درخت بکاریم اما؛ نه هر درختی و هر جایی

امروز ۱۵ اسفندماه، روز درختکاری است؛ اما در سرزمینی نیمه خشک که دو سوم آن را بیابان تشکیل داده، چگونه می‌توان درخت کاشت؟ آیا ما آب برای آبیاری درختانی که می‌کاریم، داریم؟

عبدالله درزی، متخصص آب و کشاورزی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در گفت‌وگو با ایکنا، به این دو سؤال پاسخ داد و گفت: کاشت درخت و جنگل‌کاری را برای حفاظت از آب واجب می‌دانیم و اگر می‌خواهیم منابع آبی ما در حوزه آبخیز حفظ شود، باید سعی کنیم به سمت ایجاد پوشش‌هایی برویم که موجب نفوذ آب به داخل خاک شده و سفره‌های آب زیرزمینی را تقویت و مانع جاری شدن روان آب‌ها شوند.

وی تصریح کرد: پوشش جنگلی و درخت اگرچه آب مصرف می‌کنند اما در واقع اثر حفاظتی آنها بر آب و خاک بسیار بیشتر از میزان مصرف آب آنهاهست. از سوی دیگر ما تنوع بسیار زیادی در درخت‌ها داریم و همه درختان مصرف آب یکسانی ندارند و گونه‌های درختی وجود دارد که مصرف آب آنها بسیار کم است و برای مناطقی که دچار کم آبی و خشکسالی هستند و حتی مناطقی که دچار شوری آب هستند، می‌توانیم به سمت کاشت درختانی برویم که نسبت به خشکی و شوری آب مقاوم باشند و مصرف آب پایینی دارند.

این متخصص آب و کشاورزی اضافه کرد: با توجه به شرایط اقلیمی کشورمان باید به دنبال تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و کاهش جاری شدن روان‌آب‌ها با کاشت درخت در حوزه‌های آبخیز و سطوحی که پوشش گیاهی در آنها از بین رفته باشیم چراکه یکی از روش‌های حفظ و تقویت سفره‌های زیرزمینی کاشت درخت و جنگل‌کاری است.  

درخت بکاریم تا سیل نیاید

درزی در پاسخ به این سؤال که چه بخشی از وقوع سیل‌های مکرر در سال‌های اخیر به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی و درختان است؟ گفت: ما تغییر کاربری شدیدی ایجاد و مناطق جنگلی را به اراضی با پوشش نفوذناپذیر و مسکونی تبدیل کرده‌ایم، این کار موجب شده آب به جای نفوذ در خاک از همان منشأ به آب جاری (روان آب) تبدیل و این روان‌آب‌ها در پایین دست حوزه آبخیز تبدیل به سیلاب شوند.

وی اضافه کرد: البته تغییر الگوی بارندگی هم که متأثر از تغییر اقلیم است در مسئله جاری شدن سیل مؤثر است اما اثراتی که انسان‌ها بر روی محیط زیست داشتند شدیدتر از اثرات طبیعی است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در پاسخ به این سؤال که آیا صرفاً کاشت هر نوع درختی می‌تواند در بهبود شرایط زیست محیطی کشور مؤثر باشد؟ گفت: خیر؛ هر نوع درختی برای هر منطقه‌ای مناسب نیست و باید با کارشناسی دقیق نوع درخت مناسب در محل مناسب کاشته شود.

وی اضافه کرد: اگر اداره‌های منابع طبیعی و محیط زیست به این مسئله ورود و از پتانسیل سازمان‌های مردم نهاد حامی محیط زیست استفاده کنند و بر مبنای علمی فعالیت داوطلبان حمایت از محیط زیست را هدایت کنند، آن زمان است که به صورت تخصصی و اصولی فعالیت‌های حمایت از محیط زیست در کشور صورت خواهد گرفت اما متأسفانه اکنون چنین بستری وجود دارد.

هر جایی هر درختی نکاریم

درزی ادامه داد: سازمان‌های مردم‌نهاد، گروهی در جامعه هستند که مورد توجه نهادهای دولتی و سیاسیون نیستند و اصولاً به این پتانسیل‌ بزرگ توجه چندانی صورت نمی‌گیرد و به همین دلیل NGOها به صورت خودجوش اقدام به درختکاری می‌کنند اما اگر این گروه‌ها ساماندهی شود و با نگاه تخصصی درختان مناسب در محیط‌‌های مناسب کاشته شود بخش زیادی از مشکلات محیط زیست حل می‌شود اما این بسترهای همکاری نه در سطح استان‌ها و نه در سطح کلان وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه کاشت درختانی که به آب زیاد نیاز دارند در مناطق کم آب، ممکن است شرایط زیست محیطی را بدتر کند، گفت: اما اگر درخت‌کاری ساماندهی شود می‌تواند در راستای حفظ آب و خاک عمل کند.

درزی در بخش پایانی سخنان خود، گفت: به طور کلی در بحث مدیریت آب در سطح کلان کشور برآوردهای بسیار اشتباه صورت می‌گیرد. این برآوردهای اشتباه باعث می‌شود در برنامه‌ریزی‌ها هم دچار انحراف شویم. محیط زیست حق آبه دارد اما ما آب را برای شرب، صنعت و کشاورزی استفاده می‌کنیم و علی‌رغم اینکه مطالعات و پژوهش‌های علمی دقیق نشان می‌دهد باید میزان مصرف آب را کم و حق آبه محیط زیست را در نظر بگیریم اما برنامه‌ریزی‌هایی که برای 30 سال آینده انجام شده نشان می‌دهد نه تنها برای مصرف کمتر آب برنامه‌ریزی نشده بلکه در هر قسمتی میزان مصرف آب را بالا برده و از حق آبه محیط زیست و طبیعت کم کرده‌ایم. با این نوع مصرف در آینده دیگر آبی وجود ندارد. همین اکنون هم با کم آبی مواجه هستیم و اگر می‌خواهیم در آینده به مشکل برخورد نکنیم باید مصرف آب را به تدریج کاهش دهیم.