تعبیر «انسان کامل» اومانیستی است / فریب جلوه‌گری تمدن غرب را نخوریم

به گزارش ایکنا؛ محسن میرباقری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم شهید رجایی، شامگاه 24 فروردین‌ماه در نشست علمی «ایمان و ارزش‌های مطرح در جهان امروز» به طرح موضوعات مختلفی درباره ارزش‌ حقیقی از منظر قرآن، دیدگاه قرآن در مورد پیشرفت، رشد علوم و ایمان و عمل پرداخت.

وی با بیان اینکه از منظر قرآن، همه ارزش‌ها از خدا شروع و به او ختم می‌شود، گفت: محور ارزش از منظر قرآن، خداوند است و هیچ ارزش استقلالی در عالم وجود ندارد. انبیاء همه سخنشان دعوت مردم به بندگی بود که نفع آن به انسان می‌رسد، ما اگر به خدا تقرب بجوییم، شدت نور در وجود ما زیاد، شرح صدر و قلب نورانی و علم باطنی و حقیقی به ما عطا می‌شود.

میرباقری افزود: پیامبر که گل سرسبد عالم هستند، به عبدالله توصیف می‌شوند؛ ارزش انسان به بندگی خداست و هرقدر این بندگی بیشتر شود، ارزش ما هم بیشتر خواهد شد؛ قرآن کریم در آیه 221 بقره فرموده است: «وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ»؛ ارزش یک عبد(برده) مؤمن از مشرک آزاد در نزد خداوند بیشتر است؛ غرب امروز با تفکر اومانیسم بانی شرک بزرگی شده که به نظر بنده، بزرگترین و پلیدترین شرک تاریخ همین تفکر است که حتی معنای اخلاق را که محور در تفکر توحیدی است، تغییر داده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید رجایی بیان کرد: در مکتب انبیاء همه ارزش‌ها به خدا باز می‌گردد و اگر انسان عبد شد، ارزشمند می‌شود، ولی اگر ضد خدا شد، ولو فرد سرشناس اجتماعی مانند ابولهب هم باشد، مشمول تبت یدا و عذاب جهنم خواهد شد.

وی افزود: برخی وقتی می‌خواهند عظمت انسان را بیان کنند، تعبیر «انسان کامل» را به کار می‌برند؛ ولی بنده در قرآن و روایات جست‌و‌جو و تحقیق کردم و چنین چیزی را نیافتم؛ قرآن از تعبیر «عبد خالص» استفاده کرده است، بنابراین بیایید از تعبیر انسان کامل استفاده نکنیم و به استفاده از اصطلاحات قرآنی اصیل برگردیم.

اومانیستی بودن تعبیر انسان کامل

وی تأکید کرد: گاهی از تعبیر انسان کامل استشمام تعبیری اومانیستی به ذهن خطور می‌کند، البته نمی‌گویم کسانی که آن را به کار می‌برند، چنین قصدی دارند، ولی این احساس وجود دارد.

میرباقری اظهار کرد: در آیه 24 سوره مبارکه یوسف فرموده است: إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ؛ در آیه 40 حجر «إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ» هم بحث اخلاص بیان شده است؛ در آیه 51 مریم، «وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مُوسَى إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا» نیز اخلاص به عنوان توصیف موسی(ع) یاد شده است؛ در میان پیامبران نیز آنهایی بالاتر هستند که درجه بندگی و خلوص آنها بیشتر باشد.

استاد دانشگاه شهید رجایی اظهار کرد: پنج بار در قرآن در مورد پیامبر، تعبیر «عبده» آمده و یک مورد در مورد حضرت زکریا. در ابتدای سوره اسراء «سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ...»، در آغاز سوره کهف «الْحَمْدُ‌لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجًا»، در ابتدای سوره فرقان «تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا»، 9 حدید «هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ عَلَى عَبْدِهِ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَإِنَّ اللَّهَ بِكُمْ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ» و آیه دهم نجم «فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَى» پیامبر اعظم انبیاء بالاترین درجه بندگی نسبت به خدا را دارد و از او تعبیر به عبد می‌شود. لذا علم به شرطی که چراغ راه خدا باشد، ارزش دارد وگرنه علم مضر و لاینفع هم داریم؛ ای کاش امروز برخی علوم مربوط به تولید سلاح‌های کشتار جمعی نبود‌.

