فرهنگ کار و تلاش از دیدگاه آیات و روایات

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجعفر مرتضوی، مشاور استاندار در امور هماهنگی روحانيت، ائمه جمعه و جماعت چهارمحال‌و‌بختیاری در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به اهمیت کار و کوشش در اسلام، اظهار کرد: آموزه‌های قرآنی و روایی همواره انسان را برای به دست آوردن احتیاجات زندگی به کار و کوشش فراوان دستور داده و او را از بیکاری، تنبلی و سربار دیگران شدن به شدت منع کرده است.

وی با اشاره به آیاتی از قرآن کریم درباره اهمیت تلاش و کوشش، افزود: در آیه 10 سوره اعراف «وَلَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ ۗ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ»، خداوند ضمن اشاره به مسلط گرداندن انسان بر زمین نعمات الهی برای او را یادآوری می‌کند و می‌فرماید برای انسان وسایل زندگی را قرار دادیم تا با کوشش خود از زمین و آنچه که در آن است استفاده کرده و شکرگزار خدا باشد؛ قریب به همین مضمون در آیه 73 سوره قصص «وَ مِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» بیان شده است که می‌فرماید: از رحمت خداوند برای شما شب و روز را قرار داد تا در شب بیارمید و در روز به دنبال کار و تلاش باشید و از فضل پروردگار بجویید و شکرگزار باشید. در آیه شریفه 10 سوره جمعه «فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» این مفاهیم نیز بیان شده است.

این کارشناس مذهبی در ادامه به بیان روایات درخصوص اهمیت کار پرداخت و ادامه داد: امام صادق(ع) در حدیثی اشاره دارند که زیادی خواب، زیادی فراغت و بیکاری در نزد خداوند خوشایند نیست و در حدیثی دیگر می‌فرمایند: بر شماست که از گناه و معاصی پرهیز کنید و انسان به آنچه که برای آن کوشش کرده است، دست پیدا می‌کند. بنابراین، آدمی باید جدیت را پیشه خود قرار دهد، پس از پایان نماز صبح نیز به جست‌وجوی روزی بشتابد و به دنبال مال حلال برود، زیرا خداوند به‌زودی به وی کمک خواهد کرد.

مرتضوی یادآور شد: طبق فرموده امام صادق(ع)، کسی که در راه روزی حلال برای خانواده‌اش تلاش می‌کند مانند مجاهد فی‌سبیل‌الله است و بنا بر فرموده امیرالمؤمنین علی(ع)، اگر کسی آب و خاک بیابد و با این حال فقیر باشد، خداوند او را از رحمت خود دور می‌کند.

وی بیان کرد: امام کاظم(ع) انسان‌ها را به دوری از کسالت توصیه می‌کنند زیرا تنبلی انسان را از بهره دنیا و آخرت بازمی‌دارد. در روایتی از امام صادق(ع) نیز تأکید شده است که انسان نباید در جست‌وجوی معیشت و زندگی تنبلی کند، زیرا انسان سربار دیگری خواهد شد. طبق بیان پیامبر رحمت(ص) نیز نباید بار خود را بر دوش دیگران انداخت زیرا موجب ملعون شدن انسان می‌شود، در جایی دیگر پیامبر اکرم(ص)، افضل کارهای روزمره را کار و تجارت می‌دانند، به‌شرطی که حق گرفته و حق داده شود.

مرتضوی افزود: پیامبر(ص) در پاسخ به گروهی که گفتند خداوند روزی‌های ما را تکفل کرده است، پاسخ دادند که تارک کسب و کار دعایش مستجاب نشود و بر شما باد که رزق و روزی را طلب کنید. بدون کسب و تلاش روزی عاید انسان نمی‌شود و امر شده است که در کنار عبادات‌، انسان در این موضوع کوتاهی نکند، زیرا در صورت کاهلی، انسان مجبور است نیازمندی خود را به انسان‌های پست عرضه بدارد و ذلیل شدن و کاهش عزت نفس به شدت مورد نکوهش قرار گرفته، زیرا انسان عزیز است و پروردگار متعال دوست ندارد که عزت بنده‌اش خدشه پیدا کند.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: طبق روایات، خداوند تاجر و پیشه‌ور امین را دوست دارد و پروردگار به کسی که تجارت می‌کند، برکت در زندگی را عطا خواهد کرد. در حدیثی دیگر طبق سخن پیامبر اکرم(ص)، خداوند دعای چند گروه را مستجاب نمی‌کند که یکی از آنان افرادی هستند که تنبل بوده و اهل کار و تلاش نباشند.

مرتضوی در پایان با بیان اینکه در روایات بسیار به جست‌وجوی روزی از راه حلال بسیار سفارش شده است، اظهار کرد: البته افراد باید توجه داشته باشند که در مسائل اقتصادی میانه‌روی کنند، همچنان که قرآن اسراف را امری از جانب شیطان می‌داند، طبق روایات، اگر کسی بیکار باشد و تنبلی کند، گرفتار غضب الهی می‌شود. انسان حق ندارد دست از تلاش بردارد، البته باید توجه داشت که حرام‌خوری و ظلم موجب بی‌برکتی در زندگی می‌شود.