تشریح یک توئیت و سؤال‌هایی مهمتر از حذف اجبار به غربالگری دوران بارداری
رئیس شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان و خانواده قبل از تصویب طرح حذف اجبار به غربالگری جنین از سوی مادر و پزشک با انتشار توئیتی تحقق این مسئله را تبریک گفت. پس از حدود یک هفته وی به تشریح دلایل تلاش‌های این شورا برای حذف اجبار غربالگری پرداخته است؛ مصاحبه‌ای که شبهات جدیدی را در این خصوص مطرح می‌کند.
به گزارش ایکنا، کبری خزعلی، رئیس شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان و خانواده، هفته گذشته با انتشار توئیتی خبر از حذف اجبار به غربالگری جنین توسط مادر و پزشک داد. در این توئیت آمده بود: «عرض تبریک به مادران و پرسنل خدوم وزارت بهداشت. بالاخره با تلاش برخی نمایندگان انقلابی مجلس، اجبار به غربالگری توسط مادر و پزشکان با تجویزهای غیراستاندارد و غیرمتقن علمی(که باعث قتل جنین می‌شود) برداشته شد. حالا دیگر هیچ پزشک و مادری مجبور به غربالگری و کشتن جنین نیست». البته این توئیت بعداً حذف شد.
واکنش‌ها به این توئیت البته نشانی از خوشحالی در پی نداشت. حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس در واکنش به این مسئله اعلام کرد که این مسئله هنوز تصویب نشده است و گفت: این مسئله که در حد پیشنهاد است و هنوز هم تصویب نشده و تنها بحث «اجباری بودن غربالگری» را حذف می‌کند، حتی اگر این مسئله تصویب هم بشود، که هنوز معلوم نیست، در همه کشور در مراکز مختلف کمیته‌ها و تیم‌های پایش برای مادران باردار وجود دارد و همچنان اگر مادر بارداری نیاز به غربالگری داشته باشد، دستور انجام این کار صادر می‌شود».
در ادامه کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت در صفحه توییتر خود در رشته توییت‌هایی نوشت: «وزارت بهداشت به عنوان تولیت سلامت در قبال تولد کودکان سالم و سلامت نسل آینده، خود را مسئول می‌داند، غربالگری بیماری‌های ژنتیکی که بر پایه شواهد علمی و فناوری‌های موجود، پیشگیری از آن میسر باشد، سیاستی در راستای ارتقای سلامت عمومی است.
همزمان وزارت بهداشت خود را در قبال سیاست‌های کلان جمعیت و مقابله با پدیده سقط غیرقانونی و غیرعلمی نیز متعهد می‌داند و البته در سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی مبتنی بر شواهد، تباین و تنافری بین این دو مهم متصور نیست، چنانکه شاید نظام سلامت بیش و پیش از هر حوزه‌ای، سهم خود را در قبال سیاست‌های جمعیت و ترویج فرزندآوری و گسترش فرهنگ خانواده سالم ادا نموده و آن را ارتقا خواهد داد.
غربالگری بیماری‌های ژنتیکی جنین هیچگاه اجباری نبوده و دستورالعمل وزارت بهداشت در این رابطه با مشارکت آگاهانه و داوطلبانه والدین عملی شده و البته نقش مؤثری در کاهش موارد تولید بیماری‌های ژنتیکی از جمله سندرم داون و ... داشته و خواهد داشت. همه در قبال جمعیت و سلامت جمعیت در چارچوب دستاوردهای دانش نوین بشری مسئولیم، نه یک کلمه بیش و نه یک کلمه کم».
تلاش خبرنگاران برای صحبت و تشریح موضوع از سوی کبری خزعلی طی هفته گذشته به موکول کردن صحبت در خصوص آن به زمان دیگری انجامید تا اینکه شب گذشته وی مصاحبه‌ای از خود را در اختیار رسانه‌ها قرار داد که در آن به تشریح دلایل لزوم حذف اجباری غربالگری پرداخته است.
در این مصاحبه آمده است:
سؤال ـ در روزهای اخیر، توئیتی از شما منتشر شد. محور سخن شما در آن توئیت چه بود؟ آیا غربالگری جنین حذف شده است؟
خیر؛ متن توئیت من، تأکید دارد که صرفاً اجبار یا الزام به غربالگری توسط مادر و پزشک برداشته شده است یعنی پزشک و مادر، دیگر مجبور نخواهند بود. البته حتماً اگر پزشک طبق مستندات علمی، ضرورت هر نوع بررسی را تشخیص دهد، مجاز و حتی موظف است و می‌بایست آنچه براساس یافته‌های متقن علمی تشخیص داده، دلسوزانه برای بیمار تجویز و با تخصص خود اعمال کند.
