مساجد را برای ورود به دنیای متاورس آماده کنیم

در حالی قرن 14 هجری شمسی را پشت سر گذاشتیم که طی آن مساجد تحولات گسترده‌ای را تجربه کردند و قرن جدید نیز مسلماً  مملو از تحولات گسترده تکنولوژیک خواهد بود؛ تحولاتی که اگر مساجد و مراکز دینی به آن توجه نکنند، کارکردهای اجتماعی خود را از دست خواهند داد.

ایکنا با هدف واکاوی تحولاتی که مساجد در قرن گذشته و آنچه در قرن جدید با آن روبه‌رو خواهند بود با محمدعلی موظفرستمی، کارشناس ارشد امور مسجد، گفت‌وگو کردیم.

وی ابتدا به تشریح تحولاتی که طی 100 سال اخیر در حوزه مسجد رخ داده است پرداخت و گفت: مهم‌ترین تحول قرن اخیر در حوزه مسجد، احیای بسیاری از کارکردهای مغفول مساجد بوده است؛ به خصوص در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، تحولی و انقلابی کارکردهای مساجد احیا شد. البته کارکردهای مذهبی، دینی و مناسکی نیز با رویکردهای جدید و نگاه اجتماعی‌تر و سیاسی‌تر متحول شده است.

وی با بیان اینکه در قرون گذشته به ویژه در دوره صفویان مساجد با نگاه تشیع پایه‌گذاری شد(در دوره‌های قبل‌تر مساجد در اختیار دولت‌های اهل سنت بود)، ادامه داد: در قرن اخیر کارکردهای مساجد تنوع، تکثر و تعدد پیدا کرد و نگاهی رو به رشد و رو به توسعه به مساجد شکل گرفت و این مراکز دینی از حالت سنتی صرف خارج شدند.

قرن احیای کارکردهای مساجد

موظف‌رستمی به نتایج تحقیقاتی که اخیراً آن را منتشر کرده است اشاره کرد و گفت: در نیمه دوم قرن اخیر بر اساس اسناد، فعالیت‌ها و برنامه‌هایی که صورت گرفته، حدوداً 85 کارکرد در مساجد احیا شده است.

وی در پاسخ به این سؤال که نتایج این تحقیق منحصر به ایران است؟ اظهار کرد: بیشتر ایران مدنظر بود، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که مساجد در سایر کشورهای جهان نیز فعال‌تر شده‌اند.

این نویسنده و پژوهشگر حوزه مسجد از انتشار کتاب خود با عنوان دیپلماسی مسجد خبر داد و گفت: دیپلماسی مسجد بحث نوینی است که در دو دهه اخیر به خصوص دهه آخر قرن اخیر مورد توجه قرار گرفته است. البته ارتباط و دیپلماسی از مفاهیمی بوده که امام راحل بر آن تأکید داشتند و معتقد بودند که باید با همه کشورهای اسلامی ارتباط داشته باشیم، اما مطالبه ایشان به شکل عملی محقق نشده است. برخی کشورها به خصوص ترکیه، عربستان و اخیراً قطر در بحث دیپلماسی مسجد در حال فعالیت هستند. ایران نیز فعالیت‌هایی دارد، اما نه به گستردگی این سه کشور. 

تحقق دیپلماسی مسجد

این کارشناس ارشد حوزه مسجد در تشریح دیپلماسی مسجد بیان کرد: دیپلماسی مسجد جزو دیپلماسی نرم فرهنگی دسته‌بندی می‌شود. یعنی برقراری ارتباط بین مساجد ما و مساجد سایر کشورهای اسلامی که به نفوذ نرم می‌انجامد و رویکردها و واکنش‌های مشابهی را بین اعضای مساجد کشورهای مختلف در رخدادهای جهانی موجب می‌شود. حمایت از مساجد در سایر نقاط جهان و ساخت مسجد در کشورهای مختلف از دیگر اقداماتی است که در دیپلماسی مسجد صورت می‌گیرد. برای مثال در حال حاضر ترکیه یا عربستان از هزاران مسجد در سرتاسر جهان حمایت می‌کنند و این حمایت‌‌ها موجب می‌شود که برنامه‌های عقیدتی مدنظر آنها در مساجد سایر کشورهای جهان اجرا شود. بدین ترتیب به دلیل تحقق دیپلماسی مسجد که عربستان آن را اجرا می‌کند، وهابیت در برخی کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز، چچن و ... مطرح است.

موظف‌رستمی در تشریح اینکه ایران در تحقق دیپلماسی مسجد چقدر موفق بوده است، گفت: قبل از انقلاب برخی از مراجع ایرانی در کشورهای مختلف تعدادی مسجد ساختند مثل مسجد هامبورگ، اما بعد از انقلاب فعالیت ایران به دلیل مشکلات مالی و جنگ به گستردگی فعالیت سایر کشورها نبوده است.  یکی از بسترهای مهمی که ما در اختیار داریم سازمان کنفرانس اسلامی است. ایران پیشنهاددهنده تعیین روزی به نام روز جهانی مسجد بوده است و می‌توانیم از این بستر برای گسترش ارتباطات بین مساجد جهان اسلام استفاده کنیم.

