گزارش ایکنا از اختتامیه اجلاس تبیین اندیشه‌های امام خمینی(ره)؛
تبیین منظومه فکری امام(ره) در عرصه فرهنگ و هنر / بنیانگذار انقلاب؛ فقیه اجتماع‌گرا
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در اختتامیه اجلاس تبیین اندیشه‌های امام خمینی(ره) با بیان اینکه از جنبه‌های مهم در اندیشه‌های حضرت امام(ره) مصلحت است، گفت: امام به خوبی این درک را داشتند که نه فقط نظام اسلامی، بلکه نظم اجتماعی مصلحت‌هایی را ایجاب می‌کند که این مصلحت‌ها عناوین و احکام را متغیر خواهد کرد. در واقع امام(ره) فقیهی اجتماع‌گرا بود و فقیهی صرفاً با نگاه حکومتی و دینی نبود.
به گزارش خبرنگار ایکنا، اجلاس یک‌روزه تبیین اندیشه‌های امام خمینی(ره) در حوزه فرهنگ و هنر با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و تولیت حرم امام خمینی(ره) امروز چهارشنبه ۲۹ بهمن‌ماه در محل حرم مطهر امام راحل با حضور سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، سیدحسن خمینی، تولیت حرم امام خمینی(ره) و جمعی از مسئولان و پژوهشگران عرصه فرهنگ و هنر برگزار شد.
در نوبت بعدازظهر این اجلاس و پس از برگزاری برنامه‌های هر یک از کارگروه‌ها در موضوعاتی همچون فضای مجازی، هنر و سینما، فرهنگ عمومی و رسانه و مطبوعات، مراسم اختتامیه با سخنرانی وزیر و تولیت حرم حضرت امام(ره) و ارائه گزارش هر یک از کارگروه‌ها برگزار شد.
در نوبت بعدازظهر این اجلاس و پس از برگزاری برنامه‌های هر یک از کارگروه‌ها در موضوعاتی همچون فضای مجازی، هنر و سینما، فرهنگ عمومی و رسانه و مطبوعات، مراسم اختتامیه با سخنرانی وزیر و تولیت حرم حضرت امام(ره) و ارائه گزارش هر یک از کارگروه‌ها برگزار شد.
بیشتر ببینید:
گزارش تصویری اجلاس تبیین اندیشه های امام خمینی(ره) در حوزه فرهنگ و هنر
بر اساس این گزارش، سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سخنانی دهه فجر را فرصتی برای بازاندیشی نظام حکمرانی و نواندیشی پیرامون آن بر مبنای اندیشه‌های حضرت امام(ره) در کنار ارتباط نمادین با ایشان در این ایام قلمداد کرد و گفت: امسال این فرصت دست داده و آغاز این اتفاق راه به واسطه این برنامه شاهد هستیم و امید است در سال‌های آتی نیز چنین فضایی استمرار یابد.
تبیین منظومه فکری امام(ره) در عرصه فرهنگ و هنر
صالحی در ادامه با اشاره به رویکرد امام(ره) به حوزه فرهنگ و هنر ادامه داد: ایشان در این زمینه شخصیتی چند بعدی داشتند و از یک سو شخصیتی حکیم و عارف، از یک سو فقیه و مجتهد و از سوی دیگر رهبر سیاسی و اجتماعی و بنیانگذار انقلابی عظیم و تاریخی بودند. ترکیب این سه بعد وجودی را در حضرت امام می‌توان جستجو کرد. امام(ره) به عنوان حکیم و عارف در حوزه هنر تعبیری را دارند و می‌فرمایند: «هنر انقلابی، اسلامی و دینی، آن هنری است که مرکزش جمال حق است». این جمله امام(ره) مبتنی بر این است که هنر فهم زیبایی و خلق آن است و ایشان تفسیر خود از یک هنر اسلامی و انقلابی را هنری می‌داند که مظهرش جمال حق است و در منظومه معرفتی حضرت امام(ره) این رویکرد دارای سه گزاره است؛ گزاره اول اینکه خداوند زیبای مطلق است، اولین دعایی که امام(ره) در سن ۲۷ سالگی تبیین می‌کنند، شرح دعای سحر است، نگاه امام(ره) در تعریف «بهاء» در این دعا، جمال ظاهری و زیبایی تابان و آشکار است و با جمال که یک زیبایی اعم است، تفاوت دارد. «بهاء» یک زیبایی تابنده است و لذا بیان می‌کنند «بهاء» اسم ذات، اسم صفت و اسم فعل خداوند است. حضرت امام(ره) همچنین مبتنی بر عرفان معتقدند که زیبایی مطلق است و در همه عرصه‌ها این زیبایی وجود دارد.
