امین پویا: پیشرفت هنر تلاوت در ایران حاصل جلسات تخصصی قرآن است + فیلم
قاری بین‌المللی با اشاره به نقش و اهمیت جلسات قرآن در کشور بیان کرد: هرچقدر در هنر تلاوت پیشرفت کرده‌ایم، محصول دید تخصصی به تلاوت و راه‌اندازی جلسات قرآن در این سطح بوده که از بطن آنها قاریانی تربیت شده‌اند که وقتی در محافل مختلف حضور می‌یابند، مردم بسیاری را به تلاوت جذب می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین نهادهایی که در آن به صورت تخصصی به هنر تلاوت قرآن پرداخته می‌شود، جلسات قرآنی است که در مساجد، حسینیه‌ها و خانه‌ها تشکیل می‌شوند. سطح کمی و کیفی این جلسات به مرور افزایش یافته و اگر در گذشته صرفاً تلاوت صحیح قرآن اهمیت داشت، امروزه به ابعاد فنی تلاوت قرآن پرداخته می‌شود و به تعبیر دقیق‌تر، آنچه در جلسات قرآن جریان دارد، پرداختن به فنون تلاوت است.
به منظور بررسی وضعیت جلسات قرآن در ایران، با رویکردی تحلیلی و آسیب‌شناختی با امین پویا، قاری بین‌المللی قرآن، به گفت‌وگو نشستیم. در ادامه بخش نخست این گفت‌وگو را می‌خوانید که مهم‌ترین محور این بخش عبارت از اهدافی است که در یک جلسه قرآن باید تحقق یابد.
ایکنا- ابتدا درباره مؤلفه‌های جلسه قرآن استاندارد توضیح دهید.
اگر جلسات قرآن را از بدو تشکیل آنها تاکنون بررسی کنیم، مشخص می‌شود که شاهد تحولی از حیث رویکرد بوده‌ایم. جلسه قرآن جایی است که چند نفر دور هم جمع می‌شوند و قرآن می‌خوانند، اما جلسات در رویکرد با یکدیگر متفاوت هستند. برخی جلسات سنتی‌اند که در مساجد و منازل برگزار می‌شوند و با نام جلسات قرآن‌خوانی مطرح هستند.
هدف اصلی این جلسات انس با قرآن است و چند نفر جمع می‌شوند و آیاتی را تلاوت می‌کنند و کسی که در قیاس با دیگران آگاهی بیشتری دارد، به ارائه توضیحاتی درباره نکات روخوانی و روان‌خوانی می‌پردازد. افزون بر این، درباره آیات شاخص هم سخنانی مطرح می‌شود. بنابراین رویکرد اصلی این است که قرآن خوانده شود و خواندن را فریضه می‌دانستند. همچنین انس و ثواب نیز از دیگر اهداف تشکیل این جلسات بوده است.
با این حال، به میزانی که از گذشته فاصله گرفته‌ایم، شاهد بوده‌ایم که انس با قرآن محفوظ مانده، اما به صورت تخصصی‌تر دنبال شده است. بر این اساس، جلساتی تشکیل شد که در آنها صرفاً به روخوانی و روان‌خوانی پرداخته می‌شد و برخی از جلسات محلی برای آموزش تخصصی تجوید شدند و در برخی هم اساتید با رویکرد آموزش صوت و لحن به جلسه‌داری پرداختند. همچنین در برخی از جلسات حفظ قرآن مورد اهتمام قرار گرفت.
هرچند رویکردها در برگزاری جلسات قرآن تغییر کرد، اما شاکله جلسات حفظ شده است؛ یعنی هدف از جمع شدن افراد در جلسات قرآن، انس با آن و خواندن این کتاب مقدس بوده است و بنا بر علاقه و تخصص استاد، جلسات آموزش قرآن برگزار می‌شود و اکنون در جای‌جای کشورمان در حال برگزاری است.
