تلاش برای صلح در مقابل جنگ‌افروزی در خاورمیانه

به گزارش ایکنا، جهان اسلام در سالی که گذشت شاهد رویدادهای متفاوت و مختلفی بود که هر کدام تأثیر زیادی بر مسلمانان در کشورهای مختلف اسلامی و غیراسلامی گذاشت.

در این میان برخی از این اخبار و رویدادها باعث بروز مشکلات زیادی برای مسلمانان شد و برخی دیگر جریانات سیاسی را در کشورهای مسلمان شکل داد.

شیوع ویروس کرونا مناسک مسلمانان مانند حج و روزه‌داری را تحت تأثیر قرار داد تا مسلمانان هم مانند سایر مردم جهان سعی کنند با این بیماری و عواقب آن کنار آیند.

خاورمیانه به عنوان مهمترین منطقه‌ای که اسلام و جریانات سیاسی در آن متاثر از یکدیگر هستند، یکی از پرحادثه‌ترین مناطق جهان بود. در شرایطی که بسیاری تلاش داشتند که در این منطقه صلح برقرار شود، اما دولت‌ها و شخصیت‌های دیگر بر آتش جنگ و ناامنی دمیدند تا همچنان خاورمیانه پرتنش‌ترین منطقه جهان در سال 99 باشد.

در ادامه بخشی از مهم‌ترین رویدادهای سال 1399 که بیشترین تأثیر را بر مسلمانان گذاشت، مرور خواهیم کرد.

فلسطین و تعیین تاریخ برگزاری انتخابات

در شرایطی که ادامه توسعه‌طلبی غیرقانونی رژیم صهیونیستی در غالب احداث شهرک‌های یهودی‌نشین در سرزمین‌های اشغالی هر نوع احتمال رسیدن به توافقی برای صلح را بین فلسطینیان و اسرائیل کمرنگ‌تر از گذشته کرده، اعلام تاریخ برگزاری انتخابات سراسری فلسطین از سوی محمود عباس (رئیس تشکیلات خودگردان) باعث شد که امیدواری‌های زیادی به حل اختلافات سیاسی بین فلسطینیان به وجود آید.

براساس دستور محمود عباس موعد برگزاری انتخابات پارلمانی، ریاستی و شورای ملی در سه تاریخ متفاوت برگزار خواهد شد. انتخابات پارلمانی در تاریخ ۲۲ ماه مه ۲۰۲۱ (یکم خرداد ۱۴۰۰)، انتخابات ریاستی ۳۱ جولای ( ۹ مرداد ۱۴۰۰) و شورای ملی ۳۱ آگوست (۹ شهریور) خواهد بود.

آخرین انتخابات برای تعیین ریاست تشکیلات خودگردان فلسطین به سال ۲۰۰۵ برمی‌گردد. در آن زمان، محمود عباس، جانشین یاسر عرفات در جنبش فتح به این مقام رسید. یک سال پس از آن، حماس در انتخابات پارلمانی پیروز شد اما این نتایج روابط این دو گروه را به شدت تیره و تار کرد تا جایی که از سال ۲۰۰۷ و با سیطره حماس بر نوار غزه، اختلاف‌ها شدیدتر شد و توافق‌ها و وساطت‌های انجام شده نتوانست به اختلاف‌ها پایان دهد. با این همه حماس از این تصمیم استقبال کرده و امیدواری‌ها به برگزاری انتخابات در فلسطین و به حداقل رسیدن اختلافات بیشتر شده است.

نیوزلند و برگزاری دادگاه عامل حملات کرایست‌چرچ

کشتار مسجد کرایست‌چرچ در نیوزیلند را می‌توان به عنوان یکی از بدترین اتفاقات سال ۲۰۱۹ دانست که برای اولین‌بار این کشور آرام را در بین کشورهای درگیر با پدیده اسلام‌هراسی قرار داد. کشتار کرایست‌‌چرچ علاوه بر اینکه در تاریخ این کشور اتفاقی بی‌سابقه بود، باعث افزایش توجهات به موضوع اسلام‌هراسی در این نقطه از جهان شد.

