نگاهی به یاران و راویان خوزستانی امام هادی(ع) و ویژگی‌های آنان
حجت‌الاسلام شجاعی‌راد با بیان اینکه تعداد بسیاری از یاران و راویان امام هادی(ع)، خوزستانی و از شخصیت‌های بزرگ ادبی، فقهی و حدیثی شیعه هستند، مهم‌ترین ویژگی‌های این افراد را دقت در فهم احادیث اهل‌بیت(ع)، تربیت شاگردان بسیار، ولایت‌پذیری و نشر فرهنگ اهل بیت(ع) از طریق سازمان وکالت، نقل روایات و حفاظت از عقاید شیعی در برابر شبهات عنوان کرد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین امرالله شجاعی‌راد، محقق و استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان درباره نقش خوزستان و یاران خوزستانی ائمه اطهار(ع) در توسعه فرهنگ تشیع، گفت: سرزمین دیرپای خوزستان دارای تمدنی کهن به بلندای ایران است. این سرزمین سهم بسزایی در ورود فرهنگ شیعی به ایران داشته و بسیاری از محققان معتقدند که خوزستان، دروازه ورود تشیع به ایران است و در سابقه تشیع، همانند شهری مثل قم ـ که از قرن اول هجری سابقه تشیع دارد ـ است و محدثین عظیم‌الشأن این دیار از جمله پیشگامان تشیع در ایران هستند.
وی اظهار کرد: درباره اینکه چرا این سامان پذیرای تشیع شده علل زیادی ذکر شده است؛ ورود امام رضا(ع) به خوزستان، ارتباط ایشان با مردم و قبل از آن، مهاجرت گسترده سادات علوی به این دیار، تشکیل دیوان نقابت در این سرزمین، وجود یاران ائمه(ع) و سازمان گسترده وکالت یاران ائمه اطهار(ع) در گسترش فرهنگ شیعی در آن بسیار مؤثر بوده است.
ثبت بیش از 110 راوی شیعی خوزستانی در بین راویان ائمه(ع)
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: مقدسی از مورخان اهل سنت نیمی از مردم اهواز را در قرن چهارم شیعه معرفی می‌کند.(احسن التقاسیم، ص 415). اگر ما به فهرست اسامی راویان امامان شیعه نگاه گذرایی داشته باشیم به نام‌هایی از این سرزمین برمی‌خوریم. راویانی از بلاد اهواز، ارجان(بهبهان)، دورق (شادگان) و شوشتر در میان راویان ائمه(ع) می‌بینیم که وظیفه نشر و تبلیغ تشیع را بر عهده داشته‌اند. در سابقه این ارادت همین بس که تقریباً همه امامان شیعه دارای اصحاب و راویانی از این سرزمین بوده‌اند. ثبتِ نام بیش از 110 راوی شیعی خوزستانی، نشان‌دهنده نقش گسترده آنها در گسترش تشیع در این سرزمین است.
معروف‌ترین یاران و راویان خوزستانی امامان(ع)
شجاعی‌راد در ادامه سخنان خود به معرفی برخی از معروف‌ترین یاران و راویان خوزستانی امامان(ع) پرداخت و گفت: ابوبجیر اهوازی از اصحاب امام سجاد(ع)، ابوالحسن ارجانی، ابواسحاق ارجانی، حسن‌بن عبدالله ارجانی و ابراهیم‌بن میمون کوفی از اصحاب امام صادق(ع)، ابوعلی ارجانی فارسی از اصحاب امام صادق و امام کاظم (ع)، ابراهیم‌بن مهزیار اهوازی از اصحاب امام جواد و امام هادی(ع)، جبیر خابور از اصحاب امام علی(ع)، جعفر بن محمد نوفلی از اصحاب و راویان امام رضا(ع)، حسین بن سعید اهوازی، از اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادی(علیهم‌السلام)، حسین بن عبدالله ارجانی از اصحاب و راویان امام باقر و امام صادق (ع)، حمدان بن ابراهیم حضینی اهوازی از اصحاب امام رضا(ع)، حمزه بن جعفر ارجانی از راویان از امام رضا(ع)، داودبن قاسم بن اسحاق ابوهاشم جعفری از اصحاب امام رضا، امام جواد، امام هادی و امام عسکری(علیهم‌السلام) و دعبل بن علی خزاعی از اصحاب امام کاظم و امام رضا(ع) از جمله این یاران هستند.