ایکنا- آیا معتقدید ما در این زمینه با یک سیر تکاملی مواجه هستیم؟ تغییر رویکردها به معنای نسخ رویکردهای پیشین نخواهد بود و باید همه رویکردها مورد توجه باشد؟ یک وقت می‌گوییم جلسه برای خواندن است، اما امروز تغییر کرده و چون به مباحث فنی‌تر پرداخته می‌شود، به جلساتی با رویکرد قرآن‌خوانی صرف نیازی نداریم، اما یک وقت هم می‌گوییم با استحاله جلسات مواجه هستیم و آن جلسات از یاد رفته است. آیا باید آن رویکردها هم باشند یا ما پیشرفت‌هایی داشته‌ایم و نیازی به آن جلسات نیست؟
هرچقدر جلسات قرآن با رویکردهای مختلف برگزار شود، مخاطبان خاص خودش را خواهد داشت. بی‌شک بسیاری از افراد به دنبال کار تخصصی تلاوت نیستند، بلکه هدف اصلی آنها انس با قرآن و درک مفاهیم آن است و جلسات قرآن را بهانه‌ای برای دور هم جمع شدن می‌دانند و رویکرد آنها چنین نیست که به تلاوت قرآن به عنوان یک هنر بپردازند و شاید اصلاً علاقه‌ای به این کار نداشته باشند.
جلسات قدیمی، که در منازل و سیّار برگزار می‌شد، همین رویکرد را داشت و بسیار جذاب بود و من هم در دهه‌های 60 و 70 در این جلسات شرکت می‌کردم. هرچند امروزه برگزاری این جلسات کمتر شده، اما به موازات آنها شاهد شکل‌گیری جلسات تخصصی بوده‌ایم. دلیل شکل‌گیری آنها این بود که نوع نگاه به تلاوت تغییر کرد و به عنوان یک هنر آوایی مورد توجه قرار گرفت و افزون بر اینکه در این هنر، خواندن مطرح است، باید تجوید و صوت و لحن هم مد نظر باشد. در گذشته افرادی که به این دانش‌ها آگاهی داشتند اندک بودند، اما در سال‌های بعد اساتید بیشتری وارد این عرصه شدند و به آگاهی خود افزودند و این علم را در اختیار شاگردانشان قرار دادند.
بنابراین، می‌توانیم جلساتی را برگزار کنیم که هریک با رویکرد خاص خود برگزار شوند، اما با همه این اوصاف لازم است که یک بخش مشترک میان تمام جلسات قرآن وجود داشته باشد که عبارت از همان اصل و هدف جلسات است و باید هدف این باشد که نه تنها از حیث فنی پیشرفت کنیم، بلکه باید انس با قرآن هم مورد توجه ما باشد؛ چراکه این کتاب، آسمانی و اخلاقی است و آن اصلی که نباید در هیچ جلسه‌ای فراموش شود، مفاهیم آیات و نکات رفتاری و اخلاقی است.
خداوند می‌فرماید: «ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ». بنابراین این کتاب، هدایت‌گر است و ما به این آیات اعتقاد داریم و اگر وسیله هدایت است، باید در جلسات قرآن بیان شود و کسانی که در جلسات قرآن حاضر می‌شوند، افزون بر اینکه به مباحث صوتی، لحنی و ... می‌پردازند، باید توجه کنند که هدف نهایی این است که قرآن در زندگی فردی و اجتماعی ما جاری شود و تأثیرگذار باشد.
ایکنا- فکر می‌کنید چقدر در راستای این هدف پیش رفته‌ایم؟
در بحث تخصصی تلاوت قرآن پیشرفت‌های بسیاری داشته‌ایم. البته ایران همواره در ردیف سرآمدان تلاوت قرآن در جهان بوده است. از زمانی که مسابقات قرآن برگزار می‌شود، مالزی قدیمی‌ترین برگزارکننده مسابقات است و حدوداً 60 سال از برگزاری آن می‌گذرد و قاریان ایرانی جزو افراد موفق این مسابقات بوده‌اند.
