بر مدار علم/ از گرامیداشت علامه طباطبایی تا نشست‌های تکریم مرحوم فیرحی

به گزارش ایکنا، در هفته‌ای که گذشت نشست‌ها و برنامه‌های متعددی در حوزه علمیه برگزار شد، اما مناسبت بزرگداشت علامه طباطبایی موجب شد تا شاهد برگزاری همایش‌ها و نشست‌های متعددی در همین زمینه باشیم و به نوعی رویدادها تحت تأثیر همین رویداد قرار گرفت. در ادامه نگاهی به مهم‌‎ترین رویدادهای حوزوی هفته داریم؛

بزرگداشت علامه طباطبایی

در بین نشست‌هایی که برای تکریم علامه طباطبایی برگزار شد، دو برنامه عمده همایش «اندیشه‌های فقهی و حقوقی علامه طباطبایی» در دانشگاه علامه طباطبایی و گردهمایی «اساتید عقلی به مناسبت بزرگداشت علامه طباطبایی» از مهم‌ترین آنان بود.

گردهمایی اساتید عقلی به مناسبت بزرگداشت علامه طباطبایی

یازدهمین گردهمایی اساتید عقلی که به مناسبت ایام بزرگداشت علامه طباطبایی(ره)، 29 آبان در مؤسسه اسراء قم برگزار شد. آیت‌الله جوادی‌آملی در این گردهمایی بیان کرد: در هیچ عصر و مصری علوم عقلی و علوم اسلامی مورد حمایت نبود و به خصوص علوم عقلی مورد بی‌مهری قرار می‌گرفت؛ در دوره‌هایی که حکومت با علوم عقلی همراه شد، مردان بزرگی رشد کردند؛ اگر حکومت بغداد محور علوم عقلی در دوره صادقین(ع) و امام کاظم(ع) شد، زیرا این ائمه(ع) شاگردان خود را با براهین عقلی تربیت کردند.

وی افزود: مرحوم مجلسی در بحارالانوار در خلال مذاکرات علمی امام صادق(ع) نقل کرده است که امام صادق(ع) فرمود: ارسطو چنین گفته است؛ این حرمت نهادن به یک حکیم یونانی است؛ استاد ما علامه شعرانی در شرح اصول کافی ملاصالح همین مطلب را نقل کرده و در عین حال آورده است که ارسطو کجا و امام صادق(ع) کجا و این فخر ارسطوست که نامش بر زبان امام صادق(ع) جاری شده است.

مفسر قرآن کریم بیان کرد: این میزبانی ائمه(ع) از علوم عقلی سبب شد تا هیچ کجا از ترجمه آثار عقلی به عربی نهی نکرده‌اند، ضمن اینکه شاگردان خود را هم در این مسیر تربیت کردند؛ کندی در عراق فیلسوف عرب بود و شاگردانی داشت، ولی هیچ وقت ندیده‌ایم که ائمه(ع) آنها را مورد بی‌مهری قرار دهند. در دوره صفویه هم چون انس نسبت به علوم عقلی و نقلی از سوی دولت صفویه نشان دادند، شیخ بهایی، ملاصدرا و ... پیدا شد؛ امروز که حوزه قم از نجف و اصفهان بالاتر است، چه نعمتی بالاتر از این، اگر الان انجام وظیفه نکنیم، هیچ عذری نداریم.

همایش «اندیشه‌های فقهی و حقوقی علامه طباطبایی» برگزار شد

همایش «اندیشه‌های فقهی و حقوقی علامه طباطبایی» دوشنبه ۲۶ آبان‌ماه با حضور حسین سلیمی، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی؛ آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد، عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی؛ محمد حسین بیات، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی؛ کاووس روحی‌برندق، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس؛ سجاد افشار، عضو هیئت علمی گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی؛ علی عابدی رنانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و تعدادی از اساتید دانشگاه به صورت وبیناری برگزار شد.

آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد، عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی در این همایش بیان کرد: اهتمام ایشان در کنار دانش‌های مختلف به ادبیات فارسی و حتی فارسی‌سرایی که در آن دوران افراد بسیار اندکی این توانایی را داشتند، جای تأمل زیادی دارد. در آن زمان در قم کتاب فارسی چندان مرسوم نبود؛ لذا برای همه تعجب داشت که چنین شخصی این همه اهتمام با فارسی‌سرایی دارد؛ هرچند لهجه و گویش آذری داشت؛ اما به شکل زیبایی به زبان فارسی شعر می‌سرود. وی انسان را یاد این شعر حافظ می‌انداخت: «ترکان پارسی‌گوی بخشندگان جان‌اند/ ساقی بشارتی ده پیران پارسا را».

محقق داماد گفت: درباره نظریات فقهی و حقوقی ایشان باید بگویم که برای همه فضلا، نظریه ادراکات اعتباری ایشان جلب توجه کرده است، اما چنانچه پاورقی‌های شهید مطهری برای کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم نبود، مطالب علامه طباطبایی جاودانه نمی‌شد. همچنین، انتشار جلد چهارم به دلیل مشغله شهید مطهری مدتی تأخیر شد، اما علامه چندین بار به اینجانب پیام دادند که اگر به تهران می‌روید به آقای مطهری بگویید در نگارش پاورقی‌ها عجله کنند.

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین کاووس روحی‌برندق، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس در این همایش بیان کرد: آیت‌الله جوادی‌آملی به نقل از مرحوم شهید مطهری می‌فرمودند که تا ۲۰۰ سال دیگر نظریات علامه شناخته می‌شود. یکی از این نظریات، اعتباریات است. واقعیت این است که این نظریه، گزاره‌های فقهی، اخلاقی، عرفان عملی و تربیت را از پایه متحول می‌‌کند؛ به گونه‌ای که بدون آنها ربط نظریه باید و نباید میسر نمی‌شود.