سؤال ـ آیا پزشکان تا به حال به غربالگری زنان باردار مجبور بودند؟
بله طبق سندی که سازمان پزشکی قانونی ارائه کرده است، از سال ۹۶ و صرفاً براساس دستورالعملی در کتابی با عنوان «راهنمای اخلاق حرفه‌ای متخصصین زنان و مامایی»، مجبور بودند و تأکید دارد که پزشکانی که انجام سقط را در شرایطی نادرست می‌دانند، باید بیمار را به پزشک دیگری که این خدمت(غربالگری منجر به سقط جنین) را ارائه می‌دهد ارجاع دهند در حالی که این اجبار به ارجاع، مغایر با رسالت و فهم و تخصص پزشک است و در نهایت برای پزشک مجازات تعیین کرده است. از سوی دیگر، با وجود مثبت و منفی کاذب داشتن آزمایش‌های غربالگری جنین، احتمال به دنیا آمدن جنین دارای نقص مادرزادی، منتفی نیست و پزشک از این موضوع بسیار ترس دارد. این ترس، موجب تکرار و تعدد آزمایشات و تحمیل هزینه و استرس بر مادر است.
سؤال ـ آیا تا به حال پزشکی محاکمه و مجازات شده است؟
بله و به همین دلیل هم مادران و هم پزشکان، ناراحتی از این مسئله را بارها و بارها، با شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان و خانواده در میان گذاشته‌اند. به دلیل ایجاد ترس در پزشکان با فرستادن برخی از آنان به دادگاه و ترددهای مکرر و اذیت‌کننده، پزشک درخواست می‌کند که از من جریمه میلیاردی بگیرید و رهایم کنید. آیا این پزشک، جرمی مرتکب شده است؟! آیا او باعث ایجاد نقص مادرزادی شده است؟ و آیا اگر درحین بارداری تشخیص می‌داد، می‌توانست جنین را درمان کند؟ آیا اصولاً قابل درمان بود؟ همین است که موجب می‌شود پزشک، ترس خود را به مادران باردار انتقال داده و برخلاف تشخیص علمی و تخصصی خود، مادر را به سوی انواع آزمایشات آسیب زننده سوق دهد.
سؤال ـ یعنی نگرانی شما به خاطر اجبار و تحمیل بر پزشکان و مادران بوده؟
بله دقیقاً رفع ظلم و تحمیل بر پزشکان عزیز که عمری را در تلاش علمی و خدمت گذرانده‌اند، وظیفه ماست. باید همه مسئولان، برای حفظ آزادی و احترام به تشخیص علمی آنان براساس منابع متقن علمی به دور از اجبار سیستمی تلاش کنند. از سوی دیگر، مادران نیز در هیچ کشوری، نسبت به غربالگری جنین تحت فشار روانی قرار نمی‌گیرند.
سؤال ـ چه شد که به موضوع اجبار در غربالگری پرداخته شد؟ اصلاً در میان دیگر موضوعات کشور، چه اهمیتی دارد؟
از سال ۹۵ مکرر، حجم قابل توجهی از شکایات مردمی به دست ما رسید که حاکی از نوعی اجبار به غربالگری در سراسر شبکه بهداشت بوده است. توصیه مکرر به مادران باردار و ترساندن آنان در صورت عدم تمایل به ورود به روال غربالگری جنین، موجب شد نسبت به موضوع حساس شویم. ما همیشه از دلسوزی کادر درمان مطمئن بوده و هستیم و به همین خاطر از خود پرسیدیم که چرا چنین فشاری به مادران برای روال سقط جنین(که درمان جنین هم نیست)، محقق شده است. در این میان، برخی از مادران باردار که به دلیل اهمیت فوق العاده جان جنین براساس ارزش‌های انسانی و اخلاقی، از اقدام به سقط جنین ناشی از فرآیند غربالگری جنین سرباز زده بودند، با تولد بچه‌های سالمی مواجه شدند. همین طور در سال ۹۸ و امسال نیز، مردم شکایات مفصل و متعددی تقدیم کرده‌اند که به شدت پیگیر نتایج شکایات خود از قوه قضائیه و درخواست حذف اجبارهای ساختاری و پیگیری‌های تهدیدآمیز هستند. این توصیه‌ها در حدی است که مادر می‌گوید: اگر اطاعت نکنم، حمایت پزشک و پرسنل درمان را برای تداوم بارداری و زایمان از دست می‌دهم و به نوعی مجبورم همکاری کنم و پزشک می‌گوید مجبورم این آزمایشات را بخواهم تا در آینده پاسخگو در محاکم نباشم.
