رهبت، پیش‌نیاز تقواست

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر آیت‌الله عباسی خراسانی با محوریت سوره بقره، صبح امروز، 18 اسفند‌ماه، در مدرسه فیضیه حوزه علمیه قم برگزار شد. وی در این جلسه به تفسیر آیات 40 و 41 سوره «بقره» پرداخت.

خداوند متعال در این آیات می‌فرماید: «يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ وَآمِنُوا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقًا لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ؛ اى فرزندان اسرائيل نعمتهايم را كه بر شما ارزانى داشتم به ياد آريد و به پيمانم وفا كنيد تا به پيمانتان وفا كنم و تنها از من بترسيدو بدانچه نازل كرده‏‌ام كه مؤيد همان چيزى است كه با شماست ايمان آريد و نخستين منكر آن نباشيد و آيات مرا به بهايى ناچيز نفروشيد و تنها از من پروا كنيد». متن جلسه از نظر می‌گذرد؛

حکایت قوم بنی‌اسرائیل از حکایات مهمی است که در قرآن مطرح شده است. خداوند هم در این آیه امر کرده است نعمت بنی‌اسرائیل را یاد کن. این نعمت هم نعمت مادی است و هم نعمت معنوی یعنی نبوت و رسالت است. عرض کردیم از عبارت «وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ» حصر استفاده می‌شود. در اینجا هم بحث توحید است، هم بحث رسالت است و هم بحث معاد است.

در آیه بعد حضرت حق هم امر دارند و هم نهی دارند. حضرت حق بعد از اینکه ذکر نعمت بنی‌اسرائیل را مطرح فرمودند، فرمودند «وَآمِنُوا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقًا لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ». قوم بنی اسرائیل قومی بودند که قبل از ورود رسول مکرم اسلام به مدینه منتظر ایشان بودند چون در تورات و انجیل ذکر آمدن حضرت شده بود و اینها دنبال مصداق بودند و منتظر حضرت بودند. وقتی حضرت رفتند هوای نفس باعث شد با حضرت مخالفت کنند؛ لذا آیه شریفه دارد: «وَآمِنُوا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقًا».

«اشتری» به معنای فروش است. «ثمن» غیر از قیمت است چون در ثمن تفاوت زیاده و نقصان راه دارد ولی در قیمت راه ندارد. به عبارت بهتر، قیمت معادل شی است و کم و زیاد ندارد. حضرت حق می‌فرمایند «وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا».

جالب اینجاست که به لحاظ مسائل سیر و سلوک هم رهبت دارای مراتب است و هم تقوا دارای مراتب است. تقوا مرتب نیست، مراتب است یعنی با هر مرحله‌ای از مراحل سیر و سلوک، تقوا نسبت به شخص صادق است. از «هدی للناس» شروع می‌شود و تا «هدی للمتقین» ادامه دارد. بنابراین در اینجا «وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ» مرتبه بالاتری از «وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ» است گرچه شاید در مراتب متوسط هر یک، با همدیگر تداخل داشته باشند. به عبارت دیگر اگر خوف از حضرت حق آمد پرهیزگاری از حضرت حق هم می‌آید چون رهبت ترس با گریز است؛ هم می‌ترسد، هم می‌گریزد اما تقوا پرهیزگاری و مصونیت است. ظاهر امر این است که «وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ» بالاتر از «وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ» باشد.

به تعبیری باید بگوییم رهبت پیش‌نیاز تقوا است. برای همین بعضی به این نتیجه رسیدند که در تقوا، ترس هم وجود دارد. به دلالت ملازمه در آن ترس وجود دارد؛ یعنی اگر کسی از خدا ترسید مراقب حالات خودش نسبت به حضرت حق هست.

آیه بعدی می‌فرماید «وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ و حق را به باطل درنياميزيد و حقيقت را با آنكه خود میدانید كتمان نكنيد». «لبس» مصدر باب «لبس یلبس» است و به معنای پوشاندن است. ظاهرا «لاتلبسوا» یعنی حق را با باطل اشتباه نگیرید، حق را به باطل پوشش ندهید. یهودی‌ها دو تا کار دادند: یکی اینکه باطل را جلوه حق دارند و دیگر اینکه حق را جلوه باطل دادند تا طرفدارانشان را نگه دارند. در این آیه هر دو مطلب بیان شده است.

متعلق «انتم تعلمون» چند چیز می‌تواند باشد: یک، شما می‌دانید حق کدام است و باطل کدام است ولی در عین حال باطل را جلوه‌ حق می‌دهید. دوم، شما می‌دانید و علم دارید به اینکه واقعیت‌ها چگونه است. شما جزء کسانی هستید که دانش دارید حق کدام است و باطل کدام است. سوم، اینکه متعلق «انتم تعلمون» رسالت و نبوت باشد یعنی شما می‌دانید پیامبری وعده داده شده است و خواهد آمد ولی در عین حق را با باطل مخلوط می‌کنید و این دو تا را با هم مشتبه می‌گیرید و پوشش می‌دهید. چهارم اینکه ممکن است متعلق «انتم تعلمون» همه این امور باشد. نظر ما این است که این احتمال بهتر است یعنی شما هر عالم به نبوت هستید، هم عالم به جهت حق و باطل هستید و هم باطل را به حق جلوه‌گری می‌دهید و هم حق را باطل جلوه‌گری می‌دهید. اینها هم می‌گفتند باطل حق است و هم می‌گویند حق باطل است تا به اهدافشان برسند و طرفداران خود را از دست ندهند.