در سال‌های اخیر بحث‌های تخصصی تلاوت با پیشرفت خوبی مواجه شده، اما به نظر می‌رسد جای مباحث مربوط به مفاهیم آیات در جلسات خالی است. البته این‌طور نیست که به این مباحث پرداخته نشود، اما به نظر می‌رسد که اساتید قرآن باید مقداری رویکرد خود را به جلسات قرآن تغییر دهند و صرفاً به مباحث فنی نپردازند.
ایکنا- آیا شما در جلسه خودتان چنین رویه‌ای دارید؟
بله، معمولاً در جلسه درباره مباحث اخلاقی و رفتاری حرف می‌زنیم و گاه از شرکت‌کنندگان تکلیف می‌خواهم که در جلسات آینده در مورد موضوعی که مشخص می‌شود تحقیق کنند و به ارائه نتایج تحقیق خود بپردازند. این افراد یک هفته فرصت دارند تا در زمینه موضوعاتی که معیّن می‌شود و عمدتاً هم در زمینه مباحث اخلاقی هستند مطالعه کنند.
این تکلیف به عهده افراد مختلف گذاشته می‌شود و حتی کسانی که این کار را انجام نداده‌اند مشارکت داده می‌شوند. من هم تا جایی که بتوانم از آیات سخن می‌گویم و اجازه نمی‌دهم جلسه صرفاً به سمت مباحث تخصصی برود و اساتید باید بیشتر روی این موضوعات تمرکز کنند.
ایکنا- به نظر می‌رسد مسئله مفاهیم آیات تبدیل به کلیشه شده و چون مدام تکرار شده که تلاوت قرآن مقدمه فهم و عمل است، کمتر به صورت عملی مورد توجه قرار گرفته است. به نظر می‌رسد باید در این باره طرحی نو درانداخته شود و چه‌بسا اساتید بتوانند همفکری کنند تا شاهد تحولی اساسی باشیم.
در سال‌های گذشته این اتفاق افتاده است. ما کتاب قرآن را به عنوان یک کتاب مقدس و دینی می‌شناسیم و مردم هم برای آن ارزش و احترام قائل هستند. بر همین اساس این کتاب به عنوان کتاب زندگی معرفی شده است و سپس آیات موضوعی قرآن را به عنوان یک کتاب جداگانه چاپ کرده‌اند. نویسنده کتاب هم موضوعات کاربردی و سفارش‌های قرآن در عرصه بهبود کیفیت زندگی را جمع‌آوری کرده است و پس از آن حفظ موضوعی قرآن به راه افتاد.
این کتاب چندین‌بار چاپ شده است و در آن آیات کاربردی به صورت موضوعی مورد توجه قرار گرفته که اتفاق خیلی خوبی است، اما اینکه شیوه جدیدی مطرح شود هم صحیح است و هر زمانی که کار جدیدی انجام شود، جاذبه‌های نویی را هم به وجود می‌آورد و ممکن است شیوه‌های جدید مخاطبان جدید را هم جذب کنند. ما هر چقدر به موضوعات رفتاری و اخلاقی بپردازیم، ضرر نخواهیم کرد و هرکسی می‌تواند از زاویه دیدش به این موضوع نگاه کند.
ما قرآن را به این دلیل می‌خوانیم که هم خواندن آن موضوعیت دارد و هم عمل کردن به آن. اینکه غایت تلاوت قرآن عمل باشد صحیح است و در این مورد نمیتوان تردید کرد، اما به نظر من این‌طور نیست که خواندن قرآن یک مقدمه صرف باشد، بلکه باید تلاوت را ورای یک مقدمه در نظر گرفت؛ چراکه نفس تلاوت اهمیت دارد. قرآن سفارش می‌کند: «فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ». در آیات دیگری هم به پیامبر اکرم(ص) خطاب شده که باید در نیمه شب برخیزد و قرآن بخواند. دلیل آن عدم التفات پیامبر(ص) به مفاهیم آیات نیست، بلکه خدا به رسولش می‌گوید با اینکه این آیات را می‌فهمی و مبین این آیات هستی، لازم است که آن را بخوانی.
