بررسی متنی «مقتل‌الحسین» ابی‌مخنف و «الفتوح» ابن‌اعثم
حامد صافی با بررسی تاریخی و استنادی «مقتل‌الحسین» ابی‌مخنف و «الفتوح» ابن‌اعثم، گفت: مقتل‌الحسین(ع) ابی‌مخنف در صدر پیش‌متن‌های نسل اول روایت‌های عاشورایی قرار دارد چون مبنای روایت‌های ابی‌مخنف از روایت‌های شفاهی راویان عینی در کربلا گرفته شده است. همچنین گزارش‌‌های مهمی در کتاب الفتوح بن‌اعثم از جمله وصیت امام حسین(ع) به محمد حنفی آمده است.
به گزارش ایکنا از خوزستان، حامد صافی، مدرس دانشگاه در جلسه مجازی «متن‌شناسی انتقادی مقاتل عاشورا»، در توضیح معنای «پیش‌متن»، گفت: براساس نظریه متن‌شناسی با نام «فزون‌متنیت» هیچ متنی نوشته نمی‌شود مگر آن که از متن‌های پیش از خود گرفته شده باشد. به طور مثال درباره کتاب لیلی و مجنون نظامی و مجنون و لیلی جامی؛ جامی کتاب خود را با الهام از کتاب نظامی گنجوی سروده است.
وی بیان کرد: در روایت‌های عاشورایی دو دسته متن وجود دارد که خاستگاه و منبع آنها روایت‌های متأخر هستند و متن‌هایی که به عنوان نخستین روایت‌های مکتوب ثبت شده و امروز به ما رسیده است، به آنها پیش‌متن می‌گوییم. مقتل‌الحسین ابی مخنف از آن نویسندگان کتب تاریخی است که منبع اصلی برای نقل روایت عاشورا بوده است. بنابراین جا دارد این مقتل را در صدر پیش‌متن‌های نسل اول قرار دهیم چون مبنای روایت‌های ابی‌مخنف از روایت‌های شفاهی راویان عینی در کربلا گرفته شده است.
صافی ادامه داد: متن‌هایی که بر اساس پیش متن‌های نسل اول روایت‌های عاشورا نگاشته شدند به بیش‌متن نامگذاری می‌کنیم. اگر مقتل ابی‌مخنف را در صدر پیش‌متن‌های نسل اول قرار دهیم کتاب‌های یاد شده بیش‌متن‌های آن به شمار می‌روند یعنی منبع و خاستگاه اصلی این کتاب‌ها مقتل‌الحسین ابی‌مخنف است. به اذعان نویسندگان این متون یا از طریق مقایسه این متون با متن‌هایی که مطمئن هستیم از ابی‌مخنف گرفته شده می‌فهمیم که منبع آنها مقتل ابی‌مخنف بوده است. به طور مثال طبری مطالب خود را با ذکر راویان ابی‌مخنف یعنی هشام کلبی و حمید به مسلم بیان می‌کند.
این مدرس دانشگاه بیان کرد: سنت کتاب در تاریخ‌نگاری دوره اسلامی از زمان عباسیان اوج یافت و قبل از آن راویان روایت‌ها را به خاطر می‌سپردند و شفاهی و سینه به سینه به هم منتقل می‌کردند.
وی بیان کرد: آنچه که از ابی‌مخنف داریم با یک واسطه متنی به ما رسیده است. به طور کلی روایت‌های بازمانده از ابی‌مخنف را که بررسی کنیم به ۲۸ راوی می‌رسیم که ۲۴ نفر از آنها در سپاه عمر بن‌سعد بودند یعنی مأموریت داشتند حادثه کربلا را ثبت کنند و چهار راوی دیگر مقتل‌الحسین ابی‌مخنف، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، ضحاک بن مشرقی و عقبة بن سمعان بودند.
صافی عنوان کرد: تاریخ طبری، اَنْسابُ الاَشْراف بلاذری، مَقاتِلُ الطّالِبیّین ابوالفرج اصفهانی، اخبار الطوال دینوری، طبقات‌الکبری محمدبن سعد، المنتظم في تاريخ الأمم و الملوک ابن الجوزی، بی‌واسطه به مقتل ابی‌مخنف می‌رسند.
این مدرس دانشگاه گفت: کتاب الفتوح ابن‌اعثم کوفی اکنون در دسترس ما است و تاریخ کتابت آن نسبت به ابی‌مخنف متأخر است. این کتاب به دو دلیل ارزش کمتری نسبت به مقتل ابی‌مخنف دارد؛ اول اینکه فاصله نسبتاً زیادی با حادثه عاشورا دارد، کتاب ابی‌مخنف یک سده و این کتاب دو یا سه سده با حادثه عاشورا فاصله دارد و دلیل دوم آن است که الفتوح در روایت‌هایی که از عاشورا بیان می‌کند مشخص نمی‌کند که این گزارش را از چه منبع مکتوب یا شفاهی نقل می‌کند اما می‌دانیم که ابی‌مخنف مطالب خود را از ۲۸ راوی روایت می‌کند. اما از یک جهت الفتوح نسبت به ابی‌مخنف ارزش بیشتری دارد و آن این است که روایت ابن اعثم از عاشورا بدون واسطه به ما رسیده است اما مقتل ابی‌مخنف با واسطه آن 6 متن یادشده به ما رسیده است. ارزش دیگری که الفتوح دارد این است که از نظر تاریخ نگارش جزو اولین متن‌ها است. گزارش‌هایی که ابن‌اعثم از روز عاشورا داده بسیار مهم هستند مثل وصیت امام حسین(ع) به محمد حنفی یا نامه‌ها و گزارش‌هایی که در متون دیگر به اختصار آمده در کتاب ابن‌اعثم به صورت مفصل به دست ما رسیده است. همچنین به طور مثال در کتاب الفتوح برخلاف آنچه که روایت مشهور است و امروز به ما رسیده، حضرت عباس(ع) می‌جنگد و به شهادت می‌رسد.
وی تصریح کرد: روایت الفتوح از روز عاشورا در ۴۸ پی‌رفت یا اپیزود تقسیم‌بندی می‌شود که از رویای امام حسین(ع) آغاز و تا شهادت ایشان ادامه می‌یابد. ترجمه فارسی الفتوح که ۲۰۰ سال بعد توسط مستوفی‌هروی به فارسی ترجمه شد و مناقب آل ابی‌طالب ابن شهر آشوب بیش‌متن‌های کتاب الفتوح ابن‌اعثم به شمار می‌روند.
انتهای پیام
