ملحدان جدید در مقابل نقدهای فلسفی تاب‌آوری ندارد

 

علی شهبازی، مترجم کتاب در این نشست اظهار کرد: این کتاب درباره سه تن از پیروان و نظریه‌پردازان الحاد جدید است. یکی از ویژگی‌های مهمی که برای روش کاری آنان وجود دارد، همه فهم کردن علوم است که البته این پدیده‌ای تازه‌ است و به ویژه در حوزه‌های کیهان‌شناسی، عموم خوانندگان می‌توانند آن را بخوانند. روش دیگر آن است که مخاطب خود را به جای آنکه اهل فلسفه و فن قرار دهند، عموم آدمیان یا به بیان بهتر عوام‌الناس قرار می‌دهند. از این جهت، روش کاری و لحن سخن آنها و نوع چالشی که با مخالف دارند، مشخص است و عمدتاً از تمثیل استفاده می‌کنند؛ هرچند ممکن است نوعی بی‌انصافی در حق نویسندگان این کتاب باشد. 

 

وی افزود: البته کار آنها هم باعث شد که کتاب‌های زیادی در مخالفت با الحاد و دین‌ستیزی نوشته شود. خود بنده نیز کتاب «الحاد جدید» را نوشتم که از سوی نگاه معاصر منتشر شده است. این کتاب عمدتاً نوعی راهنمای نقد است. بنده به این اندیشیدم که اگر کسی بخواهد جریانات جدید الحادی را نقد کند، پیش‌فرض‌هایی نیاز دارد که بنده در حد توان کوشیده‌ام آن را فراهم کنم. بنده عمدتاً رویکرد دفاع‌پردازانه داشته‌ام و همین رویکرد ممکن است من را در نقد این جریان دچار نوعی یکجانبه‌گرایی کرده باشد.

 

محمدصالح زاهدپور، از دانشگاه بیرمنگام انگلستان اظهار کرد: مسائل این کتاب از دغدغه‌های فکری خود بنده هم هست و بسیار علاقه داشتم فرصتی پیش بیاید درباره این مسئله صحبت کنم. موقعی که این کتاب را خواندم، از ترجمه دکتر شهبازی بسیار لذت بردم، اما در عین حال از خود کتاب شاید آن انتظاراتی که داشتم، برآورده نشد، چراکه معتقدم لحن کتاب، جدلی است؛ همان لحنی که ملحدان جدید دارند و رویکردهای مؤمنان را احمقانه می‌دانند.

 

وی افزود: معتقدم دست کم برخی از نسبت‌هایی که در این کتاب نسبت به مومنان وجود دارد، درباره خود نویسنده هم صدق می‌کند. در این کتاب تصویری از دیدگاه ملحدان جدید وجود دارد، اما خیلی پیگیری نشده که ما باید چه جوابی به این ملحدان بدهیم، بنابراین بنده دوست داشتم کتابی ببینم که لایه‌های عمیق‌تری از الحاد جدید را به نمایش بگذارد.

 

زاهدپور بیان کرد: نکته دیگری که بسیار مغفول مانده، این است که اساساً به این پرداخته نشده که چرا الحاد جدید فراگیر شد. البته نکاتی همانند اسلام‌ستیزی پس از یازده سپتامبر اشاره شده، اما چیزی که برای من بسیار مهم است، این است که چرا این افراد اینقدر در دنیا با اقبال مواجه شده‌اند. البته یازده سپتامبر و خشونت‌هایی که از سوی منسوبان به دین در یکی دو دهه اخیر انجام شده، مسائل مهمی هستند، اما حرف‌های طرفداران الحاد جدید نیز چندان منطقی نیست، هرچند که از سوی جمع‌های دانشگاهی جدی گرفته می‌شوند.

 

استاد دانشگاه بیرمنگام گفت: در بین طرفداران الحاد جدید، دانشمندان و افراد تحصیل‌کرده بسیار زیادی وجود دارند و این بخش جالبی در الحاد جدید برای من است. از سوی دیگر علی‌رغم اینکه به نظر می‌رسد نویسنده این کتاب دچار اشتباه شده، اما چرا اینقدر طرفداران زیادی پیدا کرده است؟ این نکته‌ای است که بنده دوست داشتم به آن به میزان بیشتری پرداخته می‌شد. البته نویسنده، این کتاب را دوازده سال پیش نوشته و هنوز الحاد جدید اینقدر فراگیر نشده بود، بنابراین شاید بتوان این موضوع را اینگونه توجیه کرد.

