سبک‌های سنتی حوزوی پاسخگوی نیازهای دنیای جدید نیست
استاد حوزه و دانشگاه معتقد است؛ با اشراف بر مزایا و معایب فضای مجازی باید گفت این فضا به ما نشان می‌دهد که نمی‌توان با الگوها و سبک‌های سنتی حوزوی و طلبگی به سراغ دنیای جدید برویم و نیازهای نسل امروز را پاسخ گوییم.
در آستانه بازگشایی حوزه‌های علمیه و آغاز مجدد آموزش آنلاین و مجازی طلاب، حجت‌الاسلام والمسلمین سیداحسان رفیعی علوی، استاد حوزه و دانشگاه در گفت وگو با خبرنگار ایکنا، گفت: حوزه علمیه و حتی سنتی‌ترین جریانات آن نسبت به فضای مجازی بی تفاوت نبوده‌اند؛ اگرچه رابطه فعالی با این فضا نداشتند ولی از آن استفاده می‌کردند؛ مثلا سنتی‌ترین لایه حوزه علمیه نجف هم قبل از کرونا دروس استادان را در سایت فقاهت قرار می‌دادند و به بهره بردن از این فضا در تدریس توجه داشتند.
وی با اشاره به اینکه نمی‌توان بدبینی حوزه به آموزش در فضای مجازی را انکار کرد گفت: این بدبینی از سوی حوزه وجود داشته است زیرا انتقال ملکه استنباط گاهی با الحان، نگاه‌ها، ترسیم‌ها و هویت‌های قرینه‌ای یک استاد همراه است و گاهی حتی یک نگاه استاد ممکن است مطلبی را به طلبه و دانش‌پژوه منتقل کند که ساعت‌ها تدریس مجازی این کارآیی را ندارد. به تعبیر رساتر، گاهی حاشیه‌های مقامی مهمتر و اثرگذارتر از متن هستند.
استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: اساسا شخصیت حوزوی فقیه در پناه تجسم عینی شکل می‌پذیرفته و همین مسئله سبب شده تا شیوه آموزش حضوری جایگاه لازم را داشته باشد گرچه کرونا ما را ناچار کرد تا با واقعیت استفاده از فضای مجازی روبرو شویم. البته در کنار آسیبی که به آن اشاره کردم نمی‌توان منکر شد که فضای مجازی، ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای را هم به ما نشان داد.
وی اضافه کرد: باید اعتراف کنیم که ما با پدیده‌ای روبرو هستیم که نه فرصت و نه چالش مطلق است بلکه ما با یک وضعیت و واقعیت خواسته و ناخواسته اجتماعی روبرو هستیم و مهم این است که بتوانیم چالش‌های مدرسه عالی فقاهت و حوزه را کنترل کرده و آن را به فرصت تبدیل کنیم و از فرصت‌ها هم به نحو خوبی استفاده کنیم.
مزیت بزرگ فضای مجازی
رفیعی علوی افزود: برای بنده جلسه اخیر با مدرسه مطالعات اسلامی آکسفورد یک نمونه از فرصت‌های خوب در این فضا بود که بنده دعوت شدم تا به مدت 50 دقیقه سخنرانی کنم و 60 استاد اسلام‌شناس سخنان مرا بشنوند و این فراگیری و دسترسی قابل توجه است و حتی ذهن بنده را به این سمت برد که بیشتر به سمت فضای بین‌الملل برای تبلیغ دین گرایش پیدا کنم؛ ما تا قبل از کرونا چندان ارتباطی با فضاهای علمی بین‌المللی به این شکل نداشتیم و واقعا فرصتی است برای ما، البته چالش هم هست که چگونه در این فضا بروز و ظهور داشته باشیم.
رفیعی علوی بیان کرد: پس فضای مجازی یک لطمه برای ما داشته و آن کم تعامل شدن میان استادان و طلاب است ولی ظرفیت‌ها را هم نباید نادیده بگیریم، گرچه هنوز هم برخی از استادان نتوانسته‌اند با این فضا خو بگیرند و بازگشت به فضای عادی این چالش را جبران خواهد کرد ولی معتقدم زیرساخت‌هایی که حوزه در این فضا ایجاد کرده و بسیاری از استادان همراه با آن شده‌اند نباید کنار گذاشته شود.