در نهایت دادگاه عالی نیوزیلند ۲۷ آگوست ۲۰۲۰، برنتون تارانت ۲۹ ساله و استرالیایی را به دلیل ارتکاب به ۵۱ قتل و ۴۱ اقدام به قتل به حبس ابد و بدون امکان درخواست عفو محکوم کرد. این سنگین‌ترین حکمی است که تاکنون در تاریخ نیوزیلند به یک فرد داده شده و با این تصمیم دادگاه، این فرد استرالیایی باقی عمر خود را زندان خواهد بود.

میانمار و ادامه وضعیت ناگوار مسلمانان روهینگیا

حملات مداوم نیروهای مسلح میانمار و شبه‌نظامیان بودایی علیه اقلیت مسلمان روهینگیا از سال ۲۰۱۷ شروع شده و تاکنون هزاران مسلمان اقلیت روهینگیا مجبور به ترک خانه خود و پناهندگی به کشورهای دیگر مانند بنگلادش شده‌اند. این اقدامات که با حمایت غیرمستقیم آنگ سان سوچی، رئیس دولت میانمار صورت گرفته، باعث شد که دولت گامبیا به نمایندگی از کشورهای اسلامی، وی را به دادگاه بین‌المللی لاهه به اتهام ارتکاب به جنایات جنگی بکشاند.

با این همه وضعیت اقلیت روهینگیا در میانمار همچنان تأسف‌بار است. این پناهندگان در اردوگاه‌های پناهندگی بنگلادش و سایر کشورهای همسایه میانمار در وضعیت ناگواری به‌سر می‌برند. اقدام دولت بنگلادش برای انتقال این افراد به جزیره باسان چار که وضعیت اقلیمی نامناسبی دارد، باعث معطوف شدن دوباره توجهات جهانی به این اقلیت مسلمان شد. هر چند که به نظر می‌رسد که با وقوع کودتا در میانمار و تسلط دوباره ارتش این کشور بر امور اجرایی، مسئله مسلمانان میانماری باز هم به حاشیه خواهد رفت.

بریتانیا و انتخاب نخستین مسلمان به عنوان رهبر یک حزب

با وجود اینکه مسلمانان در بریتانیا، پیش‌تر به عناوینی مانند نمایندگی پارلمان و مجلس اعیان رسیده بودند اما در اسفند 1399، برای اولین بار در تاریخ این کشور، یک مسلمان به عنوان رهبر یک حزب سیاسی انتخاب شد.

اناس سرور(Anas Sarwar)، مسلمان پاکستانی‌تبار در انتخابات درون حزبی، حزب کارگر اسکاتلند توانست رقیب خود مونیکا لنون را شکست دهد تا به رهبری این حزب برسد. انیس سرور که متولد ۱۹۸۳ در پایتخت اسکاتلند است با وجود تهدیدها و بدرفتاری‌های نژادپرستانه، در سال ۲۰۱۰ شغل دندانپزشکی خود را رها کرد و وارد دنیای سیاست شد و کرسی منطقه وست مینستر را در انتخابات پارلمانی به دست آورد.

وی همزمان با نمایندگی مجلس، از ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ به عنوان معاون حزب کارگر اسکاتلند فعالیت کرد و همچنین کار هماهنگی مبارزات حزب در جریان همه‌پرسی استقلال را بر عهده داشت. وی همچنین پس از استعفای یوهان لامونت، رهبر این حزب، در سال ۲۰۱۴ به عنوان سرپرست حزب فعالیت کرد.