وی افزود: تفاوت نظریه علامه با دیگران این است که واژه اعتباریات پیش از ایشان در علوم فقه، اصول و فلسفه به کار رفته است اما این نظریه با تکیه بر این واژه با ابتکار ایشان رواج پیدا کرده و پایه‌های فلسفی آن چیده شده است و پیش از آن به هیچ عنوان چنین چیزی را سراغ نداریم. ایشان برای مفهوم وجود همانند تقسیمات دوگانه وجود در حکمت اسلامی یعنی وجود عینی و ذهنی، تقسیم دیگری را در نظر می‌گیرد که این وجود شامل امر اعتباری و واقعی است. وجود اعتباری فی‌نفسه در خارج وجود ندارد، بلکه در پیکره وجود حقیقی در بیرون است. وی این را اثبات و به امر حقیقی متکی کرده است.

روحی بیان کرد: در اینجا هدف ما شکافتن اعتباریات نیست اما بنده بر این نکته تأکید دارم که با توجه به آثار علامه طباطبایی از جمله بدایه الحکمه و نهایه الحکمه، تفسیر المیزان و اصول فلسفه و روش رئالیسم، در تبیین مسائل اجتماعی اسلام تلاش بسیاری داشته‌اند. در واقع بخش زیادی از دغدغه ذهنی ایشان مسائل اجتماعی بوده است و در این راستا در فلسفه باب جدیدی را می‌گشایند و آیت‌الله جوادی آملی هم اشاره کرده‌اند که بابی جدید را به ویژه در زمینه اسفار اربعه ملاصدرا گشوده‌اند.

این استاد دانشگاه گفت: تأثیر دوم این نظریه در مسائل خداشناسی و معنای صفات الهی همانند علم، قدرت، حیات و مالکیت و مسائل مربوط به عرش، کرسی و ... است و به یمن این نظریه دیدگاه‌های جدیدی در الهیات مطرح شده است. در باره مفهوم عرش، برداشتی که اشاعره، معتزله و حتی مفسران شیعه دارند که به مفهوم مجازی اشاره می‌کنند، اما بر اساس نظریه اعتباریات قائل می‌شود که عرش، یک حقیقت دیگر است سپس تبیین می‌کند که مقام حقیقی دارد.

مراسم بزرگداشت علامه طباطبایی در دانشگاه قم

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدرضا مؤدب، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه قم ۲۸ آبان‌ماه در مراسم بزرگداشت علامه طباطبایی که به مناسبت روز جهانی فلسفه از سوی دانشگاه قم برگزار شد، گفت: بنده گرچه کوتاه، ولی توفیق داشتم دقایقی خدمت علامه طباطبایی برسم؛ یاد آن جلسه برای من نشاط‌آور است، وقتی خدمت ایشان در منزلشان در سال‌های ۵۵، ۵۶ رسیدم، ایشان کمتر شناخته شده در نزد عموم مردم به عنوان فیلسوف و مفسر بودند؛ ایشان در شرایط بسیار ساده و راحتی زندگی می‌کردند و وقتی کسی به منزلشان مراجعه می‌کرد، خودشان در را باز کرده و پذیرایی می‌کردند.

وی افزود: نگاه ایشان نگاه نافذی بود؛ تا سؤال نمی‌کردیم چیزی نمی‌گفتند و وقتی نگاه می‌کردند، نگاه نافذ و پر از معنویت داشتند؛ البته سن من اقتضاء حضور در درس و بحث ایشان را نداشت، اما همین جلسه چند دقیقه‌ای هم برایم غنیمت است. علامه طباطبایی در کنار اینکه فیلسوف بزرگی بود، اما بخش قابل توجهی از عمرشان در عرصه تفسیر صرف شد؛ وی روش تفسیر قرآن به قرآن را برگزید، این روش گرچه در آثاری مانند مجمع‌البیان و روض‌الجنان هم هست، اما کار وی بی‌نظیر یا کم‌نظیر است.

این قرآن‌پژوه تأکید کرد: علامه را باید بیشتر بشناسیم؛ او با اخلاص المیزان را نوشت و در ماه رمضان تا به حرم مشرف نمی‌شد، افطار نمی‌کرد، لذا عنایات و الطاف الهی هم به واسطه اخلاص و رفتار ایشان برایشان محقق شده است.

حبیب‌الله دانش شهرکی، مدیرگروه فلسفه دانشگاه قم، نیز با بیان اینکه فلسفه در فرهنگ اسلامی همان حکمت است، گفت: حکمت به معنای محکم و سدید است؛ اگر با این نگاه به فلسفه و حکمت بنگریم، کار حکیمانه کار محکمی است که تردید و خطا در آن نیست، لذا قرآن هم حکمت را خیر کثیر می‌داند و می‌فرماید به هر کسی حکمت بدهیم، خیر کثیر عطا کرده‌ایم. علمی که صدر درصد منطبق بر واقعیت باشد، شکی در آن نیست و همان حکمت است؛ لذا در روایت داریم که خدایا اشیاء را آنچنان که هست، به من بنمایان. از این رو توجه به فلسفه ضروری است و تحقق فرمایشات حضرت آقا در بحث سبک زندگی را که مبتنی بر فلسفه اسلامی است، واجب عینی می‌دانم.

دانش شهرکی با بیان اینکه علامه در تفسیر خط‌کشی با فلسفه نکرده است، افزود: در غرب هم همین طور است، فلسفه آنها وارد عرصه زندگی مردم شده است، زیرا مرزبندی سبب تکثر است و تکثر هم مشکلات خودش را ایجاد می‌کند، در حالی که در لسان قرآن اصالت با وحدت است.

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین عسکر دیرباز، رئیس دانشگاه قم در این مراسم گفت: علامه طباطبایی در تبریز وقتی ادبیات عرب می‌خواندند، بهره کمی از درس می‌بردند؛ حتی نقل است که ممتحن ادبیات عرب او گفته بود که عمر خودت و دیگران را ضایع نکن، زیرا به درد درس خواندن نمی‌خوری. او هم با حالت تضرع به بیابان رفته و به خدا پناه می‌برد و ظاهراً همین رویدادها منشأ تحول روحی و علمی او شد.

وی با اشاره به ارتباط علامه با خانواده‌اش افزود: همسر ایشان از بستگان خودشان یعنی از خانواده آیت‌الله قاضی بودند و از لحاظ اجتماعی و اقتصادی سطح بالایی داشتند؛ علامه وقتی قصد سفر نجف را می‌کنند، همسرشان با بچه خردسال همراه ایشان می‌شوند و چون علامه پولی هم نداشته، از لحاظ اقتصادی هم کمک می‌کنند و البته چندبار فرزندانشان را هم از دست می‌دهند.