صالحی در ادامه با اشاره به رویکرد امام(ره) به حوزه فرهنگ و هنر ادامه داد: ایشان در این زمینه شخصیتی چند بعدی داشتند و از یک سو شخصیتی حکیم و عارف، از یک سو فقیه و مجتهد و از سوی دیگر رهبر سیاسی و اجتماعی و بنیانگذار انقلابی عظیم و تاریخی بودند. ترکیب این سه بعد وجودی را در حضرت امام می‌توان جستجو کرد. امام(ره) به عنوان حکیم و عارف در حوزه هنر تعبیری را دارند و می‌فرمایند: «هنر انقلابی، اسلامی و دینی، آن هنری است که مرکزش جمال حق است». این جمله امام(ره) مبتنی بر این است که هنر فهم زیبایی و خلق آن است و ایشان تفسیر خود از یک هنر اسلامی و انقلابی را هنری می‌داند که مظهرش جمال حق است و در منظومه معرفتی حضرت امام(ره) این رویکرد دارای سه گزاره است؛ گزاره اول اینکه خداوند زیبای مطلق است، اولین دعایی که امام(ره) در سن ۲۷ سالگی تبیین می‌کنند، شرح دعای سحر است، نگاه امام(ره) در تعریف «بهاء» در این دعا، جمال ظاهری و زیبایی تابان و آشکار است و با جمال که یک زیبایی اعم است، تفاوت دارد. «بهاء» یک زیبایی تابنده است و لذا بیان می‌کنند «بهاء» اسم ذات، اسم صفت و اسم فعل خداوند است. حضرت امام(ره) همچنین مبتنی بر عرفان معتقدند که زیبایی مطلق است و در همه عرصه‌ها این زیبایی وجود دارد.
وی ادامه داد: گزاره دوم از منظر حکمی و عرفانی است و آن اینکه امام(ره) معتقدند هستی زیباست، ایشان در چهل حدیث این تعبیر را دارند که همه ذرات، کائنات آیات آن جمالِ جمیل هستند. این تعبیر زیبای حضرت امام(ره) از جمال حق است، به این معنا که تمام جنبه‌های هستی زیبا هستند.
وزیر ارشاد ادامه داد: گزاره سوم در منظومه معرفتی حضرت امام(ره) در حوزه هنر، این است که هستی هر چقدر ناب‌تر و خالص‌تر باشد، زیباتر است، هر قدر فاصله وجود و موجود کمتر باشد، به این زیبایی افزوده می‌شود. خداوند زیبای مطلق است و هستی همه چیزش زیباست، هیچ بخشی از هستی نیست که از زیبایی فارغ باشد و هر قدر هستی ناب‌تر، در نتیجه زیباتر. جوهره و گوهر هستی، منحصر به زیبایی و در وهله نخست فهم و خلق این زیبایی است. از بعد حکمت و عرفان در اندیشه‌های امام(ره)، هنر انقلاب اسلامی آن هنری است که جلوه‌اش حق است. بعد دیگر وجودی حضرت امام(ره) که اشاره کردم، بعد فقهی است، امام(ره) مجتهدی برجسته و فقیهی کم‌مانند در روش بود. روش‌شناسی فقاهتی امام(ره) در حوزه هنر گره‌گشایی زیادی را به دنبال داشت که هنوز ناتمام است. البته در حوزه‌های دیگر اجتماعی هم این چنین است.
صالحی در ادامه با اشاره به پنج روش شناختی امام راحل در عرصه فرهنگ و هنر، گفت: نخست توجه امام به این موضوع بوده که بسیاری از امور و عناوین و احکام در این عرصه ذاتی نیستند، بلکه عرضی هستند، و عناوین و احکام مشمول عناوینی عام‌ترند. برای مثال اینکه حفظ کتاب ضلال در حوزه فرهنگ به دلیل فسادآفرین بودن، نگه داشتنش حرام است و اگر این دلیل نباشد، خیر. همچنین در بحث مجسمه‌سازی، اگر چه در مرحله فتوا احتیاط دارند، اما در کتابی استدلالی بیان می‌کنند که مجسمه‌سازی به اعتبار نزدیکی به دوره بت‌پرستی، چنین حکمی داشته است.
امام(ره) فقیهی اجتماع‌گرا بود
وی با اشاره به نقش اراده در این مسئله ادامه داد: اینکه عناوین چقدر با اراده ارتباط دارد، دارای اهمیت است. علت غایی اینکه عنصر اراده در عناوین گاهی مورد کم‌توجهی قرار می‌گیرد، به این خاطر است که با اراده یک حکم وجود دارد و بدون آن حکمی دیگر، در بحث تشبه در تعزیه این چنین است. باید دید آیا عنوان ذاتی است و با چه قصد و اراده‌ای مورد نظر بوده است. موضوع دیگر جایگاه و اهمیت عرف در اندیشه‌های امام(ره) است. اگر موسیقی در جایی به عرف واگذار می‌شود، عرف می‌تواند معنادار باشد. سلیقه‌های شخصی و فردی و خط‌کشی و حتی تشخیص خود فرد در ممیزی ملاک نیست، بلکه معیار عرف تطبیق‌کننده است. یکی دیگر از جنبه‌های مهم در اندیشه‌های حضرت امام(ره) مصلحت است. امام به خوبی این درک را داشتند که نه فقط نظام اسلامی بلکه نظم اجتماعی مصلحت‌هایی را ایجاب می‌کند که این مصلحت‌ها عناوین و احکام را متغیر خواهد کرد. در واقع امام(ره) فقیهی اجتماع‌گرا بود و فقیهی صرفاً با نگاه حکومتی و دینی نبود که البته بود، اما رویکرد اجتماع‌گرایی نیز داشت.