هرچقدر تلاوت جدی‌تر گرفته شود، درهای بیشتری از مفاهیم آیات به روی انسان باز می‌شود و این انس اثراتی را بر روی دید انسان می‌گذارد و برکاتی دارد که ممکن است خیلی از آنها برای ما پوشیده باشد؛ بنابراین، تلاوت قرآن و مفاهیم باید در جلسات به صورت توأمان مورد توجه باشد و مهم‌تر از جلسات، جاری شدن این مفاهیم در زندگی مردم است.
ایکنا- چطور می‌توان این کار را کرد؟
با یک شیوه علمی و درست می‌توان این کار درست را انجام داد و آن هم استفاده از ظرفیت مدارس است؛ یعنی تا زمانی که نتوانیم قرآن را در مدارس برای دانش‌آموزان به صورت جذاب و شیرین بیان کنیم، این اتفاق در نسل‌های آینده رخ نخواهد داد.
ایکنا- مسئله بعدی وضعیت جلسات تخصصی است. آیا می‌توانیم در برگزاری این جلسات هم بازنگری کنیم و بگوییم جلسات به صورت جامع‌تری برگزار شود تا اگر کسی خواست روخوانی قرآن را بیاموزد، بتواند در این جلسات شرکت کند؟ آیا می‌توان چنین توقعی داشت یا باید قائل به تفکیک رویکردها بود؟
هرچقدر در هنر تلاوت پیشرفت کرده‌ایم، محصول همین دید تخصصی بوده که قاریانی تربیت شده‌اند که وقتی در محافل و جلسات قرآن حضور یابند، مردم زیادی را به تلاوت قرآن جذب کنند. ممکن است مردم یک قاری قرآن را نشناسند، اما تحت تأثیر تلاوت‌هایش قرار می‌گیرند. برای من بارها پیش آمده که وقتی در جلسه‌ای برای مردم تلاوت می‌کنم، تأثیر آن را دیده‌ام.
اما آیا روخوانی و ... می‌توانند در یک جلسه باشند، بستگی به رویکرد جلسه قرآن دارد. یک وقت رویکرد جلسه این است که استادی جلسه عمومی قرآن را برگزار می‌کند و در آن جلسه اقشار مردم حاضر می‌شوند و طیف سنی و سطح تلاوت شرکت‌کنندگان هم متنوع است. استاد به هریک از قاریان نکات مربوطه را ارائه می‌کند و جلسه به اتمام می‌رسد. البته رویکرد برخی از جلسات هم تخصصی است و هنگامی که به تلاوت قرآن به عنوان یک هنر نگاه می‌کنید، بحث تخصصی می‌شود که کاملاً هم درست است.
کسی که قصد دارد روخوانی قرآن را آموزش ببیند باید با افرادی هم‌کلاس باشد که صرفاً قرار است روخوانی قرآن را بیاموزند. اگر این اتفاق بیفتد، فرایند یادگیری هم تسریع می‌شود. کسی که روخوانی را فراگرفته است، نباید در جلسه‌ای که سطحش پایین‌تر از روخوانی است شرکت کند؛ چراکه برای چنین فردی خسته‌کننده خواهد بود. همچنین نمیتوان برای همه طیف‌ها به صورت خاص وقت گذاشت، چون برخی این نکات را می‌دانند و برخی هیچ نمی‌دانند.