دیرباز با بیان اینکه علامه و همسرشان در چنین سختی شدیدی زندگی کردند، اضافه کرد: وقتی همسر علامه از دنیا رفت، روزی دوبار در ابتدا و بعداً هفته‌ای یک‌بار مرتب سر مقبره ایشان حاضر می‌شدند. در سایه چنین فداکاری‌ها و سختی‌هایی بوده که علامه به این مرتبه رسید و خدا به آنان عنایتی فرمود که تفسیر المیزان نتیجه آن است.

دروس خارج فقه و تفسیر

سه ویژگی انسان‌های باتقوا در سوره بقره

جلسه تفسیر آیت‌الله عباسی خراسانی با محوریت سوره بقره، چهار‌شنبه، ۲۸ آبان‌ماه، برگزار شد. وی در این جلسه اظهار کرد: اولین خصلت و ویژگی برای انسان متقی و باتقوا در سومین کریمه سوره بقره ایمان به غیب است. کلمه «بالغیب» چند احتمال دارد. آیا معنایش این است که در خلوت و در پنهان ایمان به خدا دارند چنانچه در جلوت و نهان هم معتقد به خدا هستند؟ آیا اینها ایمانشان در غیب است؟ آیا غیب ظرف ایمان است، جایگاه تحقق ایمان است؟ در این صورت حرف با به معنای «فی» است. احتمال دیگری که اینجاست این است که حرف با برای سببیت است؛ یعنی غیب، سبب ایمان اینهاست. اینها همانطور که ایمان به سبب ظاهر دارند، ایمان به سبب باطن دارند و ظاهر و باطنشان مؤمن است برخلاف منافق که ایمان به ظاهر دارد ولی ایمان به باطن ندارد. در این صورت متقین مؤمن به سبب غیب هستند و ایمان غیبی و باطنی دارند. این هم یک احتمال است.

وی در ادامه گفت: احتمال دیگر این است که مراد به کلمه «بالغیب» فقط بای صله است؛ یعنی ایمان متصل به غیب شده است. متعلق ایمان، غیب است، به طور مطلق. در قرآن هم بای تعدیه زیاد به کار برده شده است؛ مثل «بالاخره هم یوقنون». نتیجه احتمال سوم این است که اینها چه حاضر باشند و چه غایب باشند، چه ظاهر باشد و چه غایب باشد مؤمن به غیب هستند و به عبارت بهتر، اینها به نادیدنی‌ها ایمان دارند. اگر دیگران دنبال ظاهر هستند، اینها «هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن» را دارند. خداوند هم اسم ظاهر دارد و هم اسم باطن دارد چنانکه هم اسم اول دارد و هم اسم آخر دارد. بر اساس این احتمال گویا غیب متعلق ایمان متقین شده است.

وی در ادامه گفت: دومین صفت مؤمنین در این آیه شریفه «یقیمون الصلوه» است. کلمه «یقیمون» از «قوام» است. «صلوه» یا از «صلی» است یا از «صلو» است. معمولا به شی خمیده صلو یا صلی اطلاق می‌شود. یکی از واژه‌های پرکاربرد در آیات قرآن است. شاید صلوه را از این جهت صلوه می‌گویند که در آن انحنا و خضوع و خشوع است. جالب این است که بحث از اقامه نماز است. در هیچ آیه و روایتی گفته نشده است نماز بخوانید. نماز ستون دین و معارف است. چنانکه ستون خیمه، خیمه را نگه می‌دارد، خیمه دین را هم نماز نگه می‌دارد. خصلت متقین که اقامه نماز است بر این مطلب دلالت دارد که متقین اقامه دین هم دارند. این هم وصف دوم است.

مدت استحباب شیردهی در آیات و روایات

جلسه درس خارج حجت‌الاسلام سیداحمد خاتمی با محوریت حقوق معنوی، ۲۶ آبان‌ماه برگزار شد. وی در این جلسه به بررسی حقوق طفل از جمله مدت رضاع پرداخت و اظهار کرد: در بحث حقوق کودک به حق رضاع رسیدیم. طفل در دو سال اول زندگی نیازمند شیر مادر است. این وظیفه بر عهده پدر است که شیر فرزند را یا توسط مادر یا توسط دایه تأمین کند. چرا می‌گویم یا مادر یا دایه؟ اگر مادر تقاضای پول کرد و گفت اجرت می‌خواهیم، پدر باید اجرتش را بدهد. در این مورد بحث کردیم. یک بحث در این عرصه این است که مدت رضاع باید چقدر باشد. اندازه‌اش بستگی به نیاز طفل دارد، اما در قرآن کریم دو سال ذکر شده است: «وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ؛ و مادران [بايد] فرزندان خود را دو سال تمام شير دهند [اين حكم] براى كسى است كه بخواهد دوران شيرخوارگى را تكميل كند». ظاهر آیه بیانگر وجوب است ولی فقها آیه را حمل بر استحباب کردند.

استاد سطح عالی حوزه علمیه ادامه داد: این سوال مطرح که اگر بچه شش ماهه متولد شد، بیست و چهار ماه دو سال می‌شود، اما اگر اگر بچه نه ماهه متولد شد، باز هم باید بیست و چهار ماه شیر بدهد؟ ظاهر آیه این است که بعد از تولد، مدت شیرخوارگی دو سال است و تفاوتی ندارد چند ماهه متولد شود. ظهور آیه این را می‌گوید، لکن برخی بزرگان به استناد روایات گفتند اگر بچه نه ماهه متولد شد، مدت حمل بیست و یک ماه است، روایاتی بر این مطلب دارد. حدیث ۵ باب هفتاد وسائل الشیعه: «الرضاع واحد و عشرون شهراً فما نقص فهو جورٌ على الصبى». امام(ع) حولین را در اینجا به بیست و یک‌ماه تفسیر کردند. دلیلش این است که آیه نظر به اقل مدت حمل دارد که شش ماه است. پس امام، آیه را تفسیر کردند.

