انسان با قدرت اختیار می‌تواند از گرفتاری‌ها سود ببرد

به گزارش ایکنا، جلسه سخنرانی آیت‌الله سیدجعفر سیدان به مناسبت ماه مبارک رمضان روز گذشته در بیت ایشان برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

«لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي كَبَدٍ؛ براستى كه انسان را در رنج آفريده‌ايم»

مفسرین برای «کَبَد» دو معنا مطرح کرده‌اند. اول؛ کبد به معنای زحمت و سختی. دوم؛ کبد به معنای قوت و شدت و محکم بودن. بنابراین معنای اول آیه این است که انسان را در سختی آفریدیم. در روایات هم به این معنا توجه شده است. از وقتی که روح در انسان دمیده می‌شود گاهی مریض است گاهی سالم، گاهی خشنود است گاهی ناراحت، مدام به گرفتاری‌ها و حوادث مختلف مبتلا می‌شود. علاوه بر این، انسان به خاطر اعتقاد به خدا تکالیفی بر عهده دارد که مشقت و زحمت دارد. به همین جهت همواره در سختی و ناراحتی است و خلقتش در کبد و زحمت است.

امیرالمومنین(ع) در همین رابطه می‌فرمایند: «الدنيا دَارٌ بِالْبَلَاءِ مَحْفُوفَةٌ وَ بِالْغَدْرِ مَعْرُوفَةٌ لَا تَدُومُ أَحْوَالُهَا وَ لَا يَسْلَمُ نُزَّالُهَا؛ أَحْوَالٌ مُخْتَلِفَةٌ وَ تَارَاتٌ مُتَصَرِّفَةٌ؛ الْعَيْشُ فِيهَا مَذْمُومٌ وَ الْأَمَانُ مِنْهَا مَعْدُومٌ؛ وَ إِنَّمَا أَهْلُهَا فِيهَا أَغْرَاضٌ مُسْتَهْدَفَةٌ، تَرْمِيهِمْ بِسِهَامِهَا وَ تُفْنِيهِمْ بِحِمَامِهَا» یعنی دنیا داری است که با گرفتاری همراه است و تار و پودش با گرفتاری همراه است، و این دنیا به مکر کردن معروف است. انسان در عین سلامتی مریض می‌شود، در عین پولداری فقیر می‌شود، در عین راحتی ناراحت می‌شود. حضرت در ادامه می‌فرمایند: هر روز و ساعت دنیا به یک حالت است و کسانی که در دنیا قرار دارند به سلامت به سر نمی‌برند، دنیا حالت‌های مختلف دارد و دوران‌های گوناگون و رنگارنگ دارد، زندگی انسان در این دنیا با ناراحتی همراه است و نکوهیده است و امنیت انسان در آن تداوم ندارد و به طور کلی انسان هدف اغراض مختلف قرار می‌گیرد و تیرهای گرفتاری‌ها به انسان می‌رسد و بعد از این عالم به عالم دیگر حرکت می‌کند. بنابراین انسان یک زندگی توأم با ابتلائات مختلف را تجربه می‌کند.

راحتی و خوشی کجاست؟

دعایی از حضرت سجاد(ع) نقل شده است که من اسم آن را دعای گله‌مندان گذاشتم. این دعا در کتاب بحارالانوار نقل شده است. «الهی فی هذه الدنیا هموم و احزان و غموم وبلاء و فی الاخرة حساب و کتاب و عقاب فاین الراحة و الفرج» یعنی در این دنیا هموم و احزان و غموم و بلا است و در آخرت هم حساب و کتاب است، پس راحتی و خوشی کجا است؟ حضرت در ادامه دعا می‌فرمایند: «إلهي، خَلَقتَني بِغَيرِ أمري، و تُميتُني بِغَيرِ إذني، و وَكّلتَ فِيَّ عَدُوّا لي لَهُ عَلَيَّ سُلطانٌ، يَسلُكُ بِيَ البَلايا مَغرورا، و قُلتَ لي: اِستَمسِكْ، فكَيفَ أستَمسِكُ إن لَم تُمسِكْني» یعنی خدایا، مرا بدون خواست خودم آفریدی و بدون خواست من می‌میرانی و شیطان را هم بر من مسلط کردی که من را فریب می‌دهد، با این وضعیت به من گفتی خودت را نگه دار، چگونه خودم را نگه دارم اگر تو مرا نگه نداری. عبارت آخر دعا پاسخ همه پرسش‌ها را می‌دهد؛ یعنی اگر تو کمک کنی در تمام این تحولات مختلف موفق می‌شوم. اگر گرفتاری نصیبم شود به گونه‌ای عمل می‌کنم که خیر نصیبم شود، اگر بیمار شوم به گونه‌ای عمل می‌کنم که از آن سود می‌برم.

باید توجه داشت که خلقت انسان با همه این گرفتاری‌ها از ممتازترین خلقت‌ها است. اگر هدفش مشخص شود و برنامه‌های مربوطه عملی شود نتیجه‌اش سعادت ابدی و خوشنودی و رضوان پروردگار است.

خدا به انسان اختیارداده

تا اینجا یک معنای کبد را بیان کردیم. گفتیم معنای دوم کبد، قوت است. بر این اساس معنای آیه این است که انسان را قوی خلق کردیم. در عین اینکه انسان یک مشت گوشت و رگ و پی است و از نظر جسمانی ضعیف است ولی قدرت دارد در مقابل حوادث بسیاری بایستد و در مقابل تمام گرفتاری‌ها به گونه‌ای عمل کند که برد کند. البته احادیث بیشتر به معنای اول کبد توجه دارند. ظاهرا در برخی روایات به معنای دوم هم اشاره شده است.

اگر انسان در این شرایط توجه داشته باشد که خدا به او قدرت اختیار خیر و شر داده، هیچ یک از این گرفتاری‌هایی که اشاره کردیم انسان را مجبور به نادرستی نمی‌کند. اینها اقتضای نادرستی دارند ولی انسان را مجبور نمی‌کنند. خداوند به انسان آزادی و حریتی عنایت کرده است که با همه این گرفتاری‌ها و ابتلائات مختلف می‌تواند به آنچه که به نفع او است تصمیم بگیرد. بنابراین خداوند قدرت انتخاب خیر و شر را به انسان عنایت کرده و می‌تواند علی‌رغم اینکه زمینه‌های فساد برایش فراهم است آن را ترک کند و به صلاح برسد و علی‌رغم اینکه همه زمینه‌های صلاح برایش فراهم است همه آن را ترک کند و به فساد برسد.