پایان ماه رمضان موعد یکپارچگی مسلمانان در نماز عید است

امام علی(ع) طی چندین خطبه در نهج‌البلاغه، که درباره عید فطر و در این روز ایراد کرده‌اند، به بیان نکات اخلاقی و اجتماعی فراوانی برای جامعه مسلمین پرداخته‌اند. حضرت در یکی از این خطبه‌ها می‌فرمایند: «اَلا وَاِنَّ الْيَوْمَ الْمِضْمارُ، وَغَداً السِّباقُ، وَالسَّبْقَةُ الْجَنَّةُ، وَالْغايَةُ النّارُ؛ آگاه باشید؛ امروز روز تمرین و آمادگى و فردا روز مسابقه است. پاداشِ برندگان بهشت و کیفر عقب‌ماندگان آتش است». ایشان ضمن مقایسه دنیا و آخرت، با استفاده از واژه‌هایی مانند سباق، جنّت، غایت و نار بر آمادگی انسان تأکید کرده است.

مطابق این فرمایش امام علی(ع)، انسان در مدت باقیمانده عمر خود باید با ایمان و انجام کارهای نیک به ریاضت و تمرین بپردازد و با کسب توشه تقوا خویش را آماده روز مسابقه کند. انسان هرچه به لحاظ فکری و عملی نیرومندتر باشد، به همان نسبت مقرب‌تر و در مسابقه از همه جلوتر خواهد بود. از سوی دیگر، انسان هرچه بیشتر ساده‌زیست باشد و خود را از دلبستگی به دنیا آزاد کند، سبکبارتر و خالی از سنگینی گناهان خواهد بود و جزو برندگان مسابقه به شمار خواهد آمد.

امام علی(ع) می‌فرمایند: «فان الغايةَ امامَکم وَانّ وراءَکُمُ السّاعَةَ تَحدُوکم تَخَفَّفوا تَلْحَقوا فانّما يُنْتَظَرُ بِأوَّلِکم آخرُکم؛ قیامت پیش روى شماست و مرگ در پشت سر شما را مى‌راند. سبکبار شوید تا برسید. همانا آنان که رفتند در انتظار رسیدن شمایند».

سیدمهدی طباطبایی، یکی از نهج‌البلاغه‌پژوهان پیشکسوت است که حدود 20 جلد کتاب درباره ویژگی‌های مختلف حضرت امیر(ع) به رشته تحریر درآورده است. «دنیا از منظر مولا علی(ع)»، «اندیشه‌های بلند در قصه‌هایی کوتاه» (داستان‌هایی از زندگی امیرالمؤمنین(ع))، «مقام مؤمنان در کلام امیر مؤمنان(ع)»، «مقام علی(ع) در کلام نبی(ص)»، «مقام بتول(س) در کلام رسول(ص)»، «تأثیر گفتار امام علی(ع) بر رفتار امام خمینی(ره)»، «همراه با امام علی(ع) در بازار»، «عبرت»، «جنگ و صلح از منظر مولا علی بن‌ابیطالب(ع)» و «آئین دوستی از منظر مولا علی(ع)» از جمله تألیفات این نهج‌البلاغه‌پژوه است.

طباطبایی در گفت‌و‌گو با ایکنا، درباره عید فطر در نهج‌البلاغه و نگاه امیرالمؤمنین(ع) به آن اظهار کرد: در اسلام دو عید بزرگ فطر و قربان وجود دارد که هر دو عید را نیز حق‌تعالی به مناسبت موفقیت در بندگی خالصانه و مخلصانه به درگاه خود به امت پیامبر اکرم(ص) اعطا کرده است. البته یک عید بزرگتر نیز داریم که از این دو عید اهمیت بیشتری دارد و آن عید سعید غدیر خم است که از آن با عنوان عید الله الاکبر نام برده می‌شود. دو عید فطر و قربان برای بخشی از عبادات و بندگی مطرح است، اما عید غدیر خم برای تمامیت نعمت و اکمال دین مطرح می شود. در حکمت 428 نهج‌البلاغه در مورد عید فطر جمله زیبا، کوتاه و پرمعنایی هست و می‌فرمایند: «اِنَّما هُوَ عيدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللّهُ صِيامَهُ وَ شَكَرَ قِيامَهُ، وَ كُلُّ يَوْم لايُعْصَی اللّهُ فيهِ فَهُوَ يَوْمُ عيد؛ اين عيد است برای كسی كه خداوند روزه‌اش را قبول و نمازش را سپاس نهاده و هر روزی كه در آن نافرمانی نشود روز عيد است».