وی با اشاره به نقش اراده در این مسئله ادامه داد: اینکه عناوین چقدر با اراده ارتباط دارد، دارای اهمیت است. علت غایی اینکه عنصر اراده در عناوین گاهی مورد کم‌توجهی قرار می‌گیرد، به این خاطر است که با اراده یک حکم وجود دارد و بدون آن حکمی دیگر، در بحث تشبه در تعزیه این چنین است. باید دید آیا عنوان ذاتی است و با چه قصد و اراده‌ای مورد نظر بوده است. موضوع دیگر جایگاه و اهمیت عرف در اندیشه‌های امام(ره) است. اگر موسیقی در جایی به عرف واگذار می‌شود، عرف می‌تواند معنادار باشد. سلیقه‌های شخصی و فردی و خط‌کشی و حتی تشخیص خود فرد در ممیزی ملاک نیست، بلکه معیار عرف تطبیق‌کننده است. یکی دیگر از جنبه‌های مهم در اندیشه‌های حضرت امام(ره) مصلحت است. امام به خوبی این درک را داشتند که نه فقط نظام اسلامی بلکه نظم اجتماعی مصلحت‌هایی را ایجاب می‌کند که این مصلحت‌ها عناوین و احکام را متغیر خواهد کرد. در واقع امام(ره) فقیهی اجتماع‌گرا بود و فقیهی صرفاً با نگاه حکومتی و دینی نبود که البته بود، اما رویکرد اجتماع‌گرایی نیز داشت.
وزیر ارشاد ادامه داد: در حوزه مسائل اجتماعی و زندگی روزمره نیز مثال‌هایی از بیان خود ایشان به خاطر داریم، برای مثال اگر خانه‌ای در فضای تعریض خیابان است و مالک به هر دلیلی رضایت نمی‌دهد، اگر چه مالکیت برقرار است، اما نظم اجتماعی اقتضا می‌کند حکومت این حق را دارا باشد که این ملک را بدون رضایت از او بگیرد، ولو مالکیت آن برقرار باشد. این عنصر مصلحت در خیلی جا‌های دیگر هم آمده و می‌آید. عنصر دیگر زمان و مکان است و امام(ره) در این حیطه نگاه جدیدی را در فضای فقاهت اجتماعی باز کردند. اینکه موضوعات تبدل ماهوی پیدا می‌کنند، مثلاً آن‌گونه که الکل بعد از تبخیر حکم دیگری می‌یابد، بسیاری از موضوعات زمانه نیز به نوعی تبخیر شده‌اند و در یک نظام ارتباطی قالب‌ها و مصداق‌های جدید پیدا کرده‌اند و دیگر نمی‌توان آن‌ها را با پدیده‌های سابق شناخت و برای آن‌ها حکم صادر کرد.
چارچوب‌های هنر متعالی از منظر امام(ره)
صالحی با بیان اینکه جریان نظری هنر در عصر حاضر بیش از گذشته باید از کلید‌های اجتهادی امام(ره) استفاده ببرد، گفت: در بُعد رهبری اجتماعی و سیاسی در پس انقلابی بزرگ، امام چارچوب‌هایی را برای هنری متعالی مشخص می‌کنند. در وهله نخست بیان می‌کنند هنر باید غفلت‌زا باشد، در این‌باره ایشان در پیامی در سال ۶۳ به هنرمندان می‌فرمایند: «به هر وسیله که می‌توانید غفلت‌زدایی کنید، هنر اسباب غفلت و تغافل نیست، هنر اسباب فکر و تفکر است و چیز‌هایی که به سادگی نمی‌توان دید را با هنر باید دید». از منظر سیاسی و اجتماعی نیز متناسب با شرایط زمان بیان می‌کنند که فرهنگ و هنر باید اخلاقی باشد، همان‌گونه که درباره سینما این تعبیر را دارند که سینما باید اخلاقی و آموزنده باشد.
به گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این اجلاس؛ مرز انسان و حیوان ناطق بودن نیست، بلکه مرز انسان و حیوان اخلاقی و غیر اخلاقی بودن است. بر همین اساس، هنر اسلامی، هنر اخلاقی است و ارزش‌های هنری همان حقیقت‌های ناب و زیبایی‌های هستی‌اند.
صالحی با بیان اینکه جریان نظری هنر در عصر حاضر بیش از گذشته باید از کلید‌های اجتهادی امام(ره) استفاده ببرد، گفت: در بُعد رهبری اجتماعی و سیاسی در پس انقلابی بزرگ، امام چارچوب‌هایی را برای هنری متعالی مشخص می‌کنند. در وهله نخست بیان می‌کنند هنر باید غفلت‌زا باشد، در این‌باره ایشان در پیامی در سال ۶۳ به هنرمندان می‌فرمایند: «به هر وسیله که می‌توانید غفلت‌زدایی کنید، هنر اسباب غفلت و تغافل نیست، هنر اسباب فکر و تفکر است و چیز‌هایی که به سادگی نمی‌توان دید را با هنر باید دید». از منظر سیاسی و اجتماعی نیز متناسب با شرایط زمان بیان می‌کنند که فرهنگ و هنر باید اخلاقی باشد، همان‌گونه که درباره سینما این تعبیر را دارند که سینما باید اخلاقی و آموزنده باشد.
به گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این اجلاس؛ مرز انسان و حیوان ناطق بودن نیست، بلکه مرز انسان و حیوان اخلاقی و غیر اخلاقی بودن است. بر همین اساس، هنر اسلامی، هنر اخلاقی است و ارزش‌های هنری همان حقیقت‌های ناب و زیبایی‌های هستی‌اند.