ترکیه و تغییر موزه ایاصوفیه به مسجد

تصمیم رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه برای تغییر کاربری و تبدیل مجدد موزه ایا صوفیه به مسجد، یکی از اقداماتی بود که به شدت بر روابط این کشور و اتحادیه اروپا تأثیر گذاشت. این بنا یادگار امپراتوری روم شرقی و شاهکار معماری بیزانسی به شمار می‌رود که ساختمان فعلی آن در دوره امپراتوری بیزانس به سال ۵۳۲ میلادی بنا به دستور همسر امپراتور ژوستینین یکم، تئودورا ساخته شده بود و سال‌ها به عنوان کلیسا مورد استفاده قرار می‌گرفت. پس از تسلط امپراطوری عثمانی این کلیسا تغییر کاربری داده و به مسجد تبدیل شد. استفاده از این بنای تاریخی پس از اعلام حکومت جمهوری در ترکیه و به قدرت رسیدن آتاتورک، به موزه تبدیل شد.

در تیرماه با موافقت اردوغان، ایاصوفیه مجدداً به مسجد تبدیل و برای برگزاری مراسم عبادی آماده شد. پس از تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد، جمعه، 3 مرداد ماه پس از ۸۶ سال دوباره در این محل نماز جمعه برگزار شد.

لبنان، انفجار بیروت و افزایش تنش داخلی

تنش‌های سیاسی در لبنان و وضعیت اقتصادی این کشور باعث ایجاد نارضایتی‌های گسترده در بین مردم این کشور شده است. سقوط ارزش پول ملی لبنان باعث شده که قیمت کالاها و خدمات رشد افسار گسیخته‌ای داشته باشد. در این میان، انفجاری که بندر بیروت را در ۱۴ مرداد لرزاند و خسارت‌های زیادی به مردم و تأسیسات این بندر کلیدی وارد کرد باعث افزایش نارضایتی‌ها از عملکرد دولت لبنان شد. 

از سوی دیگر، شیوع کرونا و محدودیت‌‌های آن فشار اقتصادی بر مردم لبنان را دو چندان کرده و به نظر می‌رسد که روزهای آینده، روزهای تاریک‌تری برای این کشور و مردم آن باشد.

آمریکا و لغو ممنوعیت سفر مسلمانان

بعد از اینکه دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در سال 2017 در راستای عمل به وعده انتخاباتی خود، اتباع چند کشور با جمعیت مسلمان را از سفر به آمریکا منع کرد، بسیاری این اقدام را تبعیض‌آمیز و تنها بهانه‌ای در راستای اسلام‌هراسی ترامپ دانستند.

با این همه بعد از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، جو بایدن که پیش‌تر از این قانون انتقاد و وعده لغو آن را در اولین روز کاری خود داده بود، در نهایت با صدور دستور اجرایی جدیدی این قانون را لغو کرد؛ در واقع به عقیده برخی از کارشناسان، این دستور اجرایی به نوعی پاسخ بایدن به حمایت همه‌جانبه مسلمانان آمریکایی و سازمان‌های وابسته به آنها از او در انتخابات ریاست جمهوری و شکست دونالد ترامپ بود.

فرانسه و تشدید فشارها بر مسلمانان

پس از اینکه یک معلم تاریخ فرانسوی به دست افراطی منسوب به گروه‌های اسلام‌گرا به دلیل نشان دادن کاریکاتوری توهین‌آمیز از پیامبر اسلام(ص) در پاریس به قتل رسید و حملات تروریستی که بعد از آن در پاریس، حومه و شهر نیس، در جنوب این کشور رخ داد، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در اظهاراتی اسلام را دینی در بحران توصیف کرد. این اظهارات اسلام‌ستیزانه در کنار فشار به مؤسسات و مساجد فرانسه به بهانه مبارزه با افراطی‌گری باعث اعتراضات بسیاری از سوی مسلمانان سراسر جهان شد.

با این همه در اواخر بهمن، پارلمان فرانسه طرح دولت امانوئل ماکرون برای محدود کردن فعالیت مساجد و مسلمانان این کشور را تأییدکرد. براساس این قانون آموزش کودکان در خانه محدود و دریافت کمک خارجی از سوی اماکن دینی ممنوع شد.

چین و واکنش‌های جهانی به موضوع آزار اویغورها

در سال ۲۰۲۰، انتشار تصاویری از کمپ‌های کار اجباری دولت چین برای اویغورها و انتشار اخباری در مورد فشار، شکنجه، قتل‌های سیستماتیک و مجبور کردن مسلمانان برای تغییر باورهای خود، انتقادات جهانی از سوی دولت‌ها و سازمان‌های حقوق بشری را برانگیخت.