مسئولیت عالمان دینی از دیگران سنگین‎تر است

آیت‌الله هادوی تهرانی، ۲۷ آبان‌ماه در ادامه مباحث تفسیری سوره شمس، گفت: خداوند در هشت آیه ابتدایی، قسم به موجودات مختلف خورده و در نهایت فرموده که «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا»، تزکیه به معنای رشد است؛ یعنی اگر نفس را در مسیر درست رشد دهیم، تزکیه است و اگر در این مسیر نرفت، قطعاً در سمت مخالف آن یعنی دسیسه پیش می‌رود و باعث نابودی سعادت دنیا و آخرت است. در ادامه به ماجرای قوم ثمود اشاره کرده است؛ طغیان این قوم آن بود که بدترین افراد خود را انتخاب کردند تا شتر حضرت صالح را پی کند، در حالی که این شتر معجزه بود و حضرت صالح فرموده بود که به او آب دهید؛ خداوند فرموده که ثمود به سبب طغیانشان، گفتۀ صالح را تکذیب و شتر را پی و پای او را (عقر) قطع کردند.

استاد حوزه با بیان اینکه در آیه ۱۴ مجدداً بر تکذیب صالح از سوی ثمود تأکید کرده، اضافه کرد: داستان قوم ثمود در چند جای قرآن بیان شده است، این قوم در منطقه‌ای نزدیک نجف ساکن بوده‌اند؛ آیت‌الله آصفی اطراف مقبره حضرت هود و حضرت صالح را بازسازی و آن منطقه را آباد کردند.

داشتن فرزند از سوی خدا لازمه مادی بودن است

آیت‌الله محسن فقیهی، استاد سطح عالی حوزه، ۲۲ آبان در ادامه مباحث تفسیری سوره مبارکه بقره به آیه ۱۱۶ این سوره «وَقَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ بَلْ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ كُلٌّ لَهُ قَانِتُونَ» اشاره کرد و گفت: وَقَالُوا، ضمیر قَالُوا به یهود و نصارا و مشرکان بازمی‌گردد؛ آنها گفتند خداوند فرزندی برای خود انتخاب کرده است؛ مسیحیان، مسیح را فرزند خدا تعبیر می‌کنند و یهودیان هم عزیر را فرزند خدا می‌دانستند؛ ولد هم اعم از دختر و پسر است زیرا مشرکان، ملائکه را دختران خدا می‌دانستند.

وی با پرداختن به تعبیر «سُبْحَانَهُ» افزود: سبحانه یعنی خداوند از صفاتی که به او می‌دهند منزه است؛ آنچه در آسمان و زمین است برای خداست و در برابر خداوند قانت و خاشع هستند؛ قنوت اطاعت از روی خشنودی و رضایت و با جان و دل و قلب آرام است، زیرا شاید کسی جبراً از کسی یا قانونی اطاعت کند، ولی قانت، اطاعت اختیاری و همراه با رضایت است.

آیت‌الله فقیهی با طرح این سؤال که چرا خدا فرزندی برای خود اتخاذ نمی‌کند، تصریح کرد: انسان برای بقای نسل و دستگیری در وقت پیری و سختی فرزند به دنیا می‌آورد، ولی خداوند نه نیازی به سرگرمی و کمک و نه احتیاج به بقا دارد، بنابراین خدا منزه از این تعابیر است؛ همچنین وقتی ملک و ملکوت برای خداست نیازی به کسی و چیزی ندارد.

نشست‌ها و همایش‌ها

سمینار مجازی «معرفت دینی در نگاه علامه جعفری»

سمینار مجازی «معرفت دینی در نگاه علامه جعفری» یکشنبه ۲۵ آبان‌ماه، با سخنرانی حجج اسلام سیدسلمان صفوی، قادر فاضلی، سیدمحمد ثقفی، حمید پارسانیا،  سیدمحمدرضا لواسانی و نیز سیدجواد میری برگزار شد. حجت‌الاسلام حمید پارسانیا در سخنانی با موضوع «معرفت دینی و معرفت علمی و نسبت آنها با یکدیگر در خوانش علامه جعفری چیست؟» بیان کرد: برای اینکه با دیدگاه علامه جعفری آشنا بشویم، به مقایسه این دیدگاه با دیدگاه‌های دیگری می‌پردازیم که در دوران معاصر وجود دارد و بیشتر دیدگاه‌های مدرن و کلاسیک است و اتفاقاً دیدگاه‌هایی است که نظر علامه جعفری ناظر به این دیدگاه‌ها نیز بوده است و به نوعی در تقابل با این دیدگاه‌ها است. بر اساس تعاریف مدرنی که از علم شکل گرفته است، خصوصاً تعریفی از علم که از نیمه دوم قرن نوزدهم مطرح شد و مورد قبول قرار گرفت و بیش از یکصد سال یک استقرار قوی و بی‌‌منازعی داشت و البته بعد از آن به تدریج در معرض مجموعه پرسش‌هایی قرار گرفت که این مجموعه پرسش‌ها حوزه‌ای از دانش نظری را تحت عنوان فلسفه علم به وجود آورد، علم عبارت از دانش تجربی و آزمون‌پذیر است و این تعریف از علم مبتنی بر یک مبنای معرفت‌شناسی خاصی است که در تاریخ فلسفه غرب به تدریج شکل گرفته است.

وی افزود: علامه به این دیدگاه کنت در مورد مراتب سه‌گانه معرفت که دینی، عقلی و تجربی است، اشاره می‌کند. یک زمانی برخی از دانشمندان غربی با ایشان دیداری داشتند و در مورد مشکلات غرب سخن می‌گفتند. ایشان در آنجا بیان کرده بود که مشکلات جهان غرب ناشی از تعاریفی است که از علم و عقل و دین دارند. ایشان می‌گفت مدتی این مفاهیم را درس ندهید تا برخی از این مشکلات حل بشود؛ یعنی ریشه مشکلات را در مورد اینگونه تعریف کردن از علم و فلسفه و دین و معرفتشان بیان می‌کرد. وقتی معرفت دینی را معرفتی بدانیم که مربوط به مقطع کودکی اندیشه بشری است و فقط از روش تشبیهی استفاده می‌کند، چنین معرفتی فاقد اعتبار است و ارزش آن این است که ذهن را آماده می‌کند تا وارد معرفت فلسفی شود و آن نیز ذهن را برای معرفت علمی آماده می‌کند.

دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران بیان کرد: اگر دین را اینطور تعریف کنید، فرهنگی که در آن علم و معرفت علمی به گونه‌ای تعریف شود که مقابل معرفت‌های فلسفی و دینی قرار گیرد و این معرفت مربوط به دوران کودکی بشر باشد، طبیعی است که زندگی متدینانه بین دینداران آسیب می‌بیند و علامه به این مشکل اشاره می‌کند و می‌گوید مدتی این معانی و این تعاریف را تدریس نکنید.

ادبیات مفسران قرآن کریم در خصوص مفاهیم قرآنی خانواده

فریبا علاسوند، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده حوزه خواهران، ۲۷ آبان‌ماه، در نشست علمی «ادبیات مفسران قرآن کریم در خصوص مفاهیم قرآنی خانواده»، با اشاره به دو رویکرد تفسیری در عالم اسلام، گفت: قرآن هزارلای معنایی است و بطن در بطن معنا می‌دهد؛ «مَن خوطِب بِه» یعنی اهل بیت عصمت و طهارت(ع) بهترین فهم و فهم بی‌واسطه از قرآن دارند، در نتیجه در قرون اولیه اسلامی، تفسیری بر مبنای فهم اهل بیت(ع) شکل می‌گیرد و البته فهمی به موازات آن هم شکل گرفت که از خاندن اهل بیت(ع) فاصله گرفته و کرسی‌های درس یهودیت و فهم توراتی و انجیلی بر روی فهم آنها از قرآن هم تأثیر گذاشت.

وی افزود: مثلاً تفسیر طبری با همه ارزش‌هایی که برای آن قائلیم، آنچه در تفسیر دارد، به پیامبر(ص) ختم نشده و به فهم ابن‌مسعود، سفیان ثوری و سایر صحابه ختم می‌شود. حتی در بسیاری از موارد معنای آیه به عملکرد یک صحابی متنزل می‌شود؛ دانش حدیث و تفسیر مبنای حرکت جامعه اسلامی بود و مردم فرهنگ خود را از این طبقات می‌گرفتند و چیزی که بعدها به عنوان خانواده و معاشرت اسلامی شکل گرفت، مبتنی بر این داده‌ها بود.

علاسوند با اشاره به واژه‌هایی مانند «قوامون»، «نشوز»، «زوجیت» و ... در قرآن، اظهار کرد: در آیه ۳۴ نساء «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ...»؛ در بحث قوامیت مرد بر زن، سلسله مراتب بیان شده است؛ یعنی خانواده مسئول و مدیرمحور است؛ در مورد شأن نزول آن دو شان بیان شده یکی از طرف شیعه و دیگری اهل تسنن؛ در شیعه نقل شده که ام‌سلمه در مورد تقسیمات و مناسبات خانوادگی از پیامبر(ص) پرسش کرد و این آیه نازل شد؛ فرمایش علامه طباطبایی با همه مفسران در این زمینه متفاوت و ایشان استیلا را هم در عرصه اجتماعی و هم خانوادگی می‌داند؛ کلیت بحث این است که مردان قوام و حق مدیریت دارند و در ازای آن ایفای وظیفه زناشویی و تمکین خاص، مسئولیت زن است.

آیات ولایت در ترجمه‌های فارسی قرآن

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدرضا مؤدب، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه قم و قرآن‌پژوه، ۲۶ آبان‌ماه در نشست علمی «آیات ولایت در ترجمه‌های فارسی قرآن» با گرامیداشت یاد و خاطره مفسر بزرگ قرآن کریم، گفت: علامه طباطبایی(ره) خدمات زیادی به ساحت قرآن کردند و این همه تحقیقاتی که امروز در محیط‌های علمی درباره قرآن شاهد هستیم، از برکت کار ایشان است و امیدواریم که برنامه‌های قرآنی در محیط‌های دانشگاهی روز به روز بیشتر و پررنگ‌تر شود.

وی با اشاره به آیات ولایت در ترجمه‌های قرآن افزود: در ترجمه‌های قرآن لازم است که مترجمین دقت زیادی نسبت به آیات ولایت داشته باشند، زیرا کسانی به قرآن مراجعه دارند که به عربی آشنا نیستند، لذا در ترجمه آیات ولایت باید تلاش شود تا مطلب به درستی به مخاطب منتقل شود. مترجمان می‌توانند این کار را با ارائه توضیحات بیشتر در پرانتز و پیام مختصر تفسیری آیه بیان کنند.

مؤدب با اشاره به کتاب «آیات ولایت در قرآن» آیت‌الله مکارم، اظهار کرد: آیت‌الله مکارم در کتاب آیات ولایت در قرآن به ۲۰ آیه در این زمینه پرداخته‌اند. چند آیه جزء شاخص‌ها در مورد ولایت امام علی(ع) است؛ سوره مائده آیات بیشتری در این خصوص دارد، لذا آن را برخی سوره ولایت دانسته‌اند، همچنین آیات انذار، تطهیر، مباهله و ... از جمله آیات دیگر در این زمینه هستند.

مصاحبه با حوزویان و اندیشمندان

دسته‌بندی روایات از منظر علامه طباطبایی

آیت‌الله محمدباقری تحریری، تولیت حوزه علمیه مروی، در گفت‌وگو با ایکنا، به تبیین نسبت قرآن و روایات از منظر علامه طباطبایی با تأکید بر تفسیر «المیزان» پرداخت و در ابتدا به نقش قرآن کریم در اثبات حجیت روایات اشاره و اظهار کرد: از بررسی آیات قرآن کریم درباره خودش که فرموده: «هَذَا بَیَانٌ لِلنَّاسِ» یا فرموده «نَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ» و نیز با توجه به مباحث تفسیر المیزان به دست می‌آید که به طور طبیعی مباحث قرآنی در بیان کلیات و اصول معارف دین یک پشتوانه اصلی است. به این معنا که آنچه به عنوان محور مباحث دینی و به صورت معجزه این دین مطرح می‌شود کتاب خدای متعال است.