صالحی ادامه داد: ویژگی دیگر هنر اسلامی از منظر امام(ره)، در خدمت مردم بودن است، و بر این اساس هنر متعالی هنری است که در خدمت مردم باشد. ایشان می‌فرمایند: سینما یکی از مظاهر تمدن است که باید در خدمت این مردم باشد. ویژگی دیگر به بیان حضرت امام(ره)، این است که هنر باید تقویت‌کننده عزت باشد. هنر از منظر عرفان اسلامی باید ترسیم‌کننده روشنی از عدالت، شرافت، انصاف و تجسم تلخ‌کامی گرسنگان باشد. از این بستر و مائده فکری امام راحل و سرچشمه‌های معرفتی ایشان، باید چیز‌های زیادی را فرا بگیریم.
هنر امام(ره) در جمع کردن کثرات
حجت‌الاسلام سیدحسن خمینی، تولیت حرم مطهر امام راحل سپس در سخنانی با بیان اینکه اندیشه‌های حضرت امام(ره) از زوایای مختلف قابل بررسی است، اظهار کرد: فراموش نکنیم امام(ره) یک هنرمند است، لذا اگر به تبیین هنر از منظر ایشان می‌پردازیم، به تبیین یک هنرمند مشغول شده‌ایم. هنر امام(ره) هم منحصر به شعر، خط، موسیقی و ... نیست، بلکه هنر جمع کردن کثرات در یک وحدت است. در موسیقی، اگر بتوانید صدا‌های مختلفی را به صوتی واحد برسانید، موسیقی پدید می‌آید، و یا خطوط متعدد به نگارش در بیاید، یک اثر خلق می‌شود، یا یک نقاشی آمیخته‌ای از صد‌ها رنگ است. در عین حال، یک تصویر وقتی تصویر است که همه اجزای آن به صورت یک‌جا به وحدت برسند. هر یک از کلمات سرشار از بار معنایی‌اند، اما یک شعر وقتی پدید می‌آید که این کلمات به یک وحدت در یک زمان برسند.
حجت‌الاسلام سیدحسن خمینی، تولیت حرم مطهر امام راحل سپس در سخنانی با بیان اینکه اندیشه‌های حضرت امام(ره) از زوایای مختلف قابل بررسی است، اظهار کرد: فراموش نکنیم امام(ره) یک هنرمند است، لذا اگر به تبیین هنر از منظر ایشان می‌پردازیم، به تبیین یک هنرمند مشغول شده‌ایم. هنر امام(ره) هم منحصر به شعر، خط، موسیقی و ... نیست، بلکه هنر جمع کردن کثرات در یک وحدت است. در موسیقی، اگر بتوانید صدا‌های مختلفی را به صوتی واحد برسانید، موسیقی پدید می‌آید، و یا خطوط متعدد به نگارش در بیاید، یک اثر خلق می‌شود، یا یک نقاشی آمیخته‌ای از صد‌ها رنگ است. در عین حال، یک تصویر وقتی تصویر است که همه اجزای آن به صورت یک‌جا به وحدت برسند. هر یک از کلمات سرشار از بار معنایی‌اند، اما یک شعر وقتی پدید می‌آید که این کلمات به یک وحدت در یک زمان برسند.
ما شدن، هویت‌ساز و هنرساز است
وی ادامه داد: اگر کثرات با هم همدل شدند، هنر پدید می‌آید و هنر در واقع ندیدن اجزاست. به این لسان، انقلاب یک هنر است و به تعبیر امام(ره) همه با هم بودند. انقلاب تجمیع تمام قطراتی بود که خود را ندیدند و حجم ایثار‌ها به گونه‌ای بود که خواستن‌های فردی از بین رفته بود، همه با هم شده بودند و چه هنری بالاتر از آنچه اتفاق افتاد. ما شدن، هویت‌ساز و هنرساز است. در آن حجم همه با هم بودن‌ها، همه در هم گم می‌شوند، اما اگر در این میان، منیت از راه برسد، آن وقت کوه‌ها با هم‌اند و تنهایند و همچون باهمان تنهایان. بنابراین، سخن از یک هنرمند است که هنر او، ایجاد سمفونی در یک جامعه به هم ریخته بود.
وی ادامه داد: اگر کثرات با هم همدل شدند، هنر پدید می‌آید و هنر در واقع ندیدن اجزاست. به این لسان، انقلاب یک هنر است و به تعبیر امام(ره) همه با هم بودند. انقلاب تجمیع تمام قطراتی بود که خود را ندیدند و حجم ایثار‌ها به گونه‌ای بود که خواستن‌های فردی از بین رفته بود، همه با هم شده بودند و چه هنری بالاتر از آنچه اتفاق افتاد. ما شدن، هویت‌ساز و هنرساز است. در آن حجم همه با هم بودن‌ها، همه در هم گم می‌شوند، اما اگر در این میان، منیت از راه برسد، آن وقت کوه‌ها با هم‌اند و تنهایند و همچون باهمان تنهایان. بنابراین، سخن از یک هنرمند است که هنر او، ایجاد سمفونی در یک جامعه به هم ریخته بود.
