فقدان عدالت در سیستم توزیع / جامعه آماری دولت به‌روز نیست

حجت‌‌الاسلام والمسلمین مجید رضایی، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه مفید در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، با بیان اینکه در طول سال‌های گذشته نرخ‌های مختلفی از ارز را شاهد بودیم که بیشتر جنبه حمایتی داشته است، گفت: شرایط اقتصاد ایران به‌گونه‌ای است که تحت تأثیر اتفاقات خارجی نوسانی بوده و قیمت ارز هم از این اتفاقات تأثیر پذیرفته است. از سویی دیگر چون عطش واردات و مصرف کالاهای خارجی به حدی است که برای پاسخگویی به این عطش، دلار و سایر ارزهای خارجی هزینه شده و همین هزینه‌کرد منجر به خروج ارز از کشور می‌شود، بنابراین به بهانه‌های مختلف بازار ارز در ایران دچار نوسانات بوده و هست و تنها مربوط به این دوره نیست و در دوره‌های مختلف هم چنین نوساناتی وجود داشته است.

چندنرخی بودن ارز به نفع اقتصاد نیست

وی ضمن اشاره به اینکه فاصله میان قیمت دلار با آنچه‌که دولت اعلام می‌کند و با آنچه‌که در بازار وجود دارد برای اقتصاد کشور مفید نیست، به موضوع تفاوت در نوع توزیع ارز از سوی دولت پرداخت و در این رابطه افزود: دولت منابع عظیمی از دلار را در اختیار دارد و نوع تخصیص این دلارها خیلی مهم است. ممکن است دولت بگوید من دلار ترجیحی به بازار تزریق نمی‌کنم و همه دلارها را با نرخ آزاد به فروش خواهم رساند و تولیدکننده هم با همین نرخ به واردات کالا و اقلام مختلف مبادرت ورزد و برایش هم مهم نباشد این واردات گران خواهد بود، بلکه استدلالش این است با این عمل از تولید داخلی حمایت می‌کند؛ یعنی وقتی کالای خارجی گران شود، مردم به مصرف کالای داخلی متمایل می‌شوند، اما در حالت دوم نظارت بر کالاهای اساسی مورد نیاز مردم برای دولت مهم است و برای کنترل قیمت آن‌ها ارز ترجیحی تخصیص دهد.

نظام توزیع شفاف نیست

عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم اضافه کرد: اینکه دولت با کمبود دلار مواجه است، برکسی پوشانده نیست و برای دولت هم مهم است که همین منابع اندک ارزی را هم به کالاهایی تخصیص دهد که جزء ضروریات زندگی مردم محسوب می‌شود تا مبادا قیمت آن‌ها افزایش پیدا کند، اما متأسفانه به‌دلیل ناکارآمدی‌هایی که در سیستم توزیع یا تخصیص وجود دارد منابع ارزی به درستی توزیع نمی‌شود و هنوز هم مشخص نیست کدام بخش ضعف و ناکارآمدی دارد یا به عبارت دیگر کدام بخش این استخر سوراخ است که از  آن آب نشت می‌کند. برای دولت هنوز مشخص نیست این ارز ترجیحی به کدام شرکت‌ها تخصیص داده شده تا مثلاً کالاهای ضروری را وارد کنند. دلیل اینکه برای دولت هنوز مسجل نشده به عدم شفافیت آمار و ارقام سیستم توزیع بر می‌گردد.  

رضایی با تأیید این ادعا که با حذف ارز ترجیحی خواسته یا ناخواسته قیمت کالاهای اساسی افزایش پیدا می‌کند، گفت: پیش از اینکه ترامپ علیه برجام رسماً موضع بگیرد، دلار در کانال سه هزار تومان نوسان داشت و کسی دلار نمی‌خرید، اما به محض اینکه ترامپ علیه برجام موضع گرفت و سپس از برجام خارج شود قیمت دلار به شدت افزایش یافت؛ چون تقاضا به شکل فراتر از انتظار بالاتر رفت و به یک‌باره دلار سه هزار تومانی به دلار 19 هزار تومانی تبدیل شد و همه این اتفاقات در عرض چند ماه رخ داد؛ در صورتی‌که هیچ اتفاقات خاصی در داخل کشور اتفاق نیفتاده بود، جز ناامنی و انتظارات تورمی.

