درویش: «دیده‌بان» حاصل شناخت فیلترهاست/ علی‌اکبری: فتح خرمشهر سوژه همیشگی برای فیلمسازی است

«بلمی به سوی ساحل»

این فیلم سینمایی اولین فیلم درباره خرمشهر بود که در اوج جنگ تولید شد. در گفت‌و‌گویی که پیرامون این کار با محسن علی اکبری؛ تهیه‌کننده فیلم انجام دادیم وی گفت: کار‌های که در این رابطه تولید شده‌اند، عمدتاً آثاری هستند که با امکانات موجود ساخته شده است. در حقیقت ما عظمت آزاد‌سازی خرمشهر را در آثار سینمایی شاهد نبوده‌ایم، البته در این میان کار‌هایی نظیر «دوئل» را باید استثنا دانست. درباره چرایی این کم‌کاری باید بگویم که دیگر نسلی که دغدغه چنین کار‌هایی را داشته باشند در سینما وجود ندارند؛ فیلمسازانی نظیر رسول ملاقلی‌پور یا ابراهیم حاتمی کیا که تمام وجودشان فیلمسازی در این حوزه است.

 

وی افزود: معتقدم فیلم دفاع مقدس باید بر پایه حقیقت استوار باشد. مثلا «تنگه ابوغریب» فیلمی فاخر در این حوزه است، اما این کار چندان بر پایه حقیقت نیست، حتی می‌توان گفت بیش از اینکه روی معنا توجه داشته باشد تمام جذابیت را در جلوه‌های بصری خلاصه کرده است. این کار‌ها نیز جز تولیدات خوب سینما هستند، ولی فیلمی که می‌خواهد عظمت آزادسازی خرمشهر را تصویر کند باید زیبایی تصویر را با فرهنگ ایثار گره زند.

وی در انتهای سخنانش پیرامون چرایی فیلمسازی در این حوزه گفت: شهدای بسیاری داده‌ایم تا حماسه آزادسازی خرمشهر رقم بخورد. این حماسه را به طور کامل در چند فیلم و سریال نمی‌توان خلاصه کرد، پس هنوز در این رابطه راه برای پیمودن زیاد داریم، چون هنوز نتوانسته‌ایم به حداقل‌ها دست یابیم آنگاه چگونه عده‌ای از تکراری شدن این موضوعات حرف می‌زنند؟!

خسرو ضیایی، عطاالله سلمانیان، بهزاد بهزادپور، جعفر دهقان، فرید کشن فلاح، اکبر منصور فلاح، سعید سیدزاده، عباس زارع، صابر جهش، منوچهر فرزانه، رضا قبله‌ای، حسین ناهی، حمید شریفی و... از جمله بازیگران این فیلم سینمایی هستند.

ناصر غلامرضایی (کارگردان حریم مهرورزی) در نیمه دهه ۶۰ سراغ خانواده‌های خرمشهری رفت که پس از اشغال شهرشان به تهران مهاجرت کرده و در یک ساختمان بزرگ در کنار هم زندگی می‌کردند. قهرمان داستان زنی جوان به نام صبری است که در جنگ شوهرش را از دست داده و حال همراه پسر خردسال و پدر و مادر پا به سن گذاشته‌اش به اجبار در تهران زندگی می‌کند. پسر جوان راننده تاکسی هم که به صبری علاقه‌مند است، دیگر شخصیت مهم فیلم است که سرانجام با صبری ازدواج کرده و روز ازدواجشان با روز آزادسازی خرمشهر همزمان می‌شود. غلامرضایی در فصل پایانی فیلم روز فتح خرمشهر و شادی بی‌حد و حصر مردم تهران را به خوبی به تصویر کشیده است.

 

کارگردان با این کار با یک تیر دو نشان زده؛ نخست فضای آن روز به یادماندنی را برای نسل‌های بعدی به تصویر کشیده و دیگر این که پایان خوش غیرتحمیلی را برای فیلمش تدارک‌ دیده بی‌آنکه گل درشت جلوه کند. حریم مهرورزی فیلمی به کارگردانی ناصر غلامرضایی و نویسندگی اصغر عبدالهی و ناصر غلامرضایی محصول سال ۱۳۶۵ است. حبیب اسماعیلی، افسانه بایگان، جمشید مشایخی، مهری مهرنیا، امید آهنگر، نعمت‌الله گرجی، طاهره سری، ندا کاویانی، فریدون محمدپور و... بازیگرانی هستند که در این فیلم نقش‌آفرینی کرده‌اند.