آشتی میان ارزش‌های دینی و ارزش‌های دنیای معاصر
تولیت حرم امام خمینی(ره)، با تبیین اندیشه هنرمند در حوزه فرهنگ، افزود: انقلاب ما انقلاب روشن‌اندیشان دینی بود، انقلاب متحجرین نبود و هرگونه مصادره انقلاب از سوی اندیشه تحجری، نخست به بیراهه بردن انقلاب است و دوم از بین بردن انقلاب و سوم از کار انداختن موتور محرکه انقلاب را سبب می‌شود. رهبران انقلاب، صاحبان اندیشه مصالحه با دنیای جدید از منظر دین بودند. فکر بسته‌ای که توان سازگاری با دنیای معاصر را ندارد، هیچ دخالتی در پیدایش انقلاب ندارد و سارقانه یا از روی سرقت، بر سر خوان انقلاب نشسته است. کدام یک از رهبران انقلاب خاستگاه تحجر داشتند؟ انقلاب اندیشه‌ای است که پدیدآورندگان آن، فرهنگی را بر دوش خود حمل می‌کنند که این فرهنگ بین ارزش‌های دینی و ارزش‌های دنیای معاصر آشتی می‌دهد.
وی افزود: اما به ناگاه می‌بینیم بعضی اوقات این مسئله به فراموشی سپرده می‌شود. اولین بحث مهم ستیز با استبداد سلطنتی است که ریشه در فرهنگ آزادی‌خواهی دارد. در کجا جریان متحجر ما که در دوره صفویه و قاجار در کنار اشراف‌سالاری آن دوره زندگی کرده، در این مسیر گام برداشته است؟ حرکت استبدادستیزی و فرهنگ مبارزه با استبداد، یک فرهنگ صد در صد ضد تحجر است. فرهنگ انقلاب استعمارستیز، آزادی‌خواه، استقلال‌طلب و عزت‌خواه است. تحجر به معنای ناتوانی در همراهی با دنیای معاصر و فضای جدید است. باید بپذیریم آینده دینی ما از راه تلفیق آشتی جویانه‌ای است که می‌توانیم بین فرهنگ دینی خود و دنیای معاصر ببینیم، در غیر این صورت همواره یک گام عقب‌تر هستیم.
در بخشی از این مراسم مسئولان هر یک از کارگروه‌های این اجلاس به ارائه گزارشی پرداختند. محمدرضا بهمنی، مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی به گزارشی از کارگروه فضای مجازی پرداخت و اظهار کرد: محور نخست در کارگروه فضای مجازی؛ ناظر به این موضوع بود که در مقام تبیین اندیشه‌های حضرت امام دو راهبرد کلان می‌تواند وجود داشته باشد؛ شناخت و کاربست اندیشه‌های ایشان در میدان عمل. تبیین اندیشه‌های حضرت امام(ره) مقدمه کاربست است، اما نباید امام‌شناسی محدود به تبیین اندیشه‌ها شود.
تولیت حرم امام خمینی(ره)، با تبیین اندیشه هنرمند در حوزه فرهنگ، افزود: انقلاب ما انقلاب روشن‌اندیشان دینی بود، انقلاب متحجرین نبود و هرگونه مصادره انقلاب از سوی اندیشه تحجری، نخست به بیراهه بردن انقلاب است و دوم از بین بردن انقلاب و سوم از کار انداختن موتور محرکه انقلاب را سبب می‌شود. رهبران انقلاب، صاحبان اندیشه مصالحه با دنیای جدید از منظر دین بودند. فکر بسته‌ای که توان سازگاری با دنیای معاصر را ندارد، هیچ دخالتی در پیدایش انقلاب ندارد و سارقانه یا از روی سرقت، بر سر خوان انقلاب نشسته است. کدام یک از رهبران انقلاب خاستگاه تحجر داشتند؟ انقلاب اندیشه‌ای است که پدیدآورندگان آن، فرهنگی را بر دوش خود حمل می‌کنند که این فرهنگ بین ارزش‌های دینی و ارزش‌های دنیای معاصر آشتی می‌دهد.
وی افزود: اما به ناگاه می‌بینیم بعضی اوقات این مسئله به فراموشی سپرده می‌شود. اولین بحث مهم ستیز با استبداد سلطنتی است که ریشه در فرهنگ آزادی‌خواهی دارد. در کجا جریان متحجر ما که در دوره صفویه و قاجار در کنار اشراف‌سالاری آن دوره زندگی کرده، در این مسیر گام برداشته است؟ حرکت استبدادستیزی و فرهنگ مبارزه با استبداد، یک فرهنگ صد در صد ضد تحجر است. فرهنگ انقلاب استعمارستیز، آزادی‌خواه، استقلال‌طلب و عزت‌خواه است. تحجر به معنای ناتوانی در همراهی با دنیای معاصر و فضای جدید است. باید بپذیریم آینده دینی ما از راه تلفیق آشتی جویانه‌ای است که می‌توانیم بین فرهنگ دینی خود و دنیای معاصر ببینیم، در غیر این صورت همواره یک گام عقب‌تر هستیم.
در بخشی از این مراسم مسئولان هر یک از کارگروه‌های این اجلاس به ارائه گزارشی پرداختند. محمدرضا بهمنی، مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی به گزارشی از کارگروه فضای مجازی پرداخت و اظهار کرد: محور نخست در کارگروه فضای مجازی؛ ناظر به این موضوع بود که در مقام تبیین اندیشه‌های حضرت امام دو راهبرد کلان می‌تواند وجود داشته باشد؛ شناخت و کاربست اندیشه‌های ایشان در میدان عمل. تبیین اندیشه‌های حضرت امام(ره) مقدمه کاربست است، اما نباید امام‌شناسی محدود به تبیین اندیشه‌ها شود.