وی افزود: در عین حال ما با استدلال به مضامین این کتاب الهی هم حجیت فرمایش نبی اکرم(ص) را اثبات می‌کنیم و هم فرمایشات اهل بیت(ع) را. آیاتی از قرآن صراحتا بیان می‌کند که بیان آن حضرت باید در کنار بیان قرآن باشد. از جمله آیه ۴۴ سوره نحل می‌فرماید: «بِالْبَیِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنْزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ» همچنین آیه ۶۴ می‌فرماید: «وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ إِلَّا لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُوا فِیهِ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ».

آیت‌الله تحریری تصریح کرد: از طرفی خود آیات قرآنی آن حضرت را به عنوان حاکم معرفی و تصریح می‌کند باید از ایشان اطاعت بشود و پیروان آن حضرت و کسانی که به حقانیت دین اعتقاد دارند آنچه آن حضرت می‌آورد را اخذ کنند. از جمله آیه ۷ سوره مبارکه حشر می‌فرماید: «وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ». بنابراین ما با توجه به روش مرحوم علامه در اخذ معارف دین که همان روش عقلایی است عمل می‌کنیم، یعنی به آیات قرآنی بدون ذهنیت قبلی و همانطور که هست و نازل شده است رجوع می‌کنیم، اگر جایی اطلاق دارد به همان اطلاقش عمل می‌کنیم، اگر جایی قیدی دارد باید آیه را با قیدش بررسی کنیم.

استاد حوزه علمیه ادامه داد: این آیات بیانگر این است که آنچه آن حضرت می‌آورند باید به امر خدا اخذ شود. از طرفی خداوند فرموده است: «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظًا». در آیه دیگر در سوره نجم می‌فرماید: «وَمَا یَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَى». علامه طباطبایی با توجه به این آیات می‌گوید ما با رجوع به بیانات متواتر پیامبر(ص) حجیت فرمایشات ائمه(ع) و همینطور قبل از آن، مقام امامت و خلافت اهل بیت(ع) را استفاده می‌کنیم که از این طریق فرمایشات مسلم اهل بیت(ع) همان فرمایشات رسول خدا(ص) خواهد بود و فرمایش آن حضرت فرمایش خدای متعال خواهد بود.

نوآوری علامه طباطبایی در استخراج حقایق عرفانی از آیات و روایات

به منظور آشنایی بیشتر با شخصیت، مبانی عرفانی و مکتب تربیتی علامه طباطبایی و همچنین نوآوری‌های ایشان در استفاده از آیات قرآن با آیت‌الله حسن رمضانی، از اساتید برجسته عرفان و از شاگردان علامه حسن‌زاده آملی، به گفت‌وگو پرداختیم. وی درباره مبانی و مختصات عرفان نظری و عملی علامه طباطبایی بیان کرد: علامه طباطبایی (رحمه الله علیه) در فضای عرفان نظری، به دو محور از محورهای اساسی عرفان یعنی وجودشناسی و انسان‌شناسی پرداختند. همان طور که بزرگان عالم عرفان نیز به همین صورت مشی کردند؛ یعنی در باب وجود، ایشان وجود را واجب و واحد دانسته و تجلیات وجود را کثیر می‌دانست؛ یعنی همان طور که در فضای عرفان ثابت شده که وجود از آن جهت که وجود است عدم‌بردار نیست و واجب است، ایشان نیز این امر را در همین مبنا و فضای عرفان مشی کرده و وجود را واجب می‌داند.

وی افزود: همین وجودی که واجب است، نمی‌شود که متعدد باشد، چون اگر متعدد شد، دوتا شدن به معنای محدودیت است، چون آنکه اولی است، غیر از دومی است و دومی غیر از اولی و آنچه را که اولی دارد، دومی ندارد و آنچه که دومی دارد، اولی ندارد و این به معنای محدودیت است. اما چیزی که واجب شد، محدود نیست، پس همان طور که وجود واجب است، واحد نیز هست. این همان توحید عرفانی است که از آن به وحدت وجود تعبیر می‌کند و علامه طباطبایی نیز در جای‌جای آثارشان به این حقیقت تصریح دارند.

آیت‌الله حسن رمضانی تصریح کرد: علامه طباطبایی توحید وجود که وحدت وجود است، را توحید اسلامی و قرآنی می‌داند و تمرکز ایشان در این مسئله نیز بر آیه شریفه «هُوَ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ» است. درست است که خداوند واحد است و دوتا نیست، اما واحدی است که تمام موجودات و اشیائی که در برابر او قرار داده می‌شوند، مقهور خودساخته است. خداوند در کنار و عرض خود و حتی در طول خود، چیزی را نمی‌پذیرد، چون هرچه که هست، از آنِ اوست و در نتیجه غیری در کار نیست و اگر غیری در کار هست، تجلیات، ظهورات و مراتب ظهور اوست. پس سر از وحدت وجود و کثرت موجود درمی‌آوریم. وجود واحد است، اما آثار و تجلیات وجود کثیر است و کثرت از آثار وجود است، نه از خود وجود و خود وجود، واحد است و این را جناب علامه در آثارشان مورد تأکید و پافشاری قرار داده‌اند.

اعتقاد به ولایت در معنای تعطیلی عقل نیست

حجت‌الاسلام شریعتمداری، رئیس دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان در گفت‌گو با ایکنا؛ بیان کرد: نواندیش دینی شأن و جایگاه برای انسان قائل است و معتقد است که باید نیازهای او را از متون دینی استخراج کنیم، ولی نه اینکه تفکر اومانیستی داشته باشیم؛ فیرحی یکی از بنیانگذاران مؤسسه اندیشه دینی معاصر بود و قطعاً از نگاه دین به نیازها نگاه می‌کرد. در مورد ولایت فقیه هم این نکته را بیان کنم که مفهوم ولایت در تفکر شیعه جاافتاده و تحکیم یافته است و منجر به ولایت معصومین(ع) هم نیست؛ کسی نمی‌تواند ولایت فقیه را فی‌الجمله نپذیرد، ولایت روح دمیده شده در تفکر شیعه است که از پیامبر(ص) و امام(ع) شروع شده و به فقها امتداد می‌یابد، اما بحث این است که امامت و ولایت به معنای نادیده‌گرفتن مردم و تعطیلی عقل نیست.