این پژوهشگر افزود: رفاعه بن شداد بجلی فتیانی، حاکم و قاضی حضرت امیرالمؤمنین(ع) در اهواز بود که تا بعد از حادثه عاشورا هم زنده بوده است و از اصحاب امام حسن مجتبی(ع) و امام حسین(ع) به شمار می‌رفت. از جمله دیگر یاران خوزستانی ائمه(ع)، عبدالله‌بن بکر ارجانی از اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) و عبدالله بن محمد بن حصین حصینی اهوازی از اصحاب، راویان و خادم امام رضا(ع) و امام جواد(ع) بوده‌اند.
وی افزود: همچنین عبدالله نجاشی، والی اهواز، در ایام امام صادق(ع) به امام نامه‌ای می‌نویسد و مشرف به جواب نامه از ناحیه امام می‌شود. علی‌بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی، صاحب تشرف به خدمت امام زمان(ع)، علی‌بن محمد تستری از اصحاب امام حسن عسکری(ع)، علی‌بن مهزیار اهوازی از اصحاب امام رضا، امام جواد، امام هادی و امام حسن عسکری(علیهم‌السلام)، علی‌بن یقطین بن موسی اهوازی از اصحاب امام هادی(ع)، عمرو اهوازی از اصحاب امام حسن عسکری(ع) و عمر بن مفضل از اصحاب امام صادق(ع) هستند.
وی ادامه داد: فضاله بن ایوب ازدی اهوازی از اصحاب امام کاظم و امام رضا(ع)، محمدبن ابراهیم بن مهزیار اهوازی از اصحاب امام هادی، امام عسکری و امام زمان(علیهم‌السلام)، محمدبن ابراهیم حضینی اهوازی از اصحاب امام جواد و امام هادی(ع)، محمد بن حسن حضینی از راویان امام هادی(ع)، محمدبن علی‌بن مهزیار اهوازی از اصحاب امام هادی(ع)، محمد بن عیسی بن زیاد قیسی شوشتری از مشایخ شیعه ـ با امام معصوم مکاتبه کرده و توقیعی در جواب وی صادر شده است ـ محمد بن مخلّد اهوازی از اصحاب امام صادق(ع) و یعقوب بن اسحاق بن سکیت اهوازی دورقی از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادی(ع) هم از جمله دیگر یاران و راویان خوزستانی ائمه اطهار(ع) هستند.
ویژگی‌های راویان و یاران خوزستانی امام هادی(ع)
این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه سخنان خود گفت: آنچه برای ما مهم است ویژگی‌های راویان و یاران خوزستانی ائمه(ع) به ویژه امام هادی(ع) است. از مجموع داده‌ها و گزارش‌های فراوانی که در کتب حدیثی و تاریخی در باب راویان و یاران خوزستانی ائمه اطهار(ع) و روایات آنان، به دست آمده، نقش این یاران در تولید علم و گسترش تشیع را به ما نشان می‌دهد و از طرفی آشنایی با صفات آنها می‌تواند الگوهایی برای نسل حاضر تلقی شود و ما را در ارائه تصویری روزآمد و کارآمد از آنان در فضای فرهنگی فعلی کمک کند.
شجاعی‌راد در ادامه به بیان ویژگی‌های یاران و راویان ائمه اطهار(ع) پرداخت و گفت: فقاهت، تخصص و دقت در فهم احادیث اهل‌بیت(ع) از جمله این ویژگی‌ها است؛ در میان این راویان افرادی همچون علی‌بن مهزیار اهوازی، حسین‌بن سعید اهوازی و محمد بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی، از جمله بزرگ‌ترین فقها و محدثین شیعه، وجود دارند. بی‌تردید مجموعه فقه شیعی و جوامع روایی که اکنون در اختیار داریم محصول مجاهدت‌های بی‌دریغ چنین افرادی است.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: ویژگی دیگر یاران خوزستانی ائمه(ع) مهارت و تخصص آنها در علوم مختلفی مانند ادبیات، بلاغت، شعر، علم لغت، علم منطق، کلام، تفسیر قرآن، علوم قرآنی، حدیث و علوم حدیث است. برخی از آنها در این زمینه‌ها صاحب اثر هستند، یک نمونه آن کتاب «اصلاح المنطق» ابن‌سکیت اهوازی است که نمونه بارز تخصص و مهارت در علم لغت و ادبیات به شمار می‌رود.