برخی ویژگی‌های تحولات در فضای مجازی
بهمنی ادامه داد: در مقام کاربست اندیشه‌های امام(ره) الزاماتی وجود دارد که باید آن‌ها را مورد توجه قرار داد، از جمله این موارد الزامات حقوقی، ساختاری و فرایندی و مدیریتی و برنامه‌ای است. تحولات فضای مجازی، تعریف و کارکرد تبیین در این حیطه را دچار تغییر و تحول کرده است. برخی ویژگی‌های این تحولات شامل افزایش شفافیت فضای مجازی، دسترسی آزاد به اطلاعات در همه لایه‌های حاکمیتی، زمینه‌سازی شکل‌گیری اتاق‌های شیشه‌ای و شبکه‌ای شدن مناسبات بوده است. فراهم شدن امکان نقد و نظارت از جمله دیگر ویژگی‌های تحولات فضای مجازی است. مسئله دیگر در این تحولات، تبدیل شدن مخاطب به کاربر است، مردم از جایگاه مخاطب صرف بودن به کاربر ارتقا یافته‌اند. این‌ها مقدمه ورود به تبیین اندیشه‌های حضرت امام در این حیطه بوده است.
بهمنی ادامه داد: در مقام کاربست اندیشه‌های امام(ره) الزاماتی وجود دارد که باید آن‌ها را مورد توجه قرار داد، از جمله این موارد الزامات حقوقی، ساختاری و فرایندی و مدیریتی و برنامه‌ای است. تحولات فضای مجازی، تعریف و کارکرد تبیین در این حیطه را دچار تغییر و تحول کرده است. برخی ویژگی‌های این تحولات شامل افزایش شفافیت فضای مجازی، دسترسی آزاد به اطلاعات در همه لایه‌های حاکمیتی، زمینه‌سازی شکل‌گیری اتاق‌های شیشه‌ای و شبکه‌ای شدن مناسبات بوده است. فراهم شدن امکان نقد و نظارت از جمله دیگر ویژگی‌های تحولات فضای مجازی است. مسئله دیگر در این تحولات، تبدیل شدن مخاطب به کاربر است، مردم از جایگاه مخاطب صرف بودن به کاربر ارتقا یافته‌اند. این‌ها مقدمه ورود به تبیین اندیشه‌های حضرت امام در این حیطه بوده است.
وی افزود: از جمله ارکان تبیین اندیشه‌های امام در ذیل این کارگروه، ضرورت بازخوانی اندیشه ایشان در موضوع نقش مردم در سلامت حاکمیت بوده است. بر اساس این اندیشه، نظریه خادم-مخدوم مورد توجه قرار گرفت. همچنین در این راستا، مشارکت مردم در شکل‌گیری و اداره حکومت و اساساً مشارکت کنندگی و مشارکت شوندگی به طور جداگانه باید مورد توجه قرار بگیرد.
در اندیشه امام(ره)، بی‌اعتنایی به مشارکت مردم گناه کبیره است
بهمنی گفت: موضوع مشارکت مردم بسیار مورد توجه امام بود تا آنجا که کم‌توجهی و بی‌اعتنایی به مشارکت مردم را در رده گناهان کبیره قلمداد کرده‌اند. این مشارکت شامل همه امور و همه عرصه‌ها است و فراگیری مشارکت در اندیشه ایشان را نشان می‌دهد. در این حوزه، مجموعه‌ای از مفاهیم پایه از جمله امر به معروف و نهی از منکر و ضرورت نظارت از مسیر همراهی یا عدم همراهی و ارجاع به دستگاه‌های قضایی وجود دارد. همچنین مطالبه‌گری از کارگزاران مفهوم پایه‌ای دیگر و مؤلفه‌ای اساسی است و ضرورت تعامل محبت‌آمیز در جامعه در بخش مطالبه‌گری قابل ردیابی در اندیشه‌های امام است.
وی ادامه داد: برای تبیین اندیشه امام(ره) در عرصه فضای مجازی و ابعاد و ارکان ضروری آن، می‌توان مؤلفه‌هایی همچون کاربست ظرفیت‌های فضای مجازی برای ارتقای نقش مردم در حوزه فرهنگ را مورد توجه قرار داد. همچنین ضرورت ساختارسازی، کاربست ظرفیت‌های پلتفرم‌ها در فضای مجازی برای جلب مشارکت مردم ضرورت، ارتقای شفافیت در حوزه فرهنگ، ضرورت جمع‌سپاری در مؤلفه‌های حوزه فرهئگ، ضرورت بازگشایی و رفع انحصار و ضرورت مشارکت‌جویی در مصارف فرهنگی از سایر مؤلفه‌ها در این حیطه است.
بهمنی گفت: موضوع مشارکت مردم بسیار مورد توجه امام بود تا آنجا که کم‌توجهی و بی‌اعتنایی به مشارکت مردم را در رده گناهان کبیره قلمداد کرده‌اند. این مشارکت شامل همه امور و همه عرصه‌ها است و فراگیری مشارکت در اندیشه ایشان را نشان می‌دهد. در این حوزه، مجموعه‌ای از مفاهیم پایه از جمله امر به معروف و نهی از منکر و ضرورت نظارت از مسیر همراهی یا عدم همراهی و ارجاع به دستگاه‌های قضایی وجود دارد. همچنین مطالبه‌گری از کارگزاران مفهوم پایه‌ای دیگر و مؤلفه‌ای اساسی است و ضرورت تعامل محبت‌آمیز در جامعه در بخش مطالبه‌گری قابل ردیابی در اندیشه‌های امام است.
