استناد به روایات غیرمرتبط با مهدویت آفت‌زا است / سوءاستفاده فرقه‌ها از مهدویت
پژوهشگر مطالعات اسلامی با بیان اینکه در طول تاریخ، فرقه‌های مذهبی برای طرد یکدیگر از مهدویت سوء استفاده کرده‌اند، تأکید کرد: یکی از اشتباهات بزرگ، استناد به روایاتی است که ربطی به مهدویت ندارند و جزء پیشگویی ائمه معصومین(ع) برای حوادث آینده بوده است.
به گزارش ایکنا؛ نوبت عصر و شب همایش مجازی «اندیشه منجی‌گرایی» هفتم فروردین‌ماه با سخنرانی مهدیه پاکروان، پژوهشگر مطالعات اسلامی، مجتبی لشکر بلوکی، استاد دانشگاه صنعتی شریف، یونس حمامی لاله‌زار، رهبر دینی کلیمیان ایران، مژگان آهنگر، پژوهشگر مطالعات اسلامی، مهدی نساجی، عضو هیئت علمی پژوهشکده علم و دین در دانشگاه کلیسای مسیح کانتربری، کرت ریچاردسون، استاد مطالعات ادیان ابراهیمی در آمریکا و غلامحسین دینانی، استاد دانشگاه تهران برگزار شد.
مژگان آهنگر، پژوهشگر مطالعات اسلامی در این همایش گفت: روایاتی که به اسم روایات مهدوی می‌شناسیم نیاز به بازبینی دارند، یکی از اشتباهات این است که به روایاتی استناد می‌شود که ربطی به امام زمان ندارند بلکه در مورد وقایعی بوده‌اند که ائمه آنها را پیشگویی کرده و رخ داده است ولی ما از آنها به عنوان روایات مهدوی استفاده می‌کنیم.
وی افزود: امام علی در خطبه 93 نهج البلاغه به این موضوع اشاره کرده‌اند که از امروز تا روز قیامت درباره هر گروهی که پرسش کنید از همه جزئیات آنها خبر می‌دهم و حتی می‌توانم بگویم چه کسانی از آنها کشته شده و یا به مرگ طبیعی مرده‌اند؛ حضرت در این خطبه، چند واقعه را پیشگویی کرده‌اند که بعدا محقق شده است. ابن ابی الحدید نوشته که اخبار امام علی در مورد آینده را آزموده‌ایم و به صدق ادعای او استدلال می‌کنیم مانند خبر ضربت خوردن، شهادت امام حسین(ع)، خلافت معاویه، اخبار یوسف بن عمر، خوارج نهروان و ... .
پژوهشگر مطالعات اسلامی اضافه کرد: حضرت همچنین از فتنه بنی امیه در آینده خبر می‌دهند که هیچ نور هدایتی در روش حکومت آنها نیست و ظلمت و جهل در این دوره باز خواهد گشت و تأکید فرمودند که ما اهل بیت از آن فتنه‌ها برکناریم و ما در آن زمان دعوت‌کننده مردم نیستیم؛ حضرت در مورد سقوط بنی امیه هم پیشگویی دارند و فرموده‌اند سقوط آنها به وسیله کسی که آنان را خوار و ذلیل می‌کند و جز به زبان شمشیر با آنها سخن نمی‌گوید، صورت می‌گیرد.
وی اضافه کرد: ایشان همچنین فرموده‌اند در این زمان دوست خواهند داشت تا همه دنیا را فدیه بدهند تا مرا ببینند و کمک بخواهند، اما خبری نیست؛ اگر این خطبه حضرت را تحلیل تاریخی کنیم، می‌بینیم که با حوادث سال 132 هجری که بنی عباس به صورت وحشیانه بنی امیه را از بین می‌برند، منطبق است. زیرا اینها حتی اجساد خلفای قبل را از قبر در آورده و سوزاندند. مروان بن محمد، خلیفه آخر بنی امیه حاضر بود وقتی در برابر بنی عباس قرار گرفت، کل دنیا و خلافتش را بدهد، اما به طرز وحشیانه کشته نشود.
آهنگری با بین اینکه این خطبه ربطی به ظهور ندارد، ولی ما در مباحث مهدویت از آن بهره می‌بریم، اظهار کرد: نسخه دیگری از همین خطبه حضرت در الغارات ثقفی وجود دارد که مفصل‌تر است و این تعبیر در آن بیان شده که خدا به وسیله مردی از ما اهل بیت، فتنه را جدا می‌کند، این قسمت برخلاف نهج البلاغه است، زیرا در نهج آمده بود کسی با فلان ویژگی(بنی عباس) بنی امیه را خوار خواهد کرد.
پژوهشگر مطالعات اسلامی با بیان اینکه فرزند فاطمه بودن از معیارهای مهدویت است و امام زمان فرزند فاطمه(س) است، افزود: در فرقه‌های مختلف اسلامی این باور وجود دارد و فقط مختص شیعه نیست. نعیم بن حماد در الفتن آورده است که امام علی(ع) فرمود خدا فتنه‌ها را توسط مردی از ما جدا می‌کند که آنها را خوار و ذلیل کرده و هشت ماه شمشیر بر گردن دارد و کشتار می‌کند تا اینکه می‌گویند این مرد از فرزندان فاطمه نیست، زیرا اگر بود به ما رحم می‌کرد. در منبع تاریخی بیان شده که سفاح هشت ماه کشتار کرد و در سال 132رسما خلافت را بر عهده گرفت. این هم ربطی به مهدویت ندارد.