به گفته این پژوهشگر دینی، ارتباط و تعامل با مکاتب حدیثی قم، کوفه و بغداد، سومین ویژگی یاران خوزستانی امام هادی(ع) است. یعنی تشیع اهواز با تشیع قم، کوفه و بغداد در ارتباط بوده است. دو تن از راویان معروف خوزستان یعنی علی‌بن مهزیار اهوازی و حسین بن سعید بن حماد اهوازی به قم رفت و آمد و در آنجا شاگردانی داشتند.
وی گفت: ویژگی چهارم یاران خوزستانی ائمه(ع) تربیت شاگردان بسیار است. شاگردان و راویان حدیث بسیاری که از علی‌بن مهزیار اهوازی نقل روایت کرده‌اند به تنهایی کافی هستند تا این مکتب و مدرسه حدیثی را معرفی کنند. یک نکته در این میان آن است که این یاران و راویان در تربیت شاگرد، به تربیت کودکان هم اهمیت می‌دادند؛ ابن سکیت و پدرش اسحاق با همه فضل و ادب به تربیت کودکان به ویژه کودکان امرا که نقش زیادی در آینده سرزمین‌های اسلامی داشتند، همت گماشتند.
شجاعی‌راد ادامه داد: پنجمین ویژگی، ولایت‌پذیری از اهل بیت(ع) و در نهایت شهادت در این راه است. قصه معروف شهادت ابن سکیت نمونه والای این ارادت و ولایت‌پذیری است. یکی دیگر از این افراد که جان خود را در دفاع از علویان و مخالفت با دولت عباسی از دست داد، شاعر اهل بیت، دعبل بن علی خزاعی است، شاعری که با امام کاظم و امام رضا(ع) و هشت خلیفه عباسی معاصر بود. او که در مدح علویان و خاصه امامان شیعه با عشق شعر سروده است، مورد غضب حکام عباسی قرار گرفت و پس از فرار و ماجراهای بسیار به خوزستان پناه آورد و سرانجام به دست فرستادگان متوکل در سـال 246 قمری به شهادت رسید و در شوش دفن شد.
به گفته این استاد دانشگاه، دیگر ویژگی این یاران و راویان، نشر و تبلیغ فرهنگ اهل بیت(ع) از طریق سازمان وکالت و نقل روایات آنان و به عبارتی دیگر ایجاد پل ارتباطی بین امام و مردم بود. نهادِ وکالت، کارکردی فقهی، کلامی، سیاسی و اقتصادی داشت که تا زمان غیبت کبری امام عصر(عج) نقش مهمی در انسجام شیعیان و گسترش اندیشه تشیع ایفا کرد. برای نمونه، علی بن مهزیار و برادرانش ابراهیم بن مهزیار و محمد بن ابراهیم بن مهزیار از جمله وکلای منصوب از سوی ائمه اطهار(ع) بودند.
وی خاطرنشان کرد: دیگر ویژگی این یاران و راویان، حفاظت از عقاید شیعی در برابر شبهات سایر فرقه‌های نوظهور بود. به نوشته نجاشی، رجالی بزرگ شیعه، علی بن مهزیار با علی بن اسباط که فطحیه مذهب بود، مناظراتی داشت و مسائلی در این‌باره میان آن دو رد و بدل شد. سرانجام آن دو، مسائل مورد بحث خود را خدمت امام جواد(ع) بردند که این امر، با بازگشت علی‌بن اسباط از عقیده باطل خود، خاتمه یافت. همچنین حسین بن سعید اهوازی با نوشتن کتاب «الردّ على الغلاة(الغالية)» به دفاع از مذهب امامیه در برابر غالیان پرداخت.