وی تأکید کرد: در خود عصر ائمه(ع) شاهد بروز و ظهور زراره تا هشام بن حکم هستیم؛ اینها شیعیان معتقدی بودند که با امام محاجه می‌کردند و از امام(ع) می‌خواستند تا آنها را نسبت به مسائل قانع کنند، برهان و دلیل از امام طلب می‌کردند. اینها اصحاب برجسته ائمه(ع) بودند، ولی گاهی ادبیاتی به کار می‌برند که انسان تصور می‌کند در مقام مخالفت نظری با امام(ع) هستند، از امام توجیه و قانع کردن می‌خواهند و امام هم منتقد رویکرد آنها نیست و توبیخ نمی‌کنند؛ امامت و ولایت دنبال پرورش عقل و رشد آن است؛ این توجه به عقل در شیعه سبب شده تا اخباریون و محدثان قمی ما هم در تفسیر آیات قرآن گرفتار تجسیم و ... نشوند.

شریعتمداری اظهار کرد: بنابراین معنای ولایت فقیه این نیست که مردم در حکومت نقش ندارند و رأی آنها صوری و تزئینی است؛ نه امام(ره) و نه مقام معظم رهبری چنین دیدگاهی نداشته و ندارند و رأی مردم را رکن می‌دانند؛ تلقی بنده این است که قطعاً مرحوم فیرحی رویکردی علیه ولایت فقیه نداشت؛ زیرا انکار اصل ولایت فقیه به منزله بستن پرونده تفکر امامت و شیعه و لازمه آن این است که شیعه تا دوره حضور امام هویت و پرونده باز داشته و بعد از غیبت پرونده آن بسته است. حتی مرجعیت شیعی در طول تاریخ در امور مالی و در حد شرایط زمانی، ولایت خود را اعمال می‌کرده است.

بازخوانی ثمرات قرآنی علامه طباطبایی در حوزه

حجت‌الاسلام زمانی، قرآن‌پژوه و عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) در گفت‌وگو با ایکنا، بیان اینکه علامه طباطبایی(ره) پرچمدار نجات قرآن از مهجوریت در سده اخیر بود،‌ اظهار کرد: گرچه برای قرآن تفاسیر زیادی در طول تاریخ اسلام نوشته شده است، ولی بعد از مجمع‌البیان طبرسی چند قرن بود که تفسیری با آن درخشش قدم به حیات مسلمین نگذاشته بود و در واقع المیزان خورشید درخشانی بود که بعد از چند قرن به جهان اسلام ارائه شد.

وی با تأکید بر اینکه قرآن تنها کتاب آسمانی تحریف‌ناشده در زمین و تنها نسخه شفابخشی است که باید برای درمان بیماری‌های روحی بشر به آن مراجعه کرد، اضافه کرد: براساس گزارش قرآن در آیه ۳۰ فرقان «وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا» پیامبر(ص) از اینکه قومش قرآن را مهجور کرده‌اند، گلایه می‌کنند؛ متأسفانه قرآن قبل از انقلاب مهجور شده و بیشترین استفاده از قرآن برای جلسه اموات، جشن عروسی، تبرک و ... بود و در جلسات ماه رمضان استفاده می‌شد؛ در حالی که قرآن برای هدایت و ارائه برنامه زندگی نازل شد، ولی متأسفانه در ایران و جامعه جهانی به انزوا کشیده شد.

وی گفت: حوزه علمیه با وجود وفاداری به قرآن، ولی باز قرآن را در حاشیه دروس خود قرار داده بود و فقه، حدیث و اصول فقه جایگاه بیشتری داشتند. دروس اصول فقه پر از شاگرد بود و اساتید آن هم بیشتر بودند، ولی تفسیر و قرآن جایگاهی نداشت؛ اینها نکات تلخی است که در جامعه شاهد آن بودیم؛ با درن ظر گرفتن این موضوعات، کار گرانقدر علامه خود را بیش از پیش نشان می‌دهد؛ به جرئت می‌توان گفت که نقش اصلی علامه طباطبایی نجات قرآن از مهجوریت در حوزه علمیه و جامعه بود.

این قرآن‌پژوه افزود: هر مفسری یک روش تفسیری دارد؛ روش برخی ادبی، تاریخی، روایی و ... است، ولی بهترین تفسیر قرآن به قرآن است؛ مثلاً اگر کسی می‌خواهد بداند نظر قرآن در مورد زن چیست، باید همه آیات مرتبط با زن و خانواده را ملاحظه کند. ویژگی علامه در این بود که روش تفسیر قرآن به قرآن را در المیزان عرضه کرد؛ البته نحوه کار به این شکل است که وقتی به آیه شاخصی در یک موضوع می‌رسید، تمامی آیات مرتبط را هم بحث کرده و در نهایت جمع‌بندی از آن موضوع را عرضه می‌کرد و این گام بلند علامه بود.

فیرحی دغدغه عبور از تلاقی سنت و مدرنیته را داشت

حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و استاد اندیشه و علوم سیاسی در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به ویژگی‌های شخصیتی دکتر فیرحی بیان کرد: فیرحی به مباحث عملی و پاسخگویی به نیازهای جاری جامعه اسلامی علاقه‌مند و دغدغه‌مند بود. وقتی مطالعات ایشان به متون سیاسی و فکری متفکران معاصر عرب بیشتر ‌شد، دریافت که چالش روشنفکری دنیای عرب میان سنت به معنای اعم با مدرنیته نیست، بلکه نزاع فقه با مدرنیته است. از اینجا جناب فیرحی متوجه این مهم می‌شود که دانش اصلی مسلمین فقه و «فقه سیاسی» است. به همین دلیل بر مطالعه روی منابع فقهی تمرکز می‌کنند. برای ایشان فلسفه سیاسی و فقه سیاسی دانش‌های تجملاتی نبود که گرایش به آنها از روی حس زیبایی‌شناختی و صرف کنجکاوی باشد. او دنبال گمشده‌ای می‌گشت تا جهت‌گیری‌های ذهنی خود را با آن سامان بدهد.