از طرفی در راستای اعتراض مادران ۱۷۵ نفر از پزشکان متعهد، طی نامه‌ای نسبت به وضع موجود غربالگری اعتراض و پیشنهاداتی را ارائه کردند. که متن آن در کمیسیون تخصصی شورا موجود است.
سوال ـ به چه دلیل روش غربالگری موجود، از نظر شما غیراستاندارد و دارای اشکال است؟
دو دلیل دارم؛ اول نظر مسئولان عالی‌رتبه و پر سابقه وزارت بهداشت و دوم سند بازنگری سال ۹۹ وزارت بهداشت. برای دلیل یک به نظر یکی از اساتید مسلم پزشکی که در زمینه سیاست‌گذاری سلامت نیز تخصص و تبحر دارند اشاره می‌کنم و سپس به متن اقرار مسئولین غربالگری در این زمینه، در سند وزارت بهداشت می‌پردازم.
پروفسور اکبری که در برنامه «دست خط»، به عنوان مشاور عالی وزیر محترم بهداشت در موضوع جمعیت حاضر شدند، به غیر علمی بودن روند موجود اشاره کردند. ایشان معتقدند که بعضی از دستورالعمل‌های وزارت بهداشت، حتی بعد از ابلاغ سیاست‌های کلی و ابلاغ دولت، «غیرعلمی» بوده است. ایشان ابراز داشته‌اند که دو سال است من به عنوان مشاور عالی وزیر بهداشت، هنوز نتوانسته‌ام اصلاح همه اینها را تمام کنم. دو دستورالعمل من، روی زمین مانده که عبارتند از: سقط و غربالگری. پشت مسئله غربالگری، مسائل اقتصادی و مالی نهفته است که هنوز زورمان نرسیده است.
دلیل دوم متن بازنگری دستورالعمل کشوری که از سوی اداره سلامت و اداره کل آزمایشگاه‌های مرجع سلامت با همکاری مرکز مدیریت شبکه و برخی دیگر از بخش‌های وزارتخانه تهیه شده، به غیراستاندارد بودن غربالگری، اقرار شده است. در متن پاراگراف ۳ صفحه ۳ این سند آمده است: «در نظر نگرفتن مسائل مهمی چون آموزش و مشاوره صحیح به ارائه دهنده و گیرنده خدمت، استانداردسازی فرایندها(شامل تعیین استانداردها و چگونگی نظارت بر اجرای آنها) نظام جمع‌آوری داده‌های مربوط به غربالگری، تعیین ضوابط ارتباط بین سطوح مختلف نظام سلامت و ... غربالگری سندرم داون را به طور جدی دچار اشکالات اساسی نموده است».
لازم به ذکر است که این اعتراف، پس از هفت سال اجرای همگانی غربالگری بوده است!
در پاراگراف ۶ صفحه ۳ آمده است: «ادامه روند فعلی، با افزایش تعداد محاسبات اشتباه ریسک و افزایش هزینه‌های مرتبط، بدون نتایج مطلوب، باعث صدمه به برنامه غربالگری و اعتماد مردم به نظام سلامت و افزایش از دست رفتن «جنین‌های سالم» خواهد شد».
آیا به نظر شما، نیازی به نگرانی و مراقبت از سوء استفاده احتمالی مافیای تجهیزات پزشکی، آزمایشگاه‌ها و تجارت سودآور پشت صحنه آن که سلامت و جان مادر و کودک را می‌تواند به خطر بیندازد نیست؟ آیا گردش مالی بسیار بالای غربالگری جنین، نباید موجب مراقبت بیشتر از چارچوب‌های علمی و پیشگیری از سوء استفاده‌های احتمالی شود؟ آیا نباید قوه قضائیه مانند پرونده‌های فساد مالی، به برخورد با «برخی سوء استفاده‌ها از نگرانی مادران باردار» هم وارد شود؟ زیرا این مسائل علاوه بر مسائل اقتصادی، فجایع شدید و ضربه به جان و مال خانواده‌ها را به دنبال دارد و مهمترین سرمایه ما، سلامت مادران و جان فرزندانشان، این بی‌دفاع‌ترین و مظلوم‌ترین انسان‌هاست.