به همین دلیل، آموزش تخصصی نیازمند سطح‌بندی است. رویه درست و علمی چنین است و در تمام کلاس‌های آموزشی این اتفاق می‌افتد. برای نمونه، در کلاس‌های زبان اولین کاری که انجام می‌شود سطح‌بندی است. اگر کسی با سطح بالاتر یا پایین‌تر در کلاسی شرکت کند، برای او مطلوب نخواهد بود.
از این‌رو لازم است سطح‌بندی صورت بگیرد و تمام افراد کلاس در یک سطح باشند تا کلاس مفید باشد. در جلسه‌ای که همه در آن شرکت می‌کنند فقط هنگامی که هنرجو کارش را ارائه می‌کند برایش مفید است، اما وقتی همه در یک سطح هستند، دو ساعت کلاس برای همه مفید خواهد بود. پس هنرجویان شرکت‌کننده باید در کلاس‌های آموزشی که رویکرد تخصصی دارند سطح یکسانی داشته باشند تا کلاس پربارتر برگزار شود. افزون‌براین هرکسی باید بنا بر ضعفی که دارد در کلاس‌های مربوطه شرکت کند. پس هم نیازمند جلسات تخصصی هستیم و هم جلساتی برای عموم لازم است. البته عموم مردم می‌توانند در جلسات تخصصی هم حاضر باشند.
تمام جلسات قرآن اعم از تخصصی یا عمومی باید یک اصل را دنبال کنند و آن پرداختن به مفاهیم و نکات اخلاقی و رفتاری است. وقتی این مورد در جلسات مورد توجه قرار بگیرد، مخاطبان هم از جلسه بهره بیشتری می‌برند. بدیهی است که در جلسات تخصصی نسبت به جلسات عمومی وقت کمتری برای این مباحث در نظر گرفته می‌شود، اما باید این اصل مشترک در تمام جلسات وجود داشته باشد.
ایکنا- البته در جلسات تخصصی تلاوت‌های سطح بالایی انجام می‌شود و عموم از اینکه تلاوت‌های فاخر بشنوند می‌توانند بهره خاص خود را ببرند.
بله، همین‌طور است و می‌توانم به جلسه خودم اشاره کنم. افرادی که در جلسه من شرکت می‌کنند، سنین و رویکردهای مختلفی دارند. البته ما روخوانی و روان‌خوانی کار نمی‌کنیم، اما افرادی حاضر می‌شوند که شاید سطح آنها همان روخوانی و روان‌خوانی است. ابتدای جلسه را، که حدوداً دو ساعت است، به افرادی اختصاص داده‌ایم که مراجعه می‌کنند و دوست دارند قرآن تلاوت کنند و قدری مبتدی‌تر و ضعیف‌ترند.
از ساعت 21 به بعد، نوبت به تلاوت قاریان ممتاز و بین‌المللی می‌رسد. در این بخش قاریانی که از استان‌های دیگر می‌آیند هم حضور دارند. افراد بسیاری فقط به دلیل گوش دادن به تلاوت‌های زیبا حاضر می‌شوند؛ یعنی قاری نیستند بلکه به تلاوت قرآن علاقه دارند و در ساعاتی که جلسه برگزار می‌شود از تلاوت‌ها و مطالب استفاده می‌کنند. بنابراین افرادی در جلسات تخصصی حضور پیدا می‌کنند و لذت می‌برند و این رویه را در بسیاری از جلسات دیگر هم دیده‌ام. بسیاری از جلسات تخصصی از مردم استقبال می‌کنند و تنها جایی که فکر می‌کنم به صورت خصوصی این جلسات برگزار می‌شود، مؤسسات قرآن است؛ یعنی یک مؤسسه براساس ثبت‌نام قبلی کلاس را برگزار می‌کند، اما جلساتی که در مساجد و ... برگزار می‌شود، برای عموم آزاد است و مردم می‌توانند از آنها استفاده کنند.
ادامه دارد ...
گفت‌وگو از مرتضی اوحدی
انتهای پیام