احمدرضا درویش در اولین فیلم از سه‌گانه خود با محوریت خرمشهر در روز‌های آغاز جنگ، قهرمانی به نام رضا را از میان مردم شهر انتخاب کرده و او را در بحبوحه حمله نظامی عراق قرار داده است، آنهم در حالی که همسر پابه‌ماهش را باید برای زایمان به بیمارستان برساند. نیم ساعت آغازین فیلم که از تکنیک فوق‌العاده‌ای هم سود می‌برد، شدیداً متکی به شخصیت‌های اصلی خود به خصوص رضا و خانم دکتر بیمارستان شهر است؛ شخصیت‌هایی که مخاطب با قلب و روح خود آنها را لمس کرده و باورشان می‌کند. در این فیلم نباید از حضور درخشان خسرو شکیبایی، رضا کیانیان و بیتا فرهی در نقش‌های یاد شده به سادگی گذشت که به کالبد نقش‌هایشان روح تازه‌ای دمیده‌اند.

 

در ادامه از اظهارات احمدرضا درویش کارگردان فیلم که در گفت‌وگو با ایکنا مطرح شده بهره می‌بریم. وی در پاسخ به این پرسش که چرا در سینمای جنگ جهان پس از گذشت بیش از ۷۰ سال هنوز درباره جنگ جهانی دوم فیلم ساخته می‌شود، اما در ایران بعد از گذشته سه دهه، فیلمسازی در حوزه دفاع مقدس را تکراری می‌دانیم؟ گفت: اساساً معارف و مفاهیم هر رویدادی متأثر از جامعه‌ای است که آن رویداد در آن اتفاق می‌افتد. در هشت سال جنگ تحمیلی امری به عنوان پیروزی و شکست وجود ندارد. بگذارید این‌گونه توضیح دهم. فتح خرمشهر در فلسفه دفاع مقدس عمل به تکلیف است همین‌طور مقاومتی که مردم خرمشهر در برابر متجاوزان انجام دادند و در نهایت شهر هم تسلیم شد. حال کدام شکست یا پیروزی محسوب می‌شود؟ با این توضیح در جنگ پیروزی یا شکست معنا ندارد، البته پوسته ظاهری دفاع ما شبیه دیگر نبرد‌هایی است که در دنیا رخ داده است. در آن درگیری‌ها نیز مطمئناً جانفشانی وجود داشته، ولی جنس اتفاقی که در ایران رخ داد با آن‌ها متفاوت است، همان‌گونه که ترس از مرگ در جنگ‌مان با دیگر نبرد‌ها تفاوت دارد. نکته مهم در جنگ تحمیلی ایران و عراق، فلسفه جهادی بودن اقدام ایرانی‌ها بود، اینجا جنگ برای خداست؛ اگر فیلتر‌ها را بشناسیم اتفاقی نظیر «دیده‌بان» حاصل می‌شود. نکته‌ای که باید آن را جدی گرفت؛ اگر بتوانیم مفاهیم را به درستی باز کنیم متوجه می‌شویم چیزی به نام شکست یا پیروزی، کامیابی یا ناکامی تعریف دیگری دارد؛ تعریف جنگ روشن است. هزینه دارد، ترس و خیلی چیز‌های دیگر...

همچنین، تنها جنبه جنگ اتفاقات نظامی نیست، بلکه جنگ ابعاد و اشکال گوناگون دارد. برای مثال؛ تأثیر جنگ بر نظام خانواده، مسائل اجتماعی و روان‌شناختی و فرهنگی جامعه بسیار حایز اهمیت است و انتظار می‌رود الهام‌بخش آثار متفاوتی در حوزه هنر هفتم باشد، امروز و پس از ۴۰ سال از آغاز جنگی که به ایران تحمیل شد تأثیرات جنگ به لحاظ روحی و روانی همچنان در نظام خانواده‌های ایرانی قابل مشاهده است. وقتی می‌گوییم دفاع مقدس معدلی از اقدام یک ملت در مقابل رویدادی تاریخی حرف می‌زنیم. در این تعریف کلی نیز؛ تراژدی، پیروزی، حماسه و مرثیه به اندازه‌های مختلف وجود دارد، ولی این گوناگونی در سینمای دفاع مقدس وجود ندارد و همین امر نشان می‌دهد هنوز فاصله بسیار با آنچه باید باشد، داریم.

سرزمین خورشید فیلمی به کارگردانی و نویسندگی احمدرضا درویش محصول سال ۱۳۷۵ است. یکی از پرشخصیت‌ترین فیلم‌های دفاع مقدس که شباهت زیادی هم به کیمیا به لحاظ زمان و مکان وقوع داستان دارد. در این فیلم قهرمان فیلم زنی به نام هانیه است که پرستاری از مجروحان جنگ را در تنها بیمارستان سرپای شهر به عهده دارد. او نمادی از مقاومت و صبر و بردباری زنان ایران است که در هولناک‌ترین شرایط هم به فکر بقیه بوده و به همین خاطر برخی نوزادان تازه به دنیا آمده را با خود به همراه می‌برد تا جانشان را نجات دهد. خسرو شکیبایی، گلچهره سجادیه، سعید پورصمیمی، محمود پاک‌نیت، محمدرضا مشاک‌زاده، محسن زهتاب، ابوالفضل صدیق‌شریف، فخرالدین صدیق‌شریف، سید مجید زارع کار و... بازیگرانی هستند که در این فیلم نقش آفرینی کرده‌اند.