آیا می‌دانید طی سال‌های ۹۵ تا ۹۸ که غربالگری الزامی شد حدود نیم میلیون ریزش و کاهش تولد داشتیم؟
از متن سند وزارت بهداشت روشن شد که تصریح کردند برخی روش‌ها استاندارد نیست، تعداد محاسبات اشتباه ریسک زیاد است، روند فعلی باعث صدمه به اعتماد مردم و نظام سلامت شده است و دوبار اعتراف کردند که «جنین‌های سالم» از دست رفته است. آیا این همه اقرار، برای اینکه اجازه نقد علمی داشته باشیم و قانونگذار، تلاشی برای رفع اساسی آنها کند، کافی نیست؟ البته پیشنهادات زیادی هم از طرف پزشکان به ما رسیده بود.
سوال ـ آیا در پیشنهادات پزشکان نیز تأکید بر حذف اجبار و الزام به غربالگری بود؟
بله؛ علاوه بر اعتراض شدید به وضع موجود، راهکارهای سازنده‌ای دادند که به بخشی از نامه و نمونه‌ای از پیشنهاداتشان، اشاره می‌کنم. در بخشی از نامه ۱۵۰ نفر از پزشکان به رئیس جمهوری جناب آقای روحانی در تاریخ ۹۶/۷/۱۱، یعنی بلافاصله بعد از طرح مجازات برای پزشکان موارد ذیل آمده است: «اجباری شدن غیرعلمی غربال‌گری‌های دوران بارداری توسط وزارت بهداشت، ضمن تحمیل هزینه‌های هنگفت به خانواده‌ها، آمار جنایت سقط جنین غیر قانونی را افزایش داده است.
لزوم قاعده‌مندکردن آزمایش‌ها و بررسی‌های دوران بارداری و جلوگیری از غربال‌گری‌های گسترده و بدون اندیکاسیون و به حداقل رساندن درصد خطای این آزمایش‌ها. چنان که مستحضرید طبق محتوای کتب مرجع و مستندات علمی، تنها زنان بارداری که بیش از ۳۵ سال سن داشته و یا سابقه بیماری ژنتیکی خاصی در خود یا خانواده داشته باشند، نیاز به غربالگری دوران بارداری دارند. این در حالی است که در کشور ما این غربال‌گری‌ها، بی‌هیچ دلیل علمی، برای تمام زنان باردار تجویز می‌شود و هزینه جانی و مالی بسیاری را بر مردم میهنمان تحمیل می‌کند.
بسیاری از آزمایشگاه‌های ژنتیک موجود در کشور، نمونه‌های ژنومی مراجعین‌شان را جهت بررسی به مراکز آزمایشگاهی، در خارج از کشور ارسال می‌کنند. این مسئله بدین معنی است که با اجباری شدن بررسی‌های ژنتیک، ما با دست خودمان یک بانک قوی اطلاعات ژنومی از مردم مناطق مختلف کشور را تقدیم بیگانگان خواهیم کرد که بی‌شک زمینه انواع سوء استفاده‌ها و بررسی‌های بیولوژیکی را علیه مردم‌مان فراهم خواهد آورد.
سؤال ـ چرا در فضای توئیتر، به تبیین این موضوع ادامه ندادید؟
من همیشه برای تبیین و پاسخگویی در خدمت مخاطبان و مردم عزیز هستم. پاسخگویی، منحصر به فضای توئیت نیست. الان هم برای همین تبیین‌ها خدمت شما هستم. ولی وقتی عده‌ای، به جای گفت‌وگوی علمی، به اظهار نظرهای غیرکارشناسی روی می‌آورند و فضایی غیراخلاقی فراهم می‌کنند، ترجیح می‌دهم با تغییر بستر پاسخگویی، مجالی برای گفت‌وگو در فضایی منطقی و سازنده فراهم شود تا همگی، با انصاف و حق‌جویی، سخن یکدیگر را بشنویم و به درک بیشتر موانع و راهکارها کمک کنیم.