طباطبایی تصریح کرد: روز عید فطر از دیدگاه امیرالمؤمنین(ع) برای ما چنانچه روزه‌هایمان قبول باشد و نمازهای شبانه، عبادات و دعاهایمان نیز مورد رضایت حق‌تعالی قرار گرفته باشد، روز بزرگی بوده و برای مسلمانان عید است. امیرالمؤمنین(ع) در یکی از خطبه‌هایی که روز عید فطر برای مسلمین قرائت کردند، به نکات بسیار زیبایی اشاره کردند. حضرت امیر(ع) می‌فرمایند: «صبح وقتی برای نماز عید از منزل خارج می‌شوید، به فکر روزی بیفتید که از قبرهای خود خارج و برای حساب و کتاب به پیشگاه خداوند حاضر می‌شوید. همچنین، آنگاه که در نماز ایستاده‌اید، به یاد زمانی بیفتید که در قیامت در حضور خداوند ایستاده‌اید تا پاسخگوی اعمالتان باشید. همچنین، زمانی که از نماز عید فطر فراغت پیدا می‌کنید و به منازل خود بازمی‌گردید، به یاد لحظه‌ای بیفتید که برات نجات از آتش و سند ورود به بهشت را به دستانتان داده‌اند و در حال ورود به بهشت هستید».

وی ادامه داد:‌ امیرالمؤمنین(ع) با این بیان نورانی می‌خواهند بفرمایند که مسلمانان باید از عید فطر برداشتی از قیامت داشته باشند و چنانچه پس از آن دیگر پیرامون گناه و قصور نروند، انسان‌‌های پاکی می‌شوند و مستحق حضور در بهشت خواهند بود. روزی شخصی در کوفه مقداری حلوا برای حضرت امیر(ع) پیشکش آورد که احتمالاً همان سمنوی معروف ایرانی بود. حضرت فرمودند که مناسبت این شیرینی چیست؟ آن فرد، که از صحابه پیامبر(ص) بود، بیان کرد که ما ایرانی هستیم و این حلوا را در نوروز استفاده می‌کنیم. حضرت مقداری از این حلوا یا سمنو تناول کردند و فرمودند که حلوای مطلوبی است و سپس، گفتند که نمی‌شود هر روز شما نوروز باشد؟‌ یعنی طوری عمل کنید که هر روزتان بهتر از روز قبل باشد. کنایه دیگری نیز در این جمله نهفته است که هر روزی که عید شما باشد، ما نیز مقدار کمی از این حلوای شما را میل خواهیم کرد.

او افزود: امیرالمؤمنین(ع) که بیاناتشان حتی جایی که مسائل اقتصادی و تربیتی را مطرح می‌کنند، توحیدی و آخرتی است، درباره این عید گفته‌اند که اگر در جامعه‌ای گناهی صورت نگیرد، آن روز برای افراد جامعه عید است، اما چنانچه خدای ناکرده پس از این عبادات و نمازها و شب‌زنده‌داری‌ها دوباره به همان مسائل و گناهان گذشته بازگردند، دیگر برایشان عیدی نیست، زیرا «کُلَّ یَومٍ لَا یُعصَیَ اللهُ تَعالَی فِیهِ فَهُوَ یَومُ عِیدٍ؛ آن روزی که من و شما توفیق پیدا کنیم که هیچ معصیتی از ما سر نزند، روز عید و شادمانی است».

این نهج‌البلاغه‌پژوه گفت: در قیامت سرنوشت انسان‌ها عکس‌العمل کارهایی است که در دنیا انجام داده‌اند. این کلام گهربار پیامبر اکرم(ص) که فرمودند: «الدنيا مَزرَعةُ الآخِرَةِ»، نشان‌دهنده میزان اعمال انسان دنیا و سرنوشت آن در آخرت است. انسان نمی‌تواند جو بکارد و گندم درو کند. آنچه ما در دنیا انجام می‌دهیم، بازخورد آن را در قیامت مشاهده خواهیم کرد. امیرالمؤمنین(ع) با فصاحتی که دارند می‌فرمایند که باید مسلمانان از همین عید فطر قیامت را به یاد آورند. مسلمانان در روز عید فطر از خانه‌های خود بیرون می‌آیند و روزی نیز از قبور خود بیرون خواهند آمد. همچنین، همان‌گونه که برای گرفتن پاداش یک ماه روزه‌داری از خداوند متعال در روز عید طلب مغفرت و نعمت بیشتر می‌کنید، روزی را به یاد آورید که از قبرها برای دریافت پاداش اعمال خود بیرون خواهید آمد.