وی ادامه داد: برای تبیین اندیشه امام(ره) در عرصه فضای مجازی و ابعاد و ارکان ضروری آن، می‌توان مؤلفه‌هایی همچون کاربست ظرفیت‌های فضای مجازی برای ارتقای نقش مردم در حوزه فرهنگ را مورد توجه قرار داد. همچنین ضرورت ساختارسازی، کاربست ظرفیت‌های پلتفرم‌ها در فضای مجازی برای جلب مشارکت مردم ضرورت، ارتقای شفافیت در حوزه فرهنگ، ضرورت جمع‌سپاری در مؤلفه‌های حوزه فرهئگ، ضرورت بازگشایی و رفع انحصار و ضرورت مشارکت‌جویی در مصارف فرهنگی از سایر مؤلفه‌ها در این حیطه است.
در ادامه، سیدمحمدرضا موالی‌زاده، دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور به ارائه گزارش کارگروه فرهنگ عمومی در اندیشه حضرت امام(ره) پرداخت و با بیان اینکه امام(ره) از هندسه دقیق و منسجمی برخوردار بود، اظهار کرد: به همه ساحت‌ها به صورت جامع باید توجه داشته باشیم. فرهنگ امری راهبردی است و پیشران رشد و توسعه و تعالی جامعه است. امام(ره) برای مردم در حوزه فرهنگ نقش به‌سزایی قائل بود. از دیگر سو، حوزه فرهنگ عمومی حوزه باورهاست، نه بایدها، و به میزانی می‌توانیم در بالندگی فرهنگ عمومی در جامعه موفق باشیم که باور‌ها را به بایدها تبدیل کنیم. امام میزان خود بود و موزون خود شد و این ویژگی تراز خودباوری در جامعه را ارتقا بخشید.
توجه امام(ره) به نقش گروه‌های مرجع در جامعه
وی افزود: امام(ره) همچنین به نقش گروه‌های مرجع در جامعه تأکید فراوان داشتند و برای مسئله تربیت دینی و مطابق اسلام ناب محمدی بدون نگاه افراطی و تفریطی و ارتقای علمی و فرهنگی جامعه اهمیت خاصی قائل بودند. ایشان همچنین به نقش محوری مساجد و تأثیر نقش خانواده و توجه به تربیت در سنین مختلف و توجه به انس با قرآن و به اهل بیت و توجه به فرهنگ مطالعه و توجه به فرهنگ ایثار و شهادت و حقوق شهروندی و نیز نقش بانوان و جوانان و اقشار مختلف جامعه توجه تام و تمام داشته‌اند.
موالی‌زاده با بیان اینکه امام فارغ از حوزه نظر، با رفتار خویش آموزه‌های فراوانی را به جامعه در حوزه فرهنگ عمومی منتقل کردند، گفت: ایمان و وارستگی و خلوص و زهد و شفافیت ایشان نقش مؤثری در ایجاد این خصایص در جامعه ایفا کرد. شجاعت ایشان بر علم و حکمت و درایت استوار بود و در بعدتر رشادت درس‌آموختگان مکتب او چه در دوران شکل‌گیری و اوج‌گیری انقلاب و دوران دفاع مقدس چشم جهانیان را خیره کرد. مردم‌داری امام همچنین قابل توجه است، ایشان مردم را، ولی‌نعمت حاکمیت می‌دانستند و از تملق بیزار بود و می‌فرمود من خدمتگزار همه ملت هستم.
وی افزود: امام(ره) مرد خانواده بود، سبک مدیریت ایشان در خانواده، تراز کانون خانواده متعالی را پایه‌گذاری می‌کرد. امام(ره) همچنین به فرهنگ عذرخواهی پایبند بود و به راحتی از مردم پوزش می‌خواست.ای کاش این فرهنگ در جامعه کنونی شکل می‌گرفت. امام شاخصه‌هایی را در این حیطه به گونه‌ای کاملاً شفاف در مقام نظر و عمل ترسیم کرده و فرا روی ما قرار دادند. به هر میزان که به این سیره عمل کرده‌ایم، موفق بوده‌ایم و فرهنگ عمومی ما رشد داشته است و به هر میزان فاصله گرفته‌ایم، تأثیر منفی این دوری را ملاحظه کرده‌ایم. امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازگشت به سیره و اندیشه‌های امام هستیم. ایشان به محرومان توجه خاصی داشت و اعتمادی به مرفهین بی‌درد نداشت. در این زمانه که مشکلات معیشتی بخشی از مردم را به تنگ در آورده بایستی به همان سنت‌ها و سیرت‌ها رجوع کنیم.
وی افزود: امام(ره) همچنین به نقش گروه‌های مرجع در جامعه تأکید فراوان داشتند و برای مسئله تربیت دینی و مطابق اسلام ناب محمدی بدون نگاه افراطی و تفریطی و ارتقای علمی و فرهنگی جامعه اهمیت خاصی قائل بودند. ایشان همچنین به نقش محوری مساجد و تأثیر نقش خانواده و توجه به تربیت در سنین مختلف و توجه به انس با قرآن و به اهل بیت و توجه به فرهنگ مطالعه و توجه به فرهنگ ایثار و شهادت و حقوق شهروندی و نیز نقش بانوان و جوانان و اقشار مختلف جامعه توجه تام و تمام داشته‌اند.
