محمدسعید ذکایی تشریح کرد؛
تربیت دانشجوی متعهد از چه مسیری می‌گذرد / بررسی مسئولیت‌های اجتماعی دانشجویان
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است: اگر شایسته سالاری وجود نداشته و ساختار‌های آموزشی و خدماتی استاندارد نباشند، با علم روز جهان ارتباط برقرار نشود و دانشگاه‌های ما زیر سایه نگاه‌های سیاسی اداره شوند، متعهد بودن و ایفای نقش دانشجو دچار خدشه می‌شود.
محمدسعید ذکایی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در گفت‌وگو با ایکنا، به مناسبت ۱۶ آذر(روز دانشجو)، درباره مسئولیت اجتماعی دانشجویان و چگونگی مشارکت اجتماعی این قشر اظهار کرد: دانشجو شامل قشر متنوعی از افراد جامعه است که هویت‌های مختلف را نمایندگی می‌کند. همچنین در جنسیت و ترکیب گروه‌های قومی با تنوع در قشر دانشجو روبرو هستیم. در وجه اجتماعی و فرهنگی، معنای دانشجو و دانشجو بودن نسبت به ۲۰ سال گذشته و تقریباً دو نسل قبل‌تر، متفاوت‌تر شده و به واسطه فراگیر شدن آموزش عالی و وجود انبوه مؤسسات، نقش دانشجو در این جنبه‌ها و هویت دانشجویی در نقش‌های اجتماعی، حرفه‌ای و فراگیر دچار تحول شده و به دانشجو و هویت دانشجویی معنای دموکراتیک‌تر و فراگیرتری بخشیده است. اما فارغ از آنچه که این گروه نمایندگی می‌کند، می‌توان به نسبت دغدغه اندوختن سرمایه‌های فرهنگی و تعیین دورنمای روشن برای ساختن آینده و متناسب با ظرفیت‌ها و توانایی‌های قشر دانشجو و تخصص علمی و حرفه‌ای و انرژی و جوانی، از دانشجویان انتظاراتی داشت.
ذکایی ادامه داد: آنچه که می‌توان در تعریف مسئولیت اجتماعی دانشجویان در نظر گرفت، مفاهیمی از جمله جدی گرفتن جایگاه و نقش دانشجویی، قدر دانستن فرصت‌هایی که در اختیار دانشجو قرار گرفته، متعهد ماندن به ارزش‌های دانشجویی و کسب تخصص‌های لازم در مقوله مسئولیت‌های اجتماعی است. متعهد ماندن و تعلق داشتن در واقع بخش مهمی در فضای مسئولیت دانشجویی است و این نقش چه با انرژی کمتری به دست آمده باشد و چه با سخت‌کوشی، مرارت و تحمل زحمات زیاد حاصل شده باشد حائز اهمیت است. برچسب دانشجو بودن، نوعی نگاه به آینده، حرکت، انرژی و امید، خوش‌بینی و تعهد مدنی است.
وی با تأکید بر اینکه در این تعریف ارزش‌های دانشجویی ملاک و معیار است، افزود: ارزش‌های دانشجویی روحیه پرسش‌گری را در بر می‌گیرد و نوعی تلاش برای اندوختن سرمایه‌های فرهنگی خوب، موجه و معتبر است و فارغ از اینکه چقدر محتمل است ظرفیت‌ها به بازار کار ختم و وصل شود، برای تقویت بازار و سرمایه اقتصادی تلاش‌ها صورت پذیرد، بی‌آنکه از بدبینی‌ها و نگرانی‌هایی که به حق در مورد آینده روشن به لحاظ شغلی و استقلال اقتصادی متوجه دانشجویان است، متأثر باشد. بر همین اساس، می‌توان در زمینه ایفای نقش و مسئولیت حرفه‌ای و مدنی به سراغ دانشجویان رفت.