 

وی اظهار کرد: ما باور داریم متن قرآن به عنوان کتاب مقدس از سوی خداوند به پیامبر نازل شده است، بنابراین برای دفاع از آن باید رویکرد دیگری داشته باشیم. اگر از کسانی‌که رشته آنها فلسفه نیست، بپرسیم برهانی برای اثبات وجود خدا وجود دارد، بیش از نود درصد آنها می‌گویند چنین برهانی موجود است. همه اینها را گفتم نه برای اینکه بگویم حرف نویسندگان درست است، بلکه حرف‌های ملحدان جدید واقعاً قوت فلسفی نداشته و در مقابل نقدهای‌ فلسفی تاب‌آوری ندارند، اما مسئله مهم اقبال تعداد زیادی از مردم به آنهاست، بنابراین وقتی یک دیدگاه با بارِ سطحی بیاید و نفوذ پیدا کند، ممکن است منجر به تسلط بر رقیب شده و چنین دیدگاهی فراگیر شود. به نظرم کتاب به درستی به این موضوع نپرداخته که علی‌رغم اینکه اینها حرف‌های سطحی می‌زنند، اما در دنیا اقبال زیادی پیدا کرده‌اند.

 

محمد جاودان، استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب نیز در این نشست اظهار کرد: امروزه شبهات بسیاری درباره الحاد جدید مطرح است و در فضای مجازی نیز بحث زیادی درباره آن وجود دارد، لذا کتاب‌هایی اینچنین می‌توانند فضا را علمی‌تر کرده و از سطحی‌نگری جلوگیری و از انتقال مباحث ناصحیح ممانعت کنند تا در نهایت فضا به سمت صحیح، علمی و منطقی برود.

 

وی ادامه داد: مترجمین نقش حلقه اتصال بین دانشمندان و عالمان و ملت‌ها را ایفا می‌کنند؛ مخصوصاً وقتی اثر بسیار خوبی انتخاب شود. بنده افتخار دوستی و همکاری طولانی‌مدت با دکتر شهبازی دارم. تحصیلات ایشان در حوزه فلسفه و الهیات و ادیان است و آثار مختلف و مقالات زیادی نیز دارند، لذا شخصیتی با صلاحیت و دانش خوب هستند که وارد این عرصه شده‌اند. جلسه نقد کتاب را می‌توان در دو بخش برگزار کرد که یکی شامل نقد خود کتاب و دیگری نقد ترجمه است.

 

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: بنده قصد نداشتم به محتوای کتاب ورود کنم، اما چون دکتر زارع، نکات جالبی مطرح کردند، بنده هم به چند نکته اشاره می‌کنم. نویسنده فردی با دانش است و گزارش خوبی از اندیشه‌های سه نفری که محور قرار داده، ارائه می‌دهد و سعی می‌کند دیدگاه‌های آنها را ارائه و گاهی در وسط کار داوری نیز می‌کند. البته گاهی در حین کار لحن تندی نیز گرفته و طرف مقابل را به بی‌سوادی متهم می‌کند. هرچند ممکن است درست باشد، اما شاید تأکید روی آن و تند حرف زدن درست نباشد.

 

جاودان تصریح کرد: نکته دیگر اینکه این الحاد جدید بر روی نگاه پروتستانی تأکید داشته و با تکیه بر مفاهیم دینی مسیحی و یهودی به شکل علمی با موضوع الهیات برخورد می‌کند. اما در مجموع، این کتاب از لحاظ محتوا بسیار قوی است و مواضع طرف مقابل را به خوبی در فصل‌های مختلف بیان می‌کند. 

 

وی گفت: درباره ترجمه هم باید بگویم که دکتر شهبازی دانش و علم کافی در این زمینه را دارند، لذا انتظار است آثار ایشان دقیق و روان باشد، اما لازم است چند نکته عرض کنم. معتقدم بهتر بود در مقدمه خلاصه گویایی از این کتاب بیان می‌شد. همچنین لازم بود روش ترجمه مورد اشاره قرار گیرد، چراکه روش ترجمه را معمولاً به شکل کلی ارائه داده و اصطلاحاتی که نیاز به توضیح بیشتر دارد را بیشتر مورد تأکید قرار می‌دهند.