باید درباره غربالگری جنین، سال‌ها پیش، تحلیل‌های کارشناسی صورت می‌گرفت اما ما امروز با انبوهی از مسایل و مشکلات در جامعه روبه‌رو هستیم و از این روی، لازم است هر کس به مدارک و شواهدی دست پیدا می‌کند، در اختیار مردم و رسانه‌ها قرار دهد. اکتفا به وضعیت موجود و توقف در آن، نادرست است. از این جهت، بنده و همکارانم در کمیسیون تخصصی بهداشت شورای زنان، در تعامل با بقیه متخصصان، پزشکان و برخی از کادر خدوم وزارت بهداشت، در این موضوع نیز پژوهش و تحقیقات مفصلی انجام دادیم.
کمیسیون تخصصی بهداشت شورای زنان و خانواده که از متخصصان زنان و دیگر تخصص‌ها، بهره‌مند است و بیش از 30 سال است به بررسی سیاست‌های حوزه سلامت می‌پردازد و آن را از منظر اجتماعی و به ویژه زنان، کودکان و خانواده بررسی می‌کند.
سؤال ـ برخی مطالب در حاشیه توئیت شما مطرح شد مثل رفتن شما به کمیسیون تلفیق و... آیا این مطالب صحت دارد؟
البته مسائل بی‌ربط و اتهامات بسیار ناروایی وارد شده که باید گفت اینگونه اتهام وارد کردن به دیگران، نیازمند اثبات در محاکم قضایی است و لازم است کسانی که به ناحق اتهامی وارد می‌کنند، پاسخگو باشند. البته آنچه مربوط به شخص من است دوست دارم چشم‌پوشی و با کرامت عبور کنم. ولی در مورد حق مردم آیا نباید همگی با تحلیل‌های عمیق‌تر اقدام به اصلاح علمی روال‌هایی که به جان مادران و جنین‌های بی‌گناه به میزان کافی اعتنا نمی‌کند، تلاش کنیم؟
به گزارش ایکنا؛ همچنان مجلس شورای اسلامی این موضوع را تصویب نکرده است و در صورت تصویب نیز از سوی منابع رسمی مجلس این خبر منتشر خواهد شد اما آنچه بیش از هر مطلب دیگری مهم به نظر می‌رسد این است که اگر خطا در مسئله غربالگری تا این حد زیاد است و تعداد مادرانی که از سقط جنینی که دارای مشکل اعلام شده سرباززده و فرزند سالم به دنیا آورده‌اند، زیاد است، جای نگرانی شدیدی وجودد دارد و باید در جهت ارتقای کیفیت غربالگری و بالا بردن تست‌های غربالگری در کشور به سرعت اقدام شود.
رئیس شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان و خانواده در مصاحبه جدید خود از «مافیای تجهیزات پزشکی، آزمایشگاه‌ها و تجارت سودآور پشت صحنه آن» سخن گفته‌اند و این موضوعی است که باید صحت و سقم آن به سرعت بررسی شود.
در ایران سالیانه حدود 35 هزار کودک معلول به دنیا می‌آید که با آزمایش ژنتیکی می‌توان جلوی تولد بیش از نیمی از این کودکان را گرفت؛ این میزان کودک معلول علی‌رغم انجام غربالگری در ایران به دنیا می‌آیند و خود این مسئله جای سؤال دارد که آیا می‌توان غربالگری را دقیق‌تر و علمی‌تر انجام داد؟ اگر بله؛ راهکارهای آن چیست؟ هیچ کس دوست ندارد بر تعداد این کودکان افزوده شود، همچنان که کسی نمی‌خواهد جنین سالمی از بین برود، اما اگر قرار است مسئله جمعیت را حل کنیم باید به فکر رفع مشکلاتی باشیم که مانع ازدواج و فرزندآوری جوانان این کشور شده است.
خزعلی در صحبت‌های خود از نامه پزشکان و همراهی آنها با این مسئله سخن گفته است، مطلبی که این سؤال جدی را پیش می‌آورد که پس چرا وزارت بهداشت تاکنون کاری نکرده است؟ و صد البته باید تمام موانع بهداشتی و درمانی برای تولید کودکانی سالم در ایران برداشته شوند و البته از آنجایی که این طرح هنوز در مجلس بررسی نشده و کمیسیون بهداشت مجلس نیز قدر مسلم نکته نظرات متعددی در خصوص آن ارائه خواهد کرد، باید منتظر ماند و عملکرد مجلس در این خصوص را دید.
انتهای پیام