موالی‌زاده با بیان اینکه امام فارغ از حوزه نظر، با رفتار خویش آموزه‌های فراوانی را به جامعه در حوزه فرهنگ عمومی منتقل کردند، گفت: ایمان و وارستگی و خلوص و زهد و شفافیت ایشان نقش مؤثری در ایجاد این خصایص در جامعه ایفا کرد. شجاعت ایشان بر علم و حکمت و درایت استوار بود و در بعدتر رشادت درس‌آموختگان مکتب او چه در دوران شکل‌گیری و اوج‌گیری انقلاب و دوران دفاع مقدس چشم جهانیان را خیره کرد. مردم‌داری امام همچنین قابل توجه است، ایشان مردم را، ولی‌نعمت حاکمیت می‌دانستند و از تملق بیزار بود و می‌فرمود من خدمتگزار همه ملت هستم.
وی افزود: امام(ره) مرد خانواده بود، سبک مدیریت ایشان در خانواده، تراز کانون خانواده متعالی را پایه‌گذاری می‌کرد. امام(ره) همچنین به فرهنگ عذرخواهی پایبند بود و به راحتی از مردم پوزش می‌خواست.ای کاش این فرهنگ در جامعه کنونی شکل می‌گرفت. امام شاخصه‌هایی را در این حیطه به گونه‌ای کاملاً شفاف در مقام نظر و عمل ترسیم کرده و فرا روی ما قرار دادند. به هر میزان که به این سیره عمل کرده‌ایم، موفق بوده‌ایم و فرهنگ عمومی ما رشد داشته است و به هر میزان فاصله گرفته‌ایم، تأثیر منفی این دوری را ملاحظه کرده‌ایم. امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازگشت به سیره و اندیشه‌های امام هستیم. ایشان به محرومان توجه خاصی داشت و اعتمادی به مرفهین بی‌درد نداشت. در این زمانه که مشکلات معیشتی بخشی از مردم را به تنگ در آورده بایستی به همان سنت‌ها و سیرت‌ها رجوع کنیم.
امام(ره)، خود ابررسانه بود
همچنین محمد خدادی، معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سخنانی طی این مراسم به ارائه گزارشی از کارگروه رسانه و مطبوعات پرداخت و اظهار کرد: امام خود ابررسانه بود و شبکه رسانه‌ای ایجاد کرد و با مخاطب‌شناسی دقیق و واژه‌شناسی انجام داد موفق شدند از ظرفیت رسانه کوچک در قالب کاست‌ها به تولید و نشر حداکثری پیام نائل آمد. ایشان پیش از انقلاب روزی ۷ مصاحبه انجام می‌دادند و هر بار واژه خلق می‌کردند. پس از انقلاب ادبیات امام درباره رسانه به گونه‌ای بود که رسانه را دانشگاه می‌دانست و در بیانات متعدد و متنوعی در این‌باره نظرشان را اعلام کردند. انتظار امام از رسانه، اطلاع‌رسانی به موقع، ترویج فرهنگ اسلامی با دارا بودن محتوای غنی بود و بیان می‌کردند که در رسانه نباید انتقاد به انتقام تبدیل شود.
همچنین محمد خدادی، معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سخنانی طی این مراسم به ارائه گزارشی از کارگروه رسانه و مطبوعات پرداخت و اظهار کرد: امام خود ابررسانه بود و شبکه رسانه‌ای ایجاد کرد و با مخاطب‌شناسی دقیق و واژه‌شناسی انجام داد موفق شدند از ظرفیت رسانه کوچک در قالب کاست‌ها به تولید و نشر حداکثری پیام نائل آمد. ایشان پیش از انقلاب روزی ۷ مصاحبه انجام می‌دادند و هر بار واژه خلق می‌کردند. پس از انقلاب ادبیات امام درباره رسانه به گونه‌ای بود که رسانه را دانشگاه می‌دانست و در بیانات متعدد و متنوعی در این‌باره نظرشان را اعلام کردند. انتظار امام از رسانه، اطلاع‌رسانی به موقع، ترویج فرهنگ اسلامی با دارا بودن محتوای غنی بود و بیان می‌کردند که در رسانه نباید انتقاد به انتقام تبدیل شود.
وی افزود: امروز در فضای رسانه‌ای کشور مرزبندی‌هایی مشاهده می‌شود و این انتظار وجود دارد که ایستادگی در مقابل انحرافات در عین تضارب آرا برای کمک به فضای جامعه را شاهد باشیم. رویکرد امام(ره) به صداوسیما این‌گونه بود که تأثیرگذاری مستقیم این رسانه بر همه اقشار جامعه را باور داشتند. لذا باید بتوان برای کسانی که امام را ندیده‌اند، اندیشه‌های ایشان را بازخوانی کرد که این نیاز به تولید محتوا و مخاطب‌شناسی در این فضا دارد.
خدادی افزود: حضرت امام(ره) معتقد بودند که رسانه باید بستر پاسخ به شبهات باشد. بازخوانی اندیشه‌های امام نیازمند ادبیات‌های متعدد در بستر‌های مختلف در جامعه است. مخاطبان به سراغ ما نمی‌آیند و باید در بستر‌های رسانه‌ای به سراغ آن‌ها برویم. ما این آمادگی را داریم کار‌های مشترکی با مجموعه‌های مختلف در لایه‌های نشر و تبیین و پاسخ به شبهات انجام پذیرد و یکی از رویداد‌های نزدیک برای پرداخت به آن انتخابات ریاست جمهوری پیش روست.
انتهای پیام مطالب مرتبط