میرباقری بیان کرد: قرآن صلاح انسان را در گرو ایمان و عمل صالح و فلاح او را به بهشتی شدن تعریف کرده است؛ در سوره مؤمنون فرموده که مؤمنان رستگار می‌شوند «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ» و هفت عمل صالح مانند خشوع در نماز، وفای به عهد و امانتداری را به دنبال آن ذکر می‌کند، ایمان هم سه شاخه دارد؛ یعنی ایمان به خدا، نبوت و معاد؛ البته اگر کسی ایمان هم نداشت، ولی عمل صالح داشت، در دنیا به اندازه‌ای که خدا بخواهد به او بهره می‌دهد، ولی قطعاً در آخرت ثوابی نخواهد برد.

عمل صالح بدون ایمان مایه رستگاری نیست

میرباقری اظهار کرد: در آیه 62 بقره فرموده است: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ» و در آیه 113 آل عمران «لَيْسُوا سَوَاءً مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَهُمْ يَسْجُدُونَ» در این دو آیه در مورد اهل کتاب بیان شده که برخی از آنها خوب هستند و نماز شب می‌خوانند، ولی حتی یک مورد در قرآن نیافتم که خدا به غیرمؤمن به قرآن وعده بهشت بدهد. البته یهود و نصارا در دوره حضور انبیاء خود به بهشت می‌رسند، ولی بعد از آن فقط با ایمان به خدا، قرآن و پیامبر اسلام که البته بحث مفصل خود را دارد.

استاد دانشگاه شهید رجایی اضافه کرد: عملگرایی، جلوه تمدن بشری و علم و تکنولوژی و علوم انسانی در فضای بی‌ایمانی سه بحث مهم و چالشی در دنیای امروز است؛ در بحث عملگرایی گفته می‌شود که شما هر فکری می‌خواهید داشته باشید، مهم این است که با دیگران چگونه رفتار می‌کنید، گاهی حتی افرادی در درون حوزه چنین تفکری دارند؛ گفته می‌شود خداپرستی مهم نیست، بلکه مهم رفتار با دیگران است؛ در حالی که ما باید فکر درست را از قرآن بگیریم؛ در قرآن در تمامی موارد ایمان بر عمل مقدم است. مانند آیه 107 کهف «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا».

وی افزود: البته در برخی آیات، عمل صالح لفظاً مقدم است، اما به لحاظ مفهومی، ایمان تقدم دارد؛ مانند آیه 97 نحل «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ». بنابراین از نظر قرآن، عمل صالح بدون ایمان باعث رستگاری نخواهد شد. قطعاً ایمان مقدم است؛ یک دانشجو وقتی می‌خواهد وارد دانشگاه شود، اول باید قوانین و ساختار دانشگاه را بپذیرد و بعد وارد مجموعه شده و به تحصیل بپردازد. انسان هم ابتدا باید به خدا، انبیاء و قرآن و ائمه ایمان بیاورد و تازه کارنامه عمل او باز شود.

پیشرفت بدون ایمان بی‌ارزش است

میرباقری تصریح کرد: گاهی برخی ارزش‌های نادرست به فرهنگ عمومی تبدیل می‌شود، مخصوصاً کسانی که به خارج کشور می‌روند، زیاد این مسئله را مطرح می‌کنند که جوان اروپایی بی‌ایمان به خاطر نظم و زیاد کارکردن و ... از جوان مسلمان و مؤمن ایرانی که برخی صفت‌های بد دارد، بهتر است، ولی ما باید مراقب باشیم و دائما ارزش‌های قرآنی را بیان کنیم و زنده نگه داریم.

وی افزود: براساس آیات قرآن، بی‌ایمانی و کفر به خدا و رسالت، عامل جهنمی شدن است، ولو فرد اعمال صالحی هم داشته باشد؛ قرآن در آیه 57 حج و آیات دیگر فرموده است «وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا فَأُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ»؛ همچنین قرآن فرموده کسانی که ایمان نیاورند در گمراهی و ضلالت آشکار و مبین هستند. کفر به معاد براساس آیه 105 کهف موجب جهنمی شدن است. 