این انتقادات باعث شده که چند کشور دولت چین را به نقض حقوق بشر و آزار اقلیت‌های اجتماعی این کشور متهم کنند. اخیرا پارلمان هلند در بیانه‌ای غیرالزام‌آور اعلام کرد که رفتار دولت چین با اقلیت مسلمان اویغور در این کشور، نسل‌کشی است. هلند بعد از آمریکا و کانادا سومین کشوری است که دولت چین را به نسل‌کشی متهم کرده است.

یمن و تلاطم جنگ و آتش‌بس

جنگ شش ساله یمن، که با تهاجم ائتلاف بین‌المللی به رهبری عربستان سعودی و به بهانه حمایت از دولت مستعفی این کشور صورت گرفت، نه تنها سعودی‌ها را به اهداف خود نرساند بلکه طولانی‌ شدن بحران باعث شد یمن که پیش از این هم با فقر اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کرد، به مکانی برای نقض گسترده حقوق بشر و کشتار غیرنظامیان تبدیل شود.

در این میان دولت دونالد ترامپ در آخرین روزهای خود به تحریم این کشور و درج نام حوثی‌ها در فهرست گروه‌های تروریستی اقدام کرد. اقدامی که بیش از هر چیز باعث فشار بر غیرنظامیان به دلیل کاهش کمک‌های بشردوستانه می‌شد. با این همه در دولت جو بایدن این تصمیم با هدف کمک‌رسانی و ایجاد راهکاری برای مذاکره بین طرف‌های درگیر تعلیق شد. به نظر می‌رسد که به تدریج تلاش‌ها برای آغاز مذاکرات آتش‌بس بین انصار‌الله و دولت مستعفی منصور هادی آغاز شود.

عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی

در سال 1399، منطقه غرب آسیا شاهد اتفاقی بی‌سابقه از نظر سیاسی بود. در این سال کشورهای امارات متحده عربی و بحرین با حمایت دولت دونالد ترامپ، به دنبال عادی‌سازی و به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی بودند. هرچند که پیش از این اخباری مبنی بر ارتباط این کشورها با رژیم صهیونیستی در زمینه‌های فرهنگی و علمی منتشر شده بود، اما این اقدام باعث انتقادات شدیدی از سوی کشورهای اسلامی شد که بحرین و امارات را خائنان به آرمان فلسطین می‌دانستند.

این روند باز هم ادامه پیدا کرد و در نهایت دو کشور دیگر (مراکش و سودان) هم رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناختند. با وجودی که به نظر می‌رسد با تغییر سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه، این روند کُند یا برای مدتی متوقف شود اما برخی کارشناسان از عمان، مالزی، قطر و عربستان سعودی به عنوان کشورهای دیگری نام می‌برند که به دنبال عادی‌سازی روابط با تل‌آویو هستند.

سفر پاپ فرانسیس به عراق و دیدار با آیت‌الله سیستانی

در آخرین روزهای سال 1399، دیدار پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان از عراق خبرساز شد. در شرایطی که عراق با مشکلات داخلی و ناامنی روبه‌رو بود، سفر پاپ باعث شد که توجهات به سوی این کشور بیش از پیش جلب شود.

سفر پاپ فرانسیس در حالی به عراق صورت گرفت که پیش از این، وی از دیگر کشورهای اسلامی مانند امارات متحده عربی هم بازدید داشت. دیدار پاپ فرانسیس با آیت‌الله سیستانی، مرجع شیعیان عراق و سایر رهبران دینی در این کشور باعث شد که این سفر با سایر سفرهای پاپ فرانسیس تفاوت بسیاری داشته باشد. تأکید پاپ بر تسامح مذهبی و گفت‌وگو‌های بین ادیانی باعث شد که این اتفاق یکی از مهم‌ترین رخداد‌های دنیای اسلام و مسیحیت در سالی که گذشت، باشد.