شجاعی‌راد ادامه داد: هشتمین ویژگی نوشتن کتاب‌هایی در دفاع از امامت و کیان تشیع است. محمد بن بشر حمدونی سوسنجردی دو کتاب در دفاع از امامت دارد که شامل کتاب «الانقاذ فی الإمامة» و «المقنع فی الإمامة» هستند. همچنین حسن بن عبدالله بن خلاد رامهرمزی كتاب «الريحانتين الحسن و الحسين عليهماالسلام» را در این زمینه نوشته است. ویژگی دیگر آنها، مکاتبه با امام برای حل مشکلات فقهی و کلامی است. از محدثینی چون علی بن مهزیار اهوازی، حسین بن سعید اهوازی، ابراهیم بن مهزیار اهوازی، محمد بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی و محمد بن عیسی بن زیاد قیسی تستری، مکاتبه و نامه‌نگاری با امامان(ع) گزارش شده است.
وی افزود: در این میان علی بن مهزیار یکی از پر مکاتبه‌ترین راویان حدیث است که حدود بیست مکاتبه از این محدث بزرگ ثبت شده است. وی با امامانی چون امام رضا، امام جواد و امام هادی(علیهم‌السلام) در موضوعاتی مثل نماز، حج، خمس، روزه، زکات فطره، وصیت، استخاره، زلزله اهواز و زمان فرج مکاتبه داشته است.
شجاعی‌راد با بیان اینکه نشر فرهنگ قرآن و علوم قرآنی از دیگر ویژگی یاران ائمه(ع) است که بسیار حائز اهمیت است، گفت: حسن‌بن عبدالله بن سعید عسکری اهوازی کتاب «تصحيح الوجوه و النظائر» در علوم قرآن، حسن‌بن عبدالله بن سهل عسکری اهوازی کتاب «المحاسن في تفسير القرآن» و «الوجوه والنظائر(وجوه القرآن ونظائره)» را نوشته‌اند. همچنین کتاب «امام التنزيل في علم القرآن» از حسن بن عبدالله بن خلاد رامهرمزی، کتاب «تفسير القرآن» از حسین بن سعید بن حماد اهوازی، كتاب «حروف القرآن» و کتاب «تفسیر القرآن» از علی بن مهزیار اهوازی در زمینه تفسیر و علوم قرآن هستند.
ارتباط امام هادی(ع) با مردم خوزستان
وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره امام هادی (ع) و مردم خوزستان گفت: طبق مدارک تاریخی که در دست داریم ارتباط وثیق و محکمی میان امام هادی(ع) و مردم خوزستان وجود داشت. با وجود همه سختگیری‌هایی که از ناحیه دستگاه حاکمه بنی‌عباس در این زمینه اعمال می‌شد، امام هادی(ع) از سه طریق با مردم خوزستان در ارتباط بوده‌اند؛ اولین روش از طریق مستقیم و ارسال نامه خطاب به مردم اهواز. امام هادی(ع) در جواب مساله اعتقادی جبر و تفویض، نامه مفصلی به مردم اهواز می‌نویسند. این مساله وقتی خوب اهمیت خود را نشان می‌دهد که بدانیم معتزلیان به عنوان یکی از جریانات تأثیرگذار عقیدتی در آن روزگار، حضور گسترده‌ای در خوزستان و به ویژه در اهواز داشته‌اند. امام در این نامه به انحرافاتی که در عقیده جبر و تعویض وجود دارد می‌پردازند و آنها را رد می‌کنند.
این پژوهشگر گفت: دومین راه ارتباطی امام با مردم خوزستان از طریق سازمان وکالت و ارتباط وکلای امام با مردم در اهواز است و سومین راه ارتباطی، از طریق نشر فرهنگ تشیع به وسیله راویان خوزستانی ایشان است.
یاران و راویان خوزستانی امام هادی(ع)
شجاعی‌راد اظهار کرد: نزدیک به 200 تن از یاران و راویان حدیث از امام هادی(ع) شناسایی شده‌اند که بخش عمده‌ای از این یاران، خوزستانی و از شخصیت‌های بزرگ ادبی، فقهی و حدیثی شیعه هستند. البته برخی از اصحاب امام هادی(ع) یا خوزستانی بودند یا در برهه‌ای از زمان به خوزستان مهاجرت کرده و در آنجا حضور داشتند.