وحیه مرحوم فیرحی آزادمنشانه و فراتر از جناح‌بندی‌ها و قالب‌های کلیشه‌ای و حزبی بود. اولین بار وقتی در دهه ۸۰ (از سوی یک گروه سیاسی) نام ایشان را ذیل یک اطلاعیه سیاسی زده بودند، ناراحت بود و در گفت‌وگویی که با هم داشتیم، توصیه‌ام به عنوان شاگرد به ایشان این بود که وارد جناح‌بندی‌ها و دسته‌بندی‌های سیاسی نشوند، چون ظرفیت علمی ایشان فراتر از آن بود که برای یک جریان و گروه سیاسی هزینه شود، اما متأسفانه ایشان را رها نکردند و بالاخره گرفتار شد و امروز در غم فراق او یک جناح بی‌تابانه سنگ تمام گذاشته و یک جناح بی‌رحمانه دست به ‌کار شده تا شخصیت علمی او را زیر سؤال ببرد.

دیرزمانی است که رویکرد صفر و صد به طرزی ناجوانمردانه سرمایه‌های علمی و معنوی و انسانی انقلاب اسلامی را هدف قرار داده است. افراط و تفریط‌ها چه جوانانی را به دام اپوزیسیون روانه و چه بزرگانی را زمین‌گیر کرد و چه متخصصانی را فراری داد و چه نالایقان فرصت‌طلبی را به ناروا به صدر نشاند. فیرحی و هر کسی مانند او نه صد بود و نه صفر! ظرفیت‌هایی داشت که در راستای پیشبرد اهداف اسلام و انقلاب اسلامی می‌شد از آن بهره گرفت و البته همانند هر کس دیگر کاستی‌هایی نیز داشت که می‌توانست تبدیل به راستی، سازگاری، سفتگی و پختگی شود، اما دریغا و دردا از فقدان‌ها.

سایر رویدادها

۵۰۰ آیه قرآن در ارتباط با فقه و اجتهاد است

مراسم اختتامیه دومین همایش کتاب سال بانوان در جامعةالزهرا، ۲۹ آبان با سخنرانی تصویری آیت‌الله نوری همدانی و با حضور حجت‌الاسلام سیدمحمود مدنی، مدیر الزهرا، معاونان این نهادعلمی و حجت‌الاسلام خسروپناه، برگزار شد.

آیت‌الله نوری همدانی در این مراسم در سخنانی تصویری، گفت: جامعةالزهرا شجره طیبه‌ای است که در اوایل انقلاب تاسیس شد و بانوان توانستند عظمت و شایستگی خود را ثابت کنند؛ راه برداشتن در چنین گام‌هایی قبل از انقلاب بر روی بانوان بسته شده بود که بنده در کتاب بانوان به آن اشاره کرده‌ام. دسته‌ای از آنها غربگرا و دسته‌ای هم در حیطه خانه بودند ولی بعد از انقلاب زمینه برای رشد و حضور اجتماعی آنان فراهم شد.

وی افزود: امروز تعداد بانوان در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه بسیار بالا است، هزاران طلبه، پژوهشگر و دانش آموخته در جامعه الزهرا مشغول تحصیل، تحقیق و تصنیف هستند و در راه رسیدن به قله‌های بالای فضیلت وعلم گام برمی‌دارند.

این مرجع تقلید اضافه کرد:: فقهای شیعه از آغاز تاریخ اسلام در راه تحقیق، پژوهش، تعلیق و تصنیف گام برداشتند؛ همانگونه که خداوند متعال در آیه ۱۲۵ سوره مبارکه نحل می‌فرماید: «ادْعُ إِلي‏ سَبيلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتي‏ هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبيلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدينَ»؛ اصولی که تشیع بر آن برقرار است همان حکمت است که روشن‌ترین آن ویژگی هم علم فقه شیعه است.

جهان عرب در معرض یک تجاوز آشکار قرار دارد

اجلاسیه مجازی «ذلت تسلیم و خیانت به آرمان‌های اسلامی» به همت مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با حضور و سخنرانی شخصیت‌های برجسته حوزوی به صورت حضوری و مجازی آغاز به کار کرد. حجت‌الاسلام والمسلمین احمد فرخ‌فال، رئیس مجمع عمومی جامعه مدرسین در ابتدای این همایش به ارائه گزارشی از روند فعالیت‌های صورت گرفته در ارتباط با این همایش پرداخت. پیام تصویری آیت‌الله حسین نوری همدانی از مراجع تقلید در این مراسم پخش شد.

آیت‌الله علیرضا اعرافی در سخنان تصویری اظهار کرد: فلسطین یک مسأله ملی برای مردم این کشور، یک مسأله عربی برای کشور‌های منطقه و یک مسئله اسلامی برای همه جهان اسلام محسوب می‌شود.

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه با بیان اینکه غصب فلسطین برآمده از خیانت‌های درون عالم اسلام است، افزود: غصب فلسطین که برآمده از جنگ جهانی دوم و خیانت‌های درون عالم اسلام بود، غصب بزرگ تاریخی است و ما کمتر در طول تاریخ اشغالگری‌هایی از این دست و با این گستردگی را شاهد هستیم.

آیت‌الله اعرافی غصب، اشغالگری و سیطره جویی از روی ستم و ظلم را هدف اصلی تأسیس رژیم غاصب صهیونیستی دانست و بیان کرد: اشغالگری رژیم صهیونیستی، تعرض به کرامت امت اسلام، انسان مسلمان و کشور‌های اسلامی همچنین تعرض به نماد‌های دینی و ارزش‌های امت اسلام اشغالگری محسوب می‌شود. امروز به برکت انقلاب اسلامی محور مقاومت شکل گرفته و این رژیم غاصب از درون و بیرون در محاصره قرار دارد، اما باید دانست که این غده سرطانی هیچگاه از زیاده خواهی‌ها و خوی جنگ طلبی و تهدید ملت‌های منطقه دست برنداشته است و همواره می‌خواهد اندیشه توسعه طلبانه شیطانی خود را محقق کند.