وی با بیان اینکه آیا جریان غرب امروز به معاد و انبیاء کافر نیست؟ اظهار کرد: در آیات 4 و 5 نمل فرموده است: «إِنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ زَيَّنَّا لَهُمْ أَعْمَالَهُمْ فَهُمْ يَعْمَهُونَ ﴿۴﴾  أُولَئِكَ الَّذِينَ لَهُمْ سُوءُ الْعَذَابِ وَهُمْ فِي الْآخِرَةِ هُمُ الْأَخْسَرُونَ ﴿۵﴾»؛ اینها کسانی هستند که دنیای خوبی دارند ولی به خاطر کفرشان اخسرون و جهنمی هستند. همچنین در آیه 11 فرقان «‌بَلْ كَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَنْ كَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِيرًا» تکذیب قیامت را عامل کفر و عذاب می‌داند و اصلاً بحث عمل مطرح نیست.

میرباقری تصریح کرد: چالش دیگر این است که تمدن بشری به کمک تکذیب و تمسخر انبیاء آمده و برخی افراد هم مجذوب تمدن بشری شده و قید دین را می‌زنند، در حالی که قرآن فرموده چشمانتان نباید محو این مسائل شود؛ «وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَى»(131 طه)؛ اهل ایمان زرق و برق دنیای کفر را بزرگ نمی‌بیند؛ امام و رهبری را بنگریم.

وی با بیان اینکه دنیای غرب به خاطر نظم اجتماعی، پیشرفت تکنولوژی و علوم مورد توجه قرار گرفته است، افزود: امروز گفته می‌شود دین و انبیاء و امام زمان قرار است چه چیزی به ما بدهند، ببینیم تمدن غربی چه کرده است؟ قرآن کریم آبادانی و پیشرفت بدون ایمان را فاقد ارزش می‌داند؛ آیه 82 غافر «أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْهُمْ وَأَشَدَّ قُوَّةً وَآثَارًا فِي الْأَرْضِ فَمَا أَغْنَى عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ»؛ آيا در زمين نگشته‏‌اند تا ببينند فرجام كسانى كه پيش از آنان بودند، چگونه بوده است [آنها به مراتب از حيث تعداد] بيشتر از آنان و [از حيث] نيرو و آثار در روى زمين استوارتر بودند، و[لى] آنچه به دست مى ‏آوردند، به حالشان سودى نبخشيد. 

آمریکا فرعون دوران

میرباقری اظهار کرد: در سوره فجر هم سه قوم متمدن و پیشرفته یعنی قوم عاد، ثمود و فرعون را مثال زده است؛ قوم عاد شهرهایی ساخته بودند که تا آن زمان همانندی نداشت، قوم ثمود هم در دل کوه خانه می‌ساختند که تکنولوژی بالاتری داشت و فرعون هم از آن دو تمدن بالاتر بود که نمونه بارز امروزی آن آمریکا است. سرنوشت این سه قوم، نابودی و تازیانه عذاب بود.

استاد دانشگاه شهید رجایی افزود: بخش عمده علوم غربی، تجربی است که به آن خیلی می‌نازند، ولی در بحث علوم انسانی هم به کمک رشد خود آمده‌اند؛ البته نقد تمدن غرب به معنای نفی همه سخنان و کارهای آنها نیست، بلکه حق و ناحق و ظلم و حق را در هم آمیخته‌اند و همین سبب فریب برخی می‌شود. همجنس‌گرایی در همه ادیان حرام است، ولی در دنیای غرب آن را نماد آزادی انسان می‌دانند.

نظر قرآن در مورد علم بشری

وی تأکید کرد: علم در دنیای امروز و تمدن غرب، مصداق آیه 30 نجم «ذَلِكَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اهْتَدَى»؛ است، این علم با دنیاگرایی همراه است و اندک دانشی به تعبیر قرآن است و خداوند به ما اعراض از صاحبان این علم را داده است؛ البته تعامل حرف دیگری است، ولی حق نداریم ولایت و سرسپردگی آنها را بپذیریم. امروز در دنیای غرب، نفس‌پرستی ملاک ارزش شده است و قرآن چنین چیزی را رد می‌کند، اینکه کسانی اله و خدای خود را هوا و هوس خود قرار دهند. وگرنه اگر خدا محور باشد، علم و تکنولوژی و غذاخوردن و خوابیدن هم عبادت است.