ذکایی همچنین درباره این موضوع که آیا زمینه‌های لازم برای مشارکت اجتماعی دانشجویان وجود دارد، گفت: تصویر کاملی از وجوه اجتماعی و تخصصی مشارکت دانشجویان وجود ندارد و چالش‌ها و مشکلات در این مسیر کم نیست و اگر به سیاست دانشگاه و فرهنگ علمی و دانشجویی نظر کنیم، خواهیم دید که توقع ما همواره این بوده که بهترین افراد وارد دانشگاه شوند و بهترین آموزش و خدمات را دریافت کنند و زیرساخت‌های آموزشی فراهم باشد و در دانشگاه‌ها به روزترین سیلابس و سازگار با نیاز‌های کشور ارائه شود و در اختیار دانشجویان قرار گیرد. همچنین پیوستگی دانشگاه‌های داخل با سایر دانشگاه‌های جهان برقرار باشد که متاسفانه این امر علی‌رغم تلاش‌هایی که صورت می‌گیرد با دشواری‌های جدی روبروست و از سویی سد کنکور همچنان سرخوردگی‌هایی را ایجاد می‌کند. خدمات آموزشی نیز توزیع عادلانه‌ای در کشور ندارد و دانشگاه‌های درجه یک با دورافتاده‌ترین دانشگاه‌ها که در شهر‌های کوچک‌تر مستقر است، فاصله زیادی دارند. همچنین در جذب و استخدام، معیار‌های تخصصی و توانایی‌های افراد لحاظ نمی‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: بخشی از این چالش‌ها نیز به عدم تعهد به ایفای نقش، خوش‌بینی و آینده‌نگری و تلاش نکردن برای به دوش کشیدن باری از نیاز‌های متنوع کشور برمی‌گردد. هر چند که در این زمینه به نظر می‌رسد نوعی انفعال و نا‌امیدی بر طیفی از دانشجویان سایه انداخته است که این مسئله متأثر از انتظاراتی است که دانشجویان از بازار کار و دورنمای آن دارند. از دیگر سو، در فضای عمومی جامعه و در شرایط فقدان روحیات امیدآفرینی، نشاط، تعهد و خوش‌بینی که به گروه‌های مختلف نیز تسری پیدا می‌کند، قادر است بر عدم مسئولیت‌پذیری و انفعال و بیگانگی دانشجویان سایه افکند. همچنین استدلال‌هایی درباره اینکه آخر تحصیل به کجا می‌انجامد و قیاس‌هایی پیرامون نابرابری‌ها و شرایط دشوار و نگران‌کننده اقتصادی، غالب دانشجویان را به خود مشغول کرده است. بخشی از این مسئله و تبعیض‌های اجتماعی و وجوه نگران‌کننده حاصل از آن، متأثر از فرایند‌های جهانی و بخشی نیز نتیجه انبوه تولید مدرک و وجود دانشگاه‌های فراگیر است که جوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ذکایی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که برای دانشجوی امروز در دوران کرونا، چه مسئولیت‌هایی می‌توان تعریف کرد؟ افزود: دانشجو بودن با تحرک مکانی و زیست و تنفس در فضای دانشگاه معنا پیدا می‌کند. رفتن به دانشگاه، پیگیری اهداف مترقی و حرفه‌ای‌تر را به دنبال دارد و در عین حال فضایی فراهم می‌شود که برخی خلاأها رفع گردد، به این معنا که دانشگاه وجوه فراغتی را نیز تأمین و منجر به پر کردن برخی شکاف‌های زیستی طیفی از دانشجویان هم می‌شود. دانشجویان با زندگی در خوابگاه‌های دانشگاهی، دور بودن از خانواده را تجربه می‌کنند و به استقلالی نسبی دست می‌یابند و حتی می‌توانند در کنار تحصیل، درآمد مختصری به دست آورند. حضور در فضای دانشگاه همچنین فرصتی برای تجربه و تعامل با گروه‌های مختلف و انجام مسئولیت‌های اجتماعی است که همه این‌ها با وجود شرایط همه‌گیری و تعطیلی مراکز آموزشی، مسدود شده است و دانشجویان نوعی شرایط تحمیل شده و پناه بردگی به تلفن همراه را تجربه و به صفحات کوچک موبایل برای ارتباط با کلاس بسنده می‌کنند. این شرایط، تجربه خوشایندی را برای دانشجویان به ویژه نودانشجویان که انتظار تغییری در ریتم زندگی را داشته‌اند مهیا نمی‌کند.