دوئل فیلمی به کارگردانی و نویسندگی احمدرضا درویش و تهیه‌کنندگی تقی علیقلی‌زاده و حسن رجبعلی‌بنا ساخته سال ۱۳۸۲ است. همچنین، این کار نخستین فیلم سینمایی ایران است که با صدای دالبی دیجیتال ضبط شده است. دوئل یکی از گران‌ترین فیلم‌های مستقل در تاریخ سینمای ایران است که موفق به دریافت ۸ سیمرغ بلورین از بیست‌و‌دومین دوره جشنواره فیلم فجر شد. درویش در آخرین فیلم از سه‌گانه خود با بهره بردن از صدای دالبی سارند و پرده اسکوپ، نمایشی تکان‌دهنده از حمله ناجوانمردانه ارتش عراق به خرمشهر و مردم بی‌دفاع آن تدارک دیده است.

این فیلم بیش از هر چیز به سینمای وسترن نزدیک است که قهرمان در آن نقشی کلیدی به عهده دارد. زینال نمونه‌ای از جوان‌های نترس خرمشهری است که در کنار دیگران به فرماندهی محمد جهان‌آرا دست به مقاومت زده و شهر را نگه داشته‌اند. در طرف دیگر قطب مثبت داستان، سرباز جوانی قرار دارد که برخلاف زینال پایبند به مقررات نظامی بوده و به همین خاطر هم تسلیم نامه اسکندر و گروهش با مهر دولتی برای تحویل گاوصندوقی پر از شمش طلا می‌شود. شخصیت‌های ریز و درشت دیگری هم در این قطب دیده می‌شوند که هر یک نماینده‌ای از طبقات مختلف جامعه هستند که نمونه درخشانش را می‌توان در راننده تانک فعلی و مکانیک سابق جستجو کرد. اسکندر نیز به عنوان ضدقهرمان خوب از کار درآمده و به باور مخاطبان خود می‌نشیند که بخش مهمی از آن به هویت داشتنش بازمی‌گردد.

سعید راد، پژمان بازغی، پریوش نظریه، کامبیز دیرباز، انوشیروان ارجمند، پرویز پرستویی، هدیه تهرانی، حسین سحرخیز، وحید رهبانی از جمله بازیگران این فیلم سینمایی هستند.

روز سوم ششمین فیلم سینمایی محمدحسین لطیفی در مقام کارگردان و محصول سال ۱۳۸۵ است. این فیلم بر اساس فیلم مستندی از حمید زرگرنژاد به همین نام است. فیلمی براساس یک داستان واقعی که پر است از شخصیت‌های مختلف با کیفیت‌های گوناگون که قصه جذاب و پرتنش آن را پیش می‌برند. رضا و سمیره قهرمان‌های روز سوم هستند که در شهر تحت محاصره خود مانده و دل کندن از آن برایشان تلخ و دشوار به نظر می‌رسد. رضا به اجبار سمیره پا شکسته را در خانه خودشان تنها گذاشته و خود به نیرو‌های دیگر در بخش دیگر شهر می‌پیوندد. پوریا پورسرخ، باران کوثری، حامد بهداد، برزو ارجمند، امیرمهدی صبایی و... بازیگران این فیلم سینمایی هستند.

خاک سرخ (۱۳۸۰–۱۳۷۹) نام یک مجموعه تلویزیونی ۱۷ قسمتی به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا است که در سال ۱۳۸۱ از شبکه یک سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد. دختری به نام لیلا در سال‌های قبل از انقلاب از خانواده‌اش جدا شده و اکنون در پی حوادثی در جستجوی کشف هویت خویش است. لیلا در اوج سرخوشی است و می‌خواهد با کسی که دوستش دارد، ازدواج کند، اما در شب عروسی‌اش می‌فهمد که پدر و مادرش افراد دیگری هستند. او سراغ آنها را می‌گیرد و تا خرمشهر که جنگ شده، می‌رود. در میانه را، همسرش با بمباران جنگنده‌های عراقی کشته می‌شود و او تنها به شهری غریب می‌رود. در آنجا مادرش را می‌‌آبد، اما پدرش اسیر عراقی‌ها می‌شود و فقط می‌تواند از بین دیواری، همدیگر را ببینند. پرویز پرستویی، مهتاب کرامتی، حبیب رضایی، لاله اسکندری، بهناز جعفری، امیر آقایی و... بازیگرانی هستند در این فیلم نقش آفرینی کرد‌ند.

جدا از کار‌هایی که نام برده شده آثار دیگری نظیر؛ «قفسی برای پرواز»، «گل‌های گرمسیری» و... نیز تولید شده‌اند، ولیکن این حوزه به اندازه‌ای وسعت دارد که به جرات می‌توان ادعا کرد کاری تولید نشده که در آن بتوان عظمت این حماسه عظیم را مشاهده کرد.