وی افزود: در این عبارات بیان شده اگر آن مرد از فرزندان فاطمه بود به ما رحم می‌کرد؛ در منابع تاریخی آمده که سفاح مدعی مهدویت بود؛ یعنی مهدی دروغینی در این وسط بوده که با توجه به اقدامات بی‌رحمانه‌اش، همه به این نتیجه رسیدند که او مهدی موعود نیست.
آهنگری تصریح کرد: نسخه‌های مختلف این روایت را استخراج کرده و نتیجه می‌گیرم که اسناد نعیم بن حماد و الغارات یکی است، در حالی که تعابیر متفاوتی به کار رفته، از جمله اینکه در الغارات آمده که هم بر بنی امیه و هم بنی عباس بی‌رحمی خواهد کرد که نشان می‌دهد کلمه بنی عباس بعداً اضافه شده است.
وی اضافه کرد: اگر روایات را دقیقاً بررسی کنیم، خواهیم دید چیزی که ربطی به ظهور ندارد، جزء روایات مهدویت قرار گرفته است. سخنان امام علی در این خطبه شامل چند واقعه است که یکی از آنها سقوط بنی امیه است، در این واقعه اهل بیت مشارکت نداشتند، بنابراین نباید از این روایت به عنوان روایت مهدوی بهره ببریم.
این پژوهشگر اظهار کرد: به کمک روش نقد حدیث می‌توان تا حد زیادی روایات را پالایش کنیم؛ بنده از روش تحلیل اسنادی متن و نقد استفاده می‌کنم بنابراین به خصوص در برداشت از روایات برای مخاطب عام نباید عجله صورت بگیرد، زیرا روش‌های فنی و پیچیده در این مسئله وجود دارد.
آهنگری در جمع‌بندی بحث خود گفت: قسمتی از اطلاعات ما دربارۀ مهدی(ع) از روایات حاصل می‌شود. برای کسب اطلاعات صحیح، روایات موجود باید پالایش شوند. از این رو روش‌هایی برای نقد روایت استفاده می‌شود. در این دسته از روایات ادعا شده است که مهدی(ع) به هنگام ظهور، هشت ماه شمشیر به دوش دارد و قتل و کشتار می‌کند. از بررسی انجام شده حاصل شد که این بخش از این روایات در وصف بنی‌عباس است، نه مهدی موعود(ع). در برخی از نسخه‌های روایت، معیاری برای تشخیص مدعیان از موعود بیان شده است: «اگر او فرزند فاطمه(س) بود رحم می‌کرد». این قسمت اشاره به روایات مشهوری دارد که مهدی(ع) را از فرزندان فاطمه(س) می‌دانند و اینکه از مهدی فاطمه(ع) باید انتظار رحمت داشت نه خشونت.
سوءاستفاده فرقه‌های اسلامی از مهدویت برای نفی طرف مقابل
در ادامه این نشست، مهدیه پاکروان گفت: در طول تاریخ اسلام، فرقه‌های مختلف از مهدویت به عنوان ابزاری برای به چالش کشیدن عقاید یکدیگر بهره می‌بردند. از جمله اینکه یک دسته روایت داریم که می‌گوید مهدی به قریش نمی‌دهد و نمی‌گیرد جز شمشیر یا دسته‌های عرب را می‌آورد و 500 تا 500 تا می‌کشد.
وی افزود: نهضت شعوبیه عمدتاً عامل جعل این احادیث بودند؛ در تاریخ، عرب ضد عجم و بالعکس روایت ساخته‌اند. این روایت هم در راستای همین روایات تاریخی است و جاعلان تعداد زیادی از آنها موالی از جمله بطائنی است که از سران واقفیه و موالی است. این روایات از نظر محتوا هم نقد جدی دارد؛ زیرا پرسش اصلی این است که آیا امام می‌آید جامعه را به عقب براند و با نژاد عرب و عجم بجنگد و نژادپرستی را رواج دهد؟
این پژوهشگر با بیان اینکه بدون ابزار تاریخ و حدیث‌پژوهی نمی‌توان با روایات مهدوی به خصوص روایات خشونت‌گرایانه روبرو شد، اظهار کرد: اصالت و بنیاد قوی مهدویت سبب می‌شود تا جریانات مختلف از آن سوء استفاده کنند؛ زیرا هر مفهوم گرانقدری دچار بدل‌سازی می‌شود. از توحید و نبوت هم سوء استفاده شده، چون مفهومی گران‌قیمت است. در طول تاریخ افراد زیادی مدعی مهدویت شده‌اند، لذا باید روایات را پالایش و تحلیل کنیم.
پاکروان تأکید کرد: در طول تاریخ با همه سوء استفاده‌ها، خللی در اصل این اندیشه و نگاه آینده روشن برای بشر وارد نشده و در همه ادیان و حتی اسطوره‌ها و مکاتب بشری هم وجود دارد؛ ظهور موعود در نهاد عالم تعبیه شده و با فطرت انسان سازگار است و می‌تواند در ساحت فردی و اجتماعی انسان‌ها منشأ شور و شوق و پیشرفت باشد.
وی تصریح کرد: مهدویت بحر مواج و دریای خروشانی است که جریانات آلوده به آن وارد شده، ولی چیزی از مواج بودن آن کاسته نشده و نور خدا سرانجام در همه جا منتشر می‌شود.
انتهای پیام
