حضور پررنگ پژوهشگران ترکیه در دومین همایش کتابت قرآن کریم

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ دومین دوره همایش کتابت قرآن کریم عصر امروز 18 اسفندماه با ارائه مقالات به صورت مجازی به کار خود پایان داد.

در این همایش، علیرضا بخشی با ارائه مقاله خود با عنوان «تطبیق تشابهات و تفاوت‌ها در کتابت‌های میرزا احمد نیریزی و زین‌العابدین اصفهانی»، گفت: این بررسی به سبک‌شناسی این دو خوشنویس مربوط می‌شود. اختلاف سال تولد این دو خوشنویس ۱۲۰ سال است؛ بنابراین سبک این دو خوشنویس از نظر رانش قلم، زاویه قلم‌گذاری، کرسی‌بندی، خلوت و جلوت‌های صفحه و میزان خوانایی آثار این دو خوشنویس در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.

فرهاد خسروی، پژوهشگر دیگر با ارائه مقاله «ویژگی‌های کتاب‌آرایی و سبک‌شناسی قرآن طلایی محفوظ در کتابخانه مونیخ» گفت: در تاریخ خوشنویسی اسلامی، قرآن‌هایی با ویژگی‌های هنری خاص فراوان است. شکل و فرم‌هایی از قرآن در تجلید‌های مختلف موجود است که به صورت هشت ضلعی، شش ضلعی و دایره موجود است. از نظر ابعاد هم معروفترین قرآن بایسنقری است که ابعاد بزرگی دارد.

وی افزود: برخی مجلدات قرآن‌ مانند قرآن منسوب به ائمه معصومین(ع) نیز به لحاظ کاتب آن‌ها معروف شده‌اند. قرآن طلایی از جهت رنگ خاصی که دارد و فناوری خاصی که در آن به کار گرفته شده، مورد توجه قرار گرفته است. کلیه صفحات این قرآن با ورق طلا بوده و جلد آن متأخر و چرمی است و دارای تزئینات زراندود بوده و در سرسوره خط کوفی مشرقی و متن نسخ عربی به کار رفته است. این خط در برخی موارد شباهت‌هایی با خط ریحان دارد. در نشانه‌گذاری‌های آن نیز رکابه وجود نداشته و نشانه‌گذاری‌های آیات ۵ پر است و در برخی موارد ۶ پر و ۷ پر هم دیده می‌شود.

خسروی ادامه داد: در هر صفحه این مصحف، ۱۹ سطر وجود دارد و در مجموع ۳۶۶ صفحه و کمی بزرگتر از قطع وزیری است. نام و تعداد آیات در سرسوره‌ها ذکر شده و با توجه به الگو‌های خوشنویسی، می‌توانیم آن را در زیرمجموعه شیوه ابن‌بواب ببینیم. زیرا بسم‌الله که در ابتدای سوره‌هاست، بیش از نیمی از سطر را اشغال کرده و در قرآن ابن بواب می‌توان این سبک را دید که متعلق به قرن پنجم است.

در ادامه این همایش پروفسور سلیمان برک از ترکیه مقاله «ملاحظاتی بر دو مصحف شریف کتابت‌شده در شیراز دوره صفویه» به زبان ترکی ارائه کرد.

محسن سلیمانی نیز در ادامه با ارائه مقاله‌ای با عنوان «قرآن‌نگاری نوین، ضرورت، امکانات و چشم‌انداز» گفت: اگر یک ظرف از طلا ساخته شود، به دلیل طلا بودن ارزشمند است، اما آیا این ظرف کاربردی است و از آن استفاده می‌شود؟ اگر چنین نیست، فقط ویژگی‌های تزئینی آن نگهداری می‌شود. اگر چنین نگره‌ای نسبت به قرآن وجود داشته باشد، امروز باید مفاهیم مندرج در درون آن را استخراج کرده و کاربردی کنیم. 