وی اظهار کرد: در قنوت نماز عید امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند که در این حال مسلمانان باید خود را برای انجام حساب و کتاب اعمالشان در محضر خداوند متعال مشاهده کنند. مسلمین باید نماز عید فطر را طوری به جا آورند که تصور کنند در روز قیامت و در محضر حق‌‌تعالی ایستاده‌اند. بنابراین، پاداش بندگانی که یک ماه را به عبادت و روزه‌داری پرداختند این است که خداوند متعال تمامی گناهانشان را ببخشد و حیات طیبه جدیدی به آنان دهد به شرط آنکه آن را تباه نکنند.

طباطبایی تصریح کرد: امیرالمؤمنین(ع) در ادامه می‌فرمایند که مسلمانان بعد از نماز عید فطر با حیات جدیدی به منزل و نزد خانواده بازمی‌گردند که باید آن را با زمان اخذ جواز ورود به بهشت و پاک شدن کامل گناهان خود مقایسه کنند. پس انسان بهشتی اهل گناه و حق‌الناس نیست. در واقع بزرگترین چالش امروزی ما در جامعه حق‌الناس است، زیرا جامعه را از یک جامعه علوی دور می‌کند و هرگونه بی‌توجهی به قوانین و برتری‌‌طلبی حق‌الناس است.

این نهج‌البلاغه‌پژوه بیان کرد: حضرت امیر(ع) در خطبه 224 نهج‌البلاغه سه بار قسم جلاله می‌خورند. در یکی از قسم‌ها می‌فرمایند که چنانچه تمامی دنیا و آنچه را در آسمان‌ها و افلاک است به من بدهند که پر کاه دانه جویی را از دهان موری بگیرم، هرگز چنین کاری نخواهم کرد. بنابر فرمایش امیرالمؤمنین(ع)، یک کار خیر هرچقدر عظمت داشته باشد، نمی‌تواند مقدمه یک کار شبهه‌ناک و حرام یا حق‌الناس باشد. از امیرالمؤمنین(ع) پرسیدند که بزرگترین گناهان چیست؟ ایشان فرمودند که گناهی است که انسان آن را کوچک بشمارد. در بیان نورانی دیگری می‌فرمایند که انسان نباید به کوچکی گناه بنگرد، بلکه باید بداند در محضر چه کسی معصیت می‌کند. عالم محضر خداست و در محضر خدا نباید گناه کرد، زیرا جامعه ما را به قهقرا بازمی‌گرداند.

طباطبایی بیان کرد: اجتماعات فراوانی در اسلام وجود دارد و زمانی که جامعه اسلامی یعنی آقایان و بانوان مسلمان کنار یکدیگر جمع می‌شوند، کینه‌ها، بدبینی‌ها، انتقادات و... مانند برگ درختان ریخته می‌شود. این اجتماع عظیم در کنار خانه خدا نشان می‌دهد که طبق نظر اسلام، زمانی که مسلمین در مکانی کنار یکدیگر جمع شوند و به هدف واحدی بیندیشند و اعمال مشابهی را انجام دهند، مودت و دوستی آنان افزایش می‌یابد و کینه‌ها از آنان دور می‌شود.

وی در پایان تصریح کرد: ما شیعیان در بسیاری از مسائل اساسی با برادران و خواهران اهل سنت اختلاف داریم، اما در ماه رمضان و عید فطر یا عید قربان و احکام حج تقریباً اختلافی نداریم. تجمع مسلمانان در اعیاد فطر و قربان از منظر اسلام مودت و یکپارچگی مسلمین را نشان می‌دهد و کنار هم بودنمان یادآور همت و عزم و تصمیم متحد ما در مقابل ظالمان و کفار است. امیرالمؤمنین(ع) در نامه‌های 47 و 23 نهج‌البلاغه، که آن‌ها را پس از ضربت خوردن و ساعتی پیش از شهادت خود بیان کرده‌اند، می‌فرمایند: «كونا لِلظّالِمِ خَصْما وَ لِلْمَظْلومِ عَوْنا؛ پيوسته دشمن ظالم و ياور مظلوم باشید». اگر بخواهیم چکیده سخن امیرالمؤمنین(ع) را پیش از شهادتشان بیان کنیم، باید این دو نامه را به خوبی مطالعه کنیم.