد: عنایت علامه به این نبوده که فقط به روایات ذکر شده در تفاسیر روایی شیعه بپردازد و خارج از آن را هم مورد توجه قرار داده است؛ بنابر این علامه تبیین‌های بسیار خوبی از روایات در تناسب با آیات داشته‌اند. همچنین در ارتباط با فهم بهتر قرآن از روایات استفاده کرده و در جایی فرموده‌اند که تفسیر برخی آیات بدون روایات ممکن نیست؛ به خصوص اگر روایتی متواتر و اطمینان به صدور آن وجود داشته باشد.
سایر رویدادها
حق شهید صدر را ادا نکرده‌ایم
آیت‌الله اعرافی، شامگاه سه‌شنبه، ۲۰ آبان‌ماه، در دیدار با اعضای پژوهشگاه شهید صدر و عوامل سازنده مستند «آغازگر یک پایان» درباره شهید صدر در دفتر مدیر حوزه‌های علمیه در قم، ضمن ابراز خرسندی از فعالیت‌های صورت گرفته در خانه مستند انقلاب اسلامی، به تشریح ابعاد شخصیتی عالم مجاهد شهید صدر(ره) و لزوم الگوسازی از آن عالم مجاهد برای حوزه و دانشگاه پرداخت.
مدیر حوزه‌های علمیه با بیان اینکه شهید صدر مانند یک خورشید می‌درخشد، تصریح کرد: شهید صدر چند ویژگی مهم دارد و مجموع این ویژگی‌ها چهره برجسته ایشان را پرفروغ‌تر می‌کند. نبوغ شخصی ایشان خیلی مهم است، شهید صدر به معنای واقعی کلمه نابغه بودند. ریشه‌های عمیق خانوادگی شهید صدر خیلی مهم است. آن عالم بزرگ از یک خاندان عالم پرور و بزرگ بودند و با توجه به آن نبوغ و ظرفیت‌های خانوادگی به قله‌های بزرگ علمی رسیدند و حتی از قله نیز عبور کردند و به عبارتی ایشان از مرزهای متعارف حوزه عبور کردند و قلمروهای فقه و اصول را توسعه دادند. عالمی زمان‌شناس، جهان‌شناس و آشنا به تحولات فکری، معرفتی، اجتماعی، سیاسی جهان بودند که در مقابل چند موج عرض اندام می‌کردند. زیست اصیل حوزوی در اوج خود در ایشان تجلی کرده بود و سنت‌هایی همانند زهد، قناعت، تقوا، شجاعت، ساده‌زیستی و ... که تار و پود حوزه از آن شکل گرفته است در اوج خود در آن عالم شهید و مجاهد متبلور بود.
یادمان علامه طباطبایی؛ اندیشه‌های فقهی و حقوقی
سعید طاووسی‌مسرور، دبیر اجرایی سومین همایش «یادمان علامه طباطبایی؛ اندیشه‌های فقهی و حقوقی»، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره جزئیات برگزاری این همایش اظهار کرد: دانشگاه علامه طباطبایی چون نام این بزرگوار را بر خود دارد، هرساله در ایام رحلت علامه طباطبایی همایشی با عنوان یادمان ایشان برگزار می‌کند، اما محور اساسی هر سال متفاوت است؛ مثلاً سال گذشته که «یادمان ۲» را برگزار کردیم، اندیشه‌های فرهنگی و اجتماعی علامه طباطبایی محوریت داشت.
وی افزود: امسال تمرکز بر «اندیشه‌های فقهی و حقوقی» است و محورهای همایش هم در همین راستا تعریف شده است؛ برای مثال «فلسفه حقوق»، «آیات‌الاحکام» یا «مقایسه تطبیقی اندیشه‌های حقوقی علامه طباطبایی با سایر اندیشمندان» و سایر عناوین مرتبطی که در حوزه فقه و حقوق بگنجد، در این همایش مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. متولی برگزاری همایش که در ۲۶ آبان‌ماه سال جاری از ساعت ۹ تا ۱۲ صبح به صورت وبینار برگزار خواهد شد، به صورت ثابت دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی است.
اولین همایش ملی مطالعات تطبیقی قرآن‌پژوهی
اولین همایش ملی مطالعات تطبیقی قرآن‌پژوهی با رویکرد بررسی اندیشه‌های تفسیری مفسر بزرگ جهان اسلام، آیت‌الله العظمی جوادی‌آملی، در گستره موضوعات مختلف قرآنی و در مقایسه با آرای سایر مفسران شیعه و سنی، جریان‌ها و مکاتب تفسیری و ... ۱۲ بهمن ۱۳۹۹ برگزار می‌شود.
علاقه‌مندان برای ارسال مقالات تا تاریخ ۱۰ دی فرصت دارند و جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند به سایت همایش به نشانی اینترنتی http://olomquran.ir مراجعه کنند. همچنین شماره تماس دبیرخانه همایش عبارت از ۵۶۹۷۷۱۶۶ -۰۲۱ است.
کتاب «نا» به چاپ دوم رسید
کتاب«نا» روایتی جامع از زندگی شهید صدر به قلم مریم برادران است که در پاییز ١٣٩٩ روانه بازار کتاب شد و اکنون پس از دو هفته به چاپ دوم رسید. مریم برادران کوشیده این روایت، کتاب بلند و پرحجمی نباشد، اما داستانی جامع همراه با جزئیات فراوان را روایت کند که از ارتباطات خانوادگی گرفته تا مبارزات سیاسی و فعالیت‌های علمی و... را دربر بگیرد.
«نا» روایت‌های بی‌روحِ تاریخی را در قالب و زبان داستان روایت کرده، ولی درعین‌حال واقعیت است و اغراقگری و خیال‌پردازی ندارد. همۀ جزئیات این کتاب داری مستندات تاریخی و تأیید از سوی همسر و برخی دیگر از اعضای خانوادۀ شهید صدر است.
انتهای پیام