این پژوهشگر حوزه مسجد در خصوص مهم‌ترین تحولاتی که باید در قرن 15 برای ورود قوی‌تر مساجد در اجتماع صورت گیرد، گفت: جهان غرب در قالب یک جبهه قرار گرفته است. آنها نه یک کشور بلکه چندین کشور هستند و وقتی بحث تحول و گفتمان پیش می‌آید همه با هم بسیج و متحد می‌شوند. در مورد اوکراین نه تنها در جنگ سخت بلکه در بحث جنگ نرم نیز کشورهای اروپایی با هم متحد شده‌اند و افکار عمومی جهان را در دست گرفته‌اند.

وی با ابراز تأسف از اینکه در کشورهای اسلامی با نوعی تشتت مواجه هستیم، تصریح کرد: در مواجهه با مسائل انسجام نداریم؛ اگر ما مسلمانان می‌خواهیم در قرن آینده حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قوی‌ داشته باشیم، باید در مقابله با مسائل منسجم و متحد عمل کنیم، موضع بگیریم و فضای مجازی را در دست داشته باشیم.

موظف‌رستمی با تأکید بر اینکه مساجد می‌توانند ایجادکننده بستر این اتحاد باشند، گفت: در حال حاضر دیپلماسی کلیسا در جهان از سوی مسیحیان در جریان است و مسیحیان بسیاری از عقاید خود را از طریق دیپلماسی کلیسا گسترش می‌دهند. مسجد هم مکان دینی مسلمانان است و هیچ کشور اسلامی در خصوص مسجد بحثی ندارد و جایگاه مسجد را همه قبول داریم. بنابراین مسجد بستری وحدت‌ساز و انسجام‌بخش است و باید در آینده چند مبحث مشترک یعنی قرآن، حضرت رسول(ص) و مسجد را بین مسلمانان برجسته‌تر کنیم.

جریان‌ساز باشیم

وی تصریح کرد: اگر در جهان اسلام نتوانیم وحدت را با محور مساجد ایجاد کنیم، نمی‌توانیم در مقابل جهان غرب بایستیم. باید به حدی با هم متحد باشیم که اگر جریان‌های رسانه‌ای در فضای مجازی در یک کشور اسلامی شروع شد، سایر کشورهای اسلامی نیز از آن حمایت کنند. یعنی کشورهای اسلامی نه تنها جریان‌ساز شوند، بلکه از جریان‌های همدیگر، که در راستای اهداف اسلامی است، حمایت کنند.

موظف‌رستمی در پاسخ به اینکه مسئولیت ایجاد اجماع بین مساجد جهان برعهده چه کسی است؟ آیا با توجه به اختلاف‌ دولت‌های کشورهای مسلمان می‌توان از دولت‌ها برای ایجاد چنین اتحادی دعوت کرد؟ گفت: حدود 50 کشور اسلامی داریم؛ سازمان کنفرانس اسلامی نیز بستر خوبی دارد، اما تنها چند کشور در روز جهانی مسجد فعالیت‌‌های محدودی دارند، در حالی که این روز بستر خوبی برای ارتباط و فعالیت است.

نشست علما برای اتحاد مساجد

وی عالمان دینی را مسئول برقراری ارتباط بین مساجد دانست و گفت: مردم به رفتار و گفتار علما نگاه می‌کنند و در جهان اسلام باید علما برای محوریت‌بخشی به مسجد نشست‌هایی را برگزار کنند.

نویسنده کتاب سه‌ جلدی «آیین مسجد» ادامه داد: با توجه به گستردگی فضای مجازی و امکان برقراری راحت ارتباط بین اندیشمندان جهان اسلام و فعالان مذهبی و دینی، که در مساجد فعال هستند، می‌توان ارتباط مساجد را برقرار و نیز هم‌اندیشی نخبگانی ایجاد کرد.

وی با اشاره به اینکه قرنی که گذشت عصر ارتباطات و فناوری اطلاعات بود و در قرن حاضر، مسئله متاورس مطرح است، گفت: طبق تحقیقی، مسجد بستر مناسبی است که بحث متاورس در آن فعال باشد. خواه ناخواه جهان درگیر مسئله متاورس خواهد شد و اگر اکنون نجنبیم، عقب خواهیم ماند. گاهی مسائلی ناگهانی رخ می‌دهد که برای مواجهه با آن برنامه‌ریزی نشده است و ما را دچار مشکل می‌کند، اما اکنون ورود به دنیای متاورس و لزوم فعالیت مساجد در این حوزه قابل پیش‌بینی است. پس مسئولان مساجد باید به این حوزه ورود کنند. باید تمهیدات لازم آماده باشد تا به محض اینکه فضا عوض شد دچار چالش و گسست نشویم و پاسخگوی نیازهای هر عصری باشیم و بستر مسجد را در این زمینه فعال کنیم.