وی ادامه داد: دانشجویان در چنین شرایطی باید بتوانند این انزوا و تک‌افتادگی و قرنطینه را موقتی فرض کنند و دریابند که این شرایط یک وقت آزاد نسبی برای آنها فراهم کرده است و از طرفی با فراگیری کلاس‌های غیرحضوری و تعطیلی کلاس‌های حضوری، این را فرصتی برای صرفه‌جویی در رفت‌و‌آمد تلقی کنند و از آن برای خودآموزی و پیدا کردن مسیر آینده و یا مطالعات درسی و کمک درسی بهره گیرند.
ذکایی گفت: در این شرایط همچنین می‌توان از ظرفیت‌های مدنی و داوطلبی دانشجویان با توجه به تخصص‌های متنوعی که دارند، در زمینه‌هایی مانند آگاهی‌بخشی و کمک به رفع برخی چالش‌های مدیریتی و خدماتی استفاده کرد. همچنین از ظرفیت‌های دانشجویان می‌توان برای رفع نگرانی‌هایی که خانواده‌ها دارند بهره گرفت، چراکه خانواده‌های زیادی هستند که به دلیل ابتلای عزیزان خود به این بیماری و فوت آنها، نیازمند حمایت‌های مددکاری‌اند. از سوی دیگر، افرادی در مناطق دوردست دسترسی به خدمات اولیه آموزشی ندارند و دانشجویان علاقه‌مند و داوطلب می‌توانند در این زمینه پیش‌قدم شوند و در محقق شدن عدالت آموزشی و خدماتی و عدالت سلامتی و بهداشتی و هر آنچه که به کیفیت زندگی کمک کند، سهیم شوند. همه این موارد می‌تواند بخش‌هایی از راهبرد مشترک دستگاه‌هایی باشد که متولی امور جوانان هستند، اعم از وزارتین علوم و بهداشت و یا مجموعه‌هایی که فعالیت‌های داوطلبانه را پیگیری می‌کنند.
ذکایی ادامه داد: آنچه که می‌توان در تعریف مسئولیت اجتماعی دانشجویان در نظر گرفت، مفاهیمی از جمله جدی گرفتن جایگاه و نقش دانشجویی، قدر دانستن فرصت‌هایی که در اختیار دانشجو قرار گرفته، متعهد ماندن به ارزش‌های دانشجویی و کسب تخصص‌های لازم در مقوله مسئولیت‌های اجتماعی است. متعهد ماندن و تعلق داشتن در واقع بخش مهمی در فضای مسئولیت دانشجویی است و این نقش چه با انرژی کمتری به دست آمده باشد و چه با سخت‌کوشی، مرارت و تحمل زحمات زیاد حاصل شده باشد حائز اهمیت است. برچسب دانشجو بودن، نوعی نگاه به آینده، حرکت، انرژی و امید، خوش‌بینی و تعهد مدنی است.
وی با تأکید بر اینکه در این تعریف ارزش‌های دانشجویی ملاک و معیار است، افزود: ارزش‌های دانشجویی روحیه پرسش‌گری را در بر می‌گیرد و نوعی تلاش برای اندوختن سرمایه‌های فرهنگی خوب، موجه و معتبر است و فارغ از اینکه چقدر محتمل است ظرفیت‌ها به بازار کار ختم و وصل شود، برای تقویت بازار و سرمایه اقتصادی تلاش‌ها صورت پذیرد، بی‌آنکه از بدبینی‌ها و نگرانی‌هایی که به حق در مورد آینده روشن به لحاظ شغلی و استقلال اقتصادی متوجه دانشجویان است، متأثر باشد. بر همین اساس، می‌توان در زمینه ایفای نقش و مسئولیت حرفه‌ای و مدنی به سراغ دانشجویان رفت.