وی در ادامه به معرفی چند تن از این یاران و نقش آنها در احیای امور اهل بیت(ع) پرداخت و گفت: ابراهیم‌بن مهزیار اهوازی که برادر علی بن مهزیار است از وکلا و ابواب مشهور شیعه است. او صاحب کتابی به نام «البشاره» است. وقتی پدر ایشان از دنیا می‌رود امام معصوم در یک نامه به ایشان می‌فرماید: «قد اقمناک مقام ابیک»؛ «ما تو را به جای پدرت قرار دادیم.» همچنین حسین‌بن سعید بن حماد اهوازی که از بزرگان تشیع بود، کوفی است و به همراه برادرش حسن به اهواز مهاجرت می‌کند. حسین بعدها به قم مهاجرت کرد و همانجا از دنیا رفت؛ او پل ارتباطی مکتب حدیثی قم با اهواز است. حدود ۳ هزار و ۳۰۷ روایت در کتب اربعه از این شخص گزارش شده است. برادر وی، حسن‌بن سعید نیز از بزرگان شیعه و آثاری از ایشان موجود است که ۳۱ کتاب از او و برادرش گزارش شده است.
علی بن مهزیار، محدث و فقیه بزرگ شیعه از دیگر یاران امام هادی(ع) است که جای صحبت جداگانه دارد. ائمه اطهار(ع) به ایشان علاقه داشتند. امام جواد(ع) درباره ایشان فرمودند: «ای علی! خداوند به تو جزای نیکو عنایت فرماید و جایگاه تو را بهشت قرار دهد و از خواری دنیا و آخرت مصون دارد و تو را با ما محشور بگرداند. ...اگر بگویم مانند تو را در میان اصحاب ندیده‌ام، امیدوارم راست باشد، خداوند جزای اعمال نیک تو را بهشت برین قرار دهد.» این محدث و فقیه دارای ۳۳ کتاب است و ۴ هزار و ۳۷ روایت در کتب شیعه وجود دارد که راوی آنها علی‌بن مهزیار است.
شجاعی‌راد ادامه داد: علی بن مهزیار، محدث و فقیه بزرگ شیعه از دیگر یاران امام هادی(ع) است که جای صحبت جداگانه دارد. ائمه اطهار(ع) به ایشان علاقه داشتند. امام جواد(ع) درباره ایشان فرمودند: «ای علی! خداوند به تو جزای نیکو عنایت فرماید و جایگاه تو را بهشت قرار دهد و از خواری دنیا و آخرت مصون دارد و تو را با ما محشور بگرداند. ...اگر بگویم مانند تو را در میان اصحاب ندیده‌ام، امیدوارم راست باشد، خداوند جزای اعمال نیک تو را بهشت برین قرار دهد.» این محدث و فقیه دارای ۳۳ کتاب است و ۴ هزار و ۳۷ روایت در کتب شیعه وجود دارد که راوی آنها علی‌بن مهزیار است.
وی ابراز امیدواری کرد: اگر مسند علی‌بن مهزیار و حسین‌بن سعید جمع‌آوری شود، از خلال این روایات می‌توان زوایای پنهان این دو دانشمند بزرگ شیعی را کشف کرد. علی بن مهزیار شاگردان بسیاری از بلاد مختلف داشت. او وکیل امام بود، یعنی وظیفه رساندن نظر فقهی امام به مردم را به عهده داشت. برخی دیگر از یاران خوزستانی امام هادی(ع) عبارتند از؛ محمد بن ابراهیم حضینی اهوازی، محمد بن ابراهیم مهزیار اهوازی، محمد بن حسن حضینی، محمد بن علی بن مهزیار و یعقوب بن اسحاق ابن سکیت.
شجاعی‌راد در پایان گفت: وجود این روایان و یاران نشان‌دهنده عظمت سرزمین خوزستان است. آنچه گفته شد اطلاعاتی است که به دست ما رسیده و از لابه لای کتب جمع آوری شده است، اطلاعات بسیاری نیز هست که به دست ما نرسیده است.
انتهای پیام