وی ادامه داد: در واقع قرآن فارغ از ارائه زیبا از نظر ظاهری، باید به صورت طبیعی و دیالوگ‌محور برای مخاطبان دلربا باشد و هنرمندان می‌توانند از این فرصت استفاده کنند. در این صورت، رسالت اصلی متن به درستی انجام شده و تفسیر متن جنبه‌های تکاملی خود را پیدا خواهد کرد. ممکن است این هنر با بهره‌گیری از هنر نقاشی یا احساساتی که در قالب هنر می‌آید، عرضه شود یا ممکن است در فضا‌های شهری از آن کمک بگیریم یا از انیمیشن، شیوه‌های خطاطی نوین و ... بهره گرفته و آن را وارد عرصه‌های زندگی کنیم.

سلیمانی ادامه داد: توجه به متن و کتابت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و باعث می‌شود محتوا‌های جدیدی کشف کنیم. با حفظ اینکه قالب‌های پیشین جایگاه خود را دارند، اما به نظر می‌رسد هر کدام از آن‌ها دوره تاریخی دارند و دوره تاریخی امروز شیوه دیگری را برای حفظ رسالت قرآن برعهده دارد.

شهاب شهیدانی درباره مقاله مقایسه تطبیقی قلم محقق در مصاحف بایسنقر میرزا و احمد قره حصاری، گفت: من قرآن‌های نفیس را قرآن شکوهمند می‌نامم، زیرا جزء گنجینه‌های اسلامی هستند و اگر راهی فراهم شود تا سبک و شیوه کتابت آن‌ها به شیوه تطبیقی فراهم شود، می‌توانیم نسبت به ارزش‌های بصری و امکاناتی که در آن‌ها نادیده گرفته شده، شناخت بهتری کسب کنیم. 

وی افزود: بسیاری از این قرآن‌ها حامیانی از میان پادشاهان داشتند و به همین دلیل از حیث خوشنویسی و آرایه‌ها در اوج و عیار بالایی قرار دارند و اغلب آن‌ها معرف روح زمانه و ذوق و سلیقه غالبی هستند که در آن دوره وجود داشته است.

شهیدانی ادامه داد: قرآن بایسنقری، قرآنی است که با خط جلی اجرا شده و قرآن قره‌حصاری نیز با همین خط در نیمه قرن دهم نوشته شده است. هر دو جزء شاهکار‌های جهان اسلام هستند و روح کتیبه‌نگاری در آن‌ها دیده می‌شود. همچنین ترکیب‌بندی استادانه و قرینه‌نویسی در هر دو اجرا شده است. قرآن قره حصاری از تذهیب‌های متنوع برخوردار است، اما قرآن بایسنقری بر خط استوار است و سنگینی کلمات در هر دو در کرسی تخت است، اما تفاوتی که در قرآن بایسنقری وجود دارد، این است که اعراب و تشکیلات، نزدیک به کلمات قرار گرفته و همین باعث شده چیدمان کلمات را با ارتفاع و فراز و فرود بصری زیادی ببینیم.

در ادامه، پروفسور اوغور درمان از کشور ترکیه نیز درباره خط کوفی و تأثیر آن بر خطوط دیگر سخن گفت. همچنین پروفسور ممیش از ترکیه به موضوع قرآن‌های کتابت شده شکرزاده سیدمحمد افندی پرداخت. تأملی در قرآن‌نگاری شمال ایران در سده‌های میانه، پژوهشی در قرآن‌نویسی خط محقق، قرآن نستعلیق شاهکاری از شاه‌محمود نیشابوری، مطالعه پیوند‌های کتابت مصحف شریف در ایران و عثمانی در سده‌های ۹ و ۱۰ هجری قمری، به کارگیری خطوط نرم در کتابت قرآن در عراق عهد عباسی و نقش مکتب تبریز در توسعه خوشنویسی در جهان اسلام پس از سقوط بغداد مقالات دیگری است که در این همایش ارائه شد.