ذکایی همچنین درباره این موضوع که آیا زمینه‌های لازم برای مشارکت اجتماعی دانشجویان وجود دارد، گفت: تصویر کاملی از وجوه اجتماعی و تخصصی مشارکت دانشجویان وجود ندارد و چالش‌ها و مشکلات در این مسیر کم نیست و اگر به سیاست دانشگاه و فرهنگ علمی و دانشجویی نظر کنیم، خواهیم دید که توقع ما همواره این بوده که بهترین افراد وارد دانشگاه شوند و بهترین آموزش و خدمات را دریافت کنند و زیرساخت‌های آموزشی فراهم باشد و در دانشگاه‌ها به روزترین سیلابس و سازگار با نیاز‌های کشور ارائه شود و در اختیار دانشجویان قرار گیرد. همچنین پیوستگی دانشگاه‌های داخل با سایر دانشگاه‌های جهان برقرار باشد که متاسفانه این امر علی‌رغم تلاش‌هایی که صورت می‌گیرد با دشواری‌های جدی روبروست و از سویی سد کنکور همچنان سرخوردگی‌هایی را ایجاد می‌کند. خدمات آموزشی نیز توزیع عادلانه‌ای در کشور ندارد و دانشگاه‌های درجه یک با دورافتاده‌ترین دانشگاه‌ها که در شهر‌های کوچک‌تر مستقر است، فاصله زیادی دارند. همچنین در جذب و استخدام، معیار‌های تخصصی و توانایی‌های افراد لحاظ نمی‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: بخشی از این چالش‌ها نیز به عدم تعهد به ایفای نقش، خوش‌بینی و آینده‌نگری و تلاش نکردن برای به دوش کشیدن باری از نیاز‌های متنوع کشور برمی‌گردد. هر چند که در این زمینه به نظر می‌رسد نوعی انفعال و نا‌امیدی بر طیفی از دانشجویان سایه انداخته است که این مسئله متأثر از انتظاراتی است که دانشجویان از بازار کار و دورنمای آن دارند. از دیگر سو، در فضای عمومی جامعه و در شرایط فقدان روحیات امیدآفرینی، نشاط، تعهد و خوش‌بینی که به گروه‌های مختلف نیز تسری پیدا می‌کند، قادر است بر عدم مسئولیت‌پذیری و انفعال و بیگانگی دانشجویان سایه افکند. همچنین استدلال‌هایی درباره اینکه آخر تحصیل به کجا می‌انجامد و قیاس‌هایی پیرامون نابرابری‌ها و شرایط دشوار و نگران‌کننده اقتصادی، غالب دانشجویان را به خود مشغول کرده است. بخشی از این مسئله و تبعیض‌های اجتماعی و وجوه نگران‌کننده حاصل از آن، متأثر از فرایند‌های جهانی و بخشی نیز نتیجه انبوه تولید مدرک و وجود دانشگاه‌های فراگیر است که جوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ذکایی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که برای دانشجوی امروز در دوران کرونا، چه مسئولیت‌هایی می‌توان تعریف کرد؟ افزود: دانشجو بودن با تحرک مکانی و زیست و تنفس در فضای دانشگاه معنا پیدا می‌کند. رفتن به دانشگاه، پیگیری اهداف مترقی و حرفه‌ای‌تر را به دنبال دارد و در عین حال فضایی فراهم می‌شود که برخی خلاأها رفع گردد، به این معنا که دانشگاه وجوه فراغتی را نیز تأمین و منجر به پر کردن برخی شکاف‌های زیستی طیفی از دانشجویان هم می‌شود. دانشجویان با زندگی در خوابگاه‌های دانشگاهی، دور بودن از خانواده را تجربه می‌کنند و به استقلالی نسبی دست می‌یابند و حتی می‌توانند در کنار تحصیل، درآمد مختصری به دست آورند. حضور در فضای دانشگاه همچنین فرصتی برای تجربه و تعامل با گروه‌های مختلف و انجام مسئولیت‌های اجتماعی است که همه این‌ها با وجود شرایط همه‌گیری و تعطیلی مراکز آموزشی، مسدود شده است و دانشجویان نوعی شرایط تحمیل شده و پناه بردگی به تلفن همراه را تجربه و به صفحات کوچک موبایل برای ارتباط با کلاس بسنده می‌کنند. این شرایط، تجربه خوشایندی را برای دانشجویان به ویژه نودانشجویان که انتظار تغییری در ریتم زندگی را داشته‌اند مهیا نمی‌کند.