وی در ادامه به ادعای دولت درباره توزیع درآمدهای ریالی حاصل از حذف ارز 4200 تومانی اشاره کرد و یادآور شد: همه دولت‌ها گفته‌اند با یکسان شدن قیمت ارز در بازار، پول آن مستقیم میان مردم و اقشار ضعیف توزیع می‌شود، اما متأسفانه این امر هیچ‌گاه به درستی رخ نداده است. در سال 1389 دولت وقت گفته بود با گران شدن حامل‌های انرژی درآمد ناشی از آن در قالب یارانه میان مردم توزیع می‌شود. در آن مقطع زمانی بسیار از اقشار ضعیف از اینکه ماهانه 200 هزار تومان دریافت می‌کنند خشنود بودند، اما در اصل این یارانه هم به درستی توزیع نشد؛ طوری‌که بعد از یک‌سال گفتند تورم موجود این یارانه را بی‌ارزش کرده است.

اطلاعات دولت از جامعه یارانه‌بگیران به‌روز نیست

این کارشناس مسائل اقتصادی به ضرورت تقویت نظام آماری در گردآوری اطلاعات دقیق از یارانه‌بگیران اشاره کرد و در این باره افزود: هنوز که هنوز است دولت نتوانسته اطلاعات دقیق و کاملی از یارانه‌بگیران در اختیار داشته باشد تا میان نیازمندان و غیرنیازمندان تمیز قائل شود یا سیستم توزیع با عدالت همراه باشد.

رضایی به دولت توصیه کرد که از وقوع اتفاقات سال 1373 و 1374 جلوگیری کند، چرا که در آن سال دولت وقت می‌خواست دلار را تک‌رقمی کند، اما آن‌چنان به بازار شوک ایجاد شد که دولت از کرده خود پشیمان شد و تک‌نرخی‌شدن ارز را پیگیری نکرد. در این زمینه‌ها به اندازه کافی کار علمی انجام نشده و اطلاعات دولت از بازار ارز و سایر بازارها دقیق نیست، لذا چون سیستم را درست نمی‌شناسد و اطلاعاتش به‌روز نیست خطاهای بسیاری به‌صورت مکرر انجام می‌شود.

پاک کردن صورت‌مسئله

وی تأکید کرد: حذف کامل ارز ترجیحی پاک کردن صورت مسئله است. این ارز ترجیحی ده‌ها فایده داشته و دولت تنها به خاطر دو خطایی که از آن مشاهده کرده می‌خواهد بساط این ارز را کاملاً برچیند. خُب چرا باید به خاطر دو خطا، مانع ده‌ها منفعت ارز ترجیحی شد. بهتر است دولت آن دو خطا را هم با تقویت سامانه‌های نظارتی برطرف کند نه اینکه صورت مسئله را پاک کند.

استاد اقتصاد دانشگاه مفید اضافه کرد: متأسفانه به‌دلیل عدم‌‎اطلاع‌رسانی دقیق و تحلیل درست شاهد تصمیم‌گیری‌های متعدد هستیم و این رویه در جامعه ترس ایجاد کرده و امکان دارد این ترس به رکود تورمی در کشور دامن بزند و در نهایت هم دولت مجبور خواهد شد به حالت قبل بازگردد.

وی در پایان پیشنهاد کرد، به‌جای اینکه دولت مدام در صداوسیما جلسه و برنامه تحلیلی برگزار کند، بهتر است در دانشگاه‌ها یک نشستی را با اساتید داشته باشد و نظر اساتید را در خصوص ارز ترجیحی، کنترل بازار، چگونگی از بین بردن تورم، فقر، ربا از سیستم بانکی را جویا شود، چرا که اقتصاد، علم است و باید با حرف علمی برای مشکلات اقتصادی چاره‌اندیشی شود.