وی افزود: ما با استفاده از این ظرفیت می‌توانیم ارتباطمان با دنیا را به عنوان مقدمه تشکیل جامعه مهدوی تقویت کنیم و طبیعتا به دلیل وجود امپراتوری رسانه‌ای دشمن نمی‌توانیم قاب رسانه را در قالب مولتی مدیا، تلویزیون و مستند و فیلم از آنها بگیریم ولی در بدنه علمی شاخص در دنیا چون دارای حب و بغض کمتری است اثرگذاری تبلیغی بیشتری می‌توانیم داشته باشیم و با بدنه اجتماعی آنها ارتباط بگیریم تا کارکرد تبلیغی ما بیشتر شود.
رفیعی علوی اظهار کرد: ما نباید در این فضا مفعول مطلق باشیم یعنی فضا و فناوری بیاید و برود و بعد ما فکر کنیم باید چه مواجهه‌ای با آن داشته باشیم؛ هم اکنون باید لجنه‌های علمی در این زمینه تشکیل شود تا ما را به سمت فضاهای فعال رسانه‌ای و اثرگذار حرکت دهد؛ الان بیش از 300 کالج معتبر در دنیا داریم که کرسی تدریس دائمی دارند و چرا نباید 20 درصد این کرسی‌ها متعلق به حوزه قم باشد که ظرفیت زبانی و محتوایی و تبادل اطلاعات را دارد.
استاد حوزه و دانشگاه توضیح داد: البته نه اینکه همه تولیدات ما به درد فضای بین‌الملل بخورد ولی در حوزه تاریخ، فلسفه، فقاهت، تمدن‌سازی و ... می‌تواند برخط شده و دنیا حرف ما را بشنود و ما هم حرف دنیا را بشنویم؛ علم از تضارب آراء زاییده می‌شود و هیچ گریزی نیست و باید وارد این فضا شده و موفق شویم، البته باید ظرفیت‌های پیشینی را ایجاد کنیم و منتظر نمانیم تا فناوری خودش و هنجارهایش را بر ما تحمیل کند.
ساختارهای اخلاقی ساختنی است
رفیعی علوی در پاسخ به این پرسش که روند اخلاق و سنت‌های حوزوی رو به کمرنگ شدن است آیا فضای مجازی این مسئله را تشدید کرده است، گفت: فضای مجازی یک واقعیت و در عین حال ابزار است، ما نمی‌توانیم بگوییم فضای مجازی به خودی خود می‌تواند ما را بدتر و یا بهتر کند بلکه ساختارهای ارزشی و هنجاری ما ساختنی هستند و نه بافتنی؛ آنچه که نام فضای مجازی منفی به خود گرفته به خاطر عدم سیاستگذاری و مدیریت مناسب برای استفاده از آن است وگرنه نمی‌توان گفت فضای مجازی به خودی خود خوب یا بد است.
وی افزود: فضای مجازی، یک ابزار و محل برای انتقال پیام و دریافت آن و ارتباط با دیگران است و اگر مدیریت شود می‌تواند موجب رشد علمی و اخلاقی شود و برعکس اگر مدیریت نشود می‌تواند آسیب‌زا باشد. به نظر بنده فضای مجازی فقط یک چیز را به ما نشان می‌دهد و آن اینکه ما نمی‌توانیم با الگوها و سبک‌های سنتی حوزوی و طلبگی به سراغ دنیای جدید برویم.
رفیعی علوی با بیان اینکه برش‌هایی از فیلم‌هایی که گاهی در فضای مجازی پخش می‌شود نشان می‌دهد که ما خودمان را در مواجهه با این فضا به حد آمادگی مطلوب نرسانده‌ایم، اضافه کرد: امروز حوزه و روحانیت زیر ذره‌بین و نگاه دیگران است و باید با ارزش‌های اخلاقی قدم برداریم تا بتوانیم هویت صنفی و دینی خود را حفظ کنیم و اجازه ندهیم روی گسل ناشناخته بودن فضای مجازی، شکاف طبقاتی میان ما و مردم ایجاد شود زیرا اساسا حوزه ایجاد شده است تا به مردم خدمت کند و نباید اجازه سوء استفاده از این فضا را بدهیم تا ما را به انزوا ببرد بلکه باید از آن بهره ببریم تا ما را به تعامل و فعالیت بیشتر با مردم سوق دهد.
انتهای پیام