وی ادامه داد: دانشجویان در چنین شرایطی باید بتوانند این انزوا و تک‌افتادگی و قرنطینه را موقتی فرض کنند و دریابند که این شرایط یک وقت آزاد نسبی برای آنها فراهم کرده است و از طرفی با فراگیری کلاس‌های غیرحضوری و تعطیلی کلاس‌های حضوری، این را فرصتی برای صرفه‌جویی در رفت‌و‌آمد تلقی کنند و از آن برای خودآموزی و پیدا کردن مسیر آینده و یا مطالعات درسی و کمک درسی بهره گیرند.
ذکایی گفت: در این شرایط همچنین می‌توان از ظرفیت‌های مدنی و داوطلبی دانشجویان با توجه به تخصص‌های متنوعی که دارند، در زمینه‌هایی مانند آگاهی‌بخشی و کمک به رفع برخی چالش‌های مدیریتی و خدماتی استفاده کرد. همچنین از ظرفیت‌های دانشجویان می‌توان برای رفع نگرانی‌هایی که خانواده‌ها دارند بهره گرفت، چراکه خانواده‌های زیادی هستند که به دلیل ابتلای عزیزان خود به این بیماری و فوت آنها، نیازمند حمایت‌های مددکاری‌اند. از سوی دیگر، افرادی در مناطق دوردست دسترسی به خدمات اولیه آموزشی ندارند و دانشجویان علاقه‌مند و داوطلب می‌توانند در این زمینه پیش‌قدم شوند و در محقق شدن عدالت آموزشی و خدماتی و عدالت سلامتی و بهداشتی و هر آنچه که به کیفیت زندگی کمک کند، سهیم شوند. همه این موارد می‌تواند بخش‌هایی از راهبرد مشترک دستگاه‌هایی باشد که متولی امور جوانان هستند، اعم از وزارتین علوم و بهداشت و یا مجموعه‌هایی که فعالیت‌های داوطلبانه را پیگیری می‌کنند.
بایسته‌های تربیت دانشجوی متعهد
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، همچنین درباره این موضوع که تربیت دانشجوی فهیم و متعهد، نیازمند فراهم شدن چه پیش‌زمینه‌هایی است، تصریح کرد: دانشجوی متعهد کسی است که قدر زمان و لحظات زندگی را می‌داند و دل در گروی آینده کشور دارد و قادر است باری از دوش کشور بردارد و با هویت اصیل دانشجویی و ارزش‌های آن زیست کند. تربیت چنین دانشجویی مستلزم آن است که تمام محدودیت‌ها در ایفای نقش و پذیرش مسئولیت‌های دانشجویی برطرف شود، همچنین عدالت آموزشی و خدماتی محقق شده باشد و فرصت‌های یکسانی براساس شایسته‌سالاری در اختیار جوانان قرار گیرد. با این حال، روزنه‌هایی بی‌شماری وجود دارد و فاصله‌ها زیاد است و حرف‌ها در حد شعار و فقط روی کاغذ باقی مانده و در عمل محقق نشده است. اگر شایسته سالاری وجود نداشته و ساختار‌های آموزشی و خدماتی استاندارد نباشند و با علم روز جهان ارتباط برقرار نشود و دانشگاه‌های ما زیر سایه نگاه‌های سیاسی اداره شوند، متعهد بودن و ایفای نقش دانشجو دچار خدشه می‌شود. اگرچه دستاورد‌های خوبی در زمینه پیشرفت‌های علمی به دست آورده‌ایم، اما دانشگاه‌های ما با وضع مطلوب فاصله دارند.
