ارادت شرط اول نوشتن از معصومین(ع) است/ نویسندگان دینی پا در میدان مین می‌گذارند

«شهد شوکران» عنوان کتابی از نصرالله قادری شامل روایت‌هایی کوتاه از زندگی امام صادق(ع)، امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) است که همه آن‌ها عجیب و در دنیای واقعی به‌سختی قابل باور هستند و نوعی خاص از معجزات ائمه(ع) به‌شمار می‌روند.

یکی از ویژگی‌هایی که «شهد شوکران» را از بسیاری داستان‌ها با محوریت امام معصوم متمایز می‌کند این است که نویسنده اصل روایت را بازنویسی نکرده و بر مبنای آن قصه‌ای نو نوشته است.

نویسنده کتاب «شهد شوکران» در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا درباره چالش‌های پیش روی نویسنده رمان و داستان مذهبی بیان کرد: من باور دارم که نوشتن اساسا دینی است و این دین می‌تواند آسمانی و الهی باشد یا آن دین دست‌ساخته بشر، مثل شیطان‌پرستی باشد. در همین راستا می‌توانیم اثری داشته باشیم که دینی باشد اما ضد دین اسلام باشد مثلا به دین مسیحیت بپردازد.

قادری با تاکید بر اینکه تردیدی نیست اساس نوشتن در ارتباط و آبشخور اولیه هر نویسنده‌ای، نگاه دینی است، اضافه کرد: اما نوشتن در موضوع مذهبی بسیار دشوار است چراکه اولا همه خود را صاحب‌نظر می‌دانند ثانیا متولیانی دارد که این متولیان اجازه ورود به این دنیا را نمی‌دهند و فقط خودشان را متخصص این کار می‌دانند.

وی گفت: وقتی که می‌خواهید درباره یک امام معصوم بنویسید، نیازمند یک منبع در ارتباط با معصومین هستید که این می‌شود تقلید و بعد تخیل و شهود شمای نویسنده کار کند. البته در ارتباط با هر سه معصوم در زمینه تحقیقی که داشتم، منابع اصیل بسیار کم هست و در همین تعداد کم منابع اصیل هم داستان‌هایی از زندگی‌شان روایت می‌شود که در دنیای خاص و برای مخاطب خاص است اما نگاه من به مخاطب عام بود و اینکه داستان را به‌گونه‌ای روایت کنم که هر مخاطب با هرمنظری که به آن نگاه کند، داستان را باور کند و البته می‌تواند به آن نگاه انتقادی داشته باشد.

این مدرس نمایش افزود: با این منابع محدود اما دو راه پیش پای ما است، اینکه داستان ما از یک سو باید با قرآن و تعالیم قرآنی انطباق قطعی داشته باشد و از سوی دیگر با سنت زندگی معصومین ما منطبق باشد.

«شهد شوکران» سندیت تاریخی دارد

قادری با تاکید بر اینکه وقایع روایت شده در «شهد شوکران» همه سندیت تاریخی دارند، تصریح کرد: بخش مهمی از کتاب روایت زندگی امام رضا(ع) در ارتباط با خلیفه غاصب است، اما نوع نگاه من در این کتاب برخاسته از آن شهودی است که نویسنده دارد و داستان را به دنیای امروز بیاورد و در دنیای امروز باورپذیر ارائه دهد.

نویسنده کتاب «شهد شوکران» با اشاره به اینکه در داستان‌های روایت شده در این کتاب معجزاتی است که ظاهرا امروز باورپذیر نیست، بیان کرد: برای اینکه این معجزه‌ها را باورپذیر ارائه کنم، از تکنیک فانتزی استفاده کردم که داستان را باورپذیر ارائه می‌دهد اما هیچ داستانی در «شهد شوکران» نیست که منبع تاریخی نداشته باشد. با توجه به آن دو شیوه‌ای که در جهان مذهبی پیش پای ما است، چیزهایی از آن را حذف کردم و چیزهایی به آن افزودم.

آثار مذهبی که به مذهب لطمه می‌زند!

قادری با اشاره به برخی کتابسازی‌ها به اسم داستان و رمان مذهبی و صرف ارائه روایت‌ها بدون توجه به جنبه‌های ادبی آن عنوان کرد: یک نگاه به نوشتن در ارتباط با معصومین علیه‌السلام و با هنر مذهبی ما، مانند عزاداری‌هایی است که بعضی در عاشورا انجام می‌دهند. یعنی حسین علیه‌السلام ختم می‌شود به «سین». تمام اهداف شعوری و انسانی حذف می‌شود. در آثار مکتوب مذهبی هم که اشاره شد، هدف فقط برانگیختن احساسات مخاطب خاص است، که قطعا این نگاه لطمه می‌زند.

این نویسنده و نمایشنامه‌نویس ادامه داد: ما در جهان هنر، یک هنر و یک صنعت داریم. مراد از صنعت هم این است که در جهان ادبیات یک شعر و یک نظم داریم و بسیاری از آنچه که در زمینه شعر ما به شعر می‌شناسیم، نظم هست. مثلا شاعری که در دربار سلطان محمود غزنوی است، یک‌روز که سلطان محمود از بادمجان خوشش می‌آید، قصیده‌ای بلندبالا در ارتباط با اینکه بادمجان میوه بهشتی است می‌سراید. فردای روزگار که سلطان از بادمجان بدش می‌آید، یک قصیده بلند درباره اینکه بادمجان بدترین میوه است، می‌سراید. سلطان محمود به این شاعر می‌گوید من آخر نفهمیدم به‌هرحال بادمجان خوب است یا بد؟ شاعر هم پاسخ می‌دهد من نوکر سلطان هستم نه بادمجان.

قادری گفت: همان‌طور که مشاهده کردید، اینجا شاعر فن و تکنیک را بلد است و آنچه می‌گوید صنعت است، به همین دلیل به شعر آن نظم می‌گویند؛ اما شاعر حضرت حافظ است که نوع نگاه و منظر نگرش او منظر نگرش قرآنی است؛ یعنی مانند آیات قرآن که نمی‌توان یک پیوستگی ظاهری پیدا کنیم، دو بیت او در یک غزل او در ظاهر هماهنگی ندارند و این هنر همان «آب حیاتی که به حافظ دادند» است. به همین دلیل اعتقاد بنده این است که نوع آفرینش در این جهان حتما و الزاما امری الهامی است؛ البته این الهام از نوع و جنس الهامی که به پیامبران می‌شود، نیست و رتبه‌ای پایین‌تر دارد.

وی با تاکید بر اینکه هنگام آفرینش اثر ادبی به نویسنده و شاعر الهام می‌شود، اضافه کرد: از ساحت دانش روانکاوی، نویسنده در این شکل حتما باید با ناخودآگاه جمعی با ادراکی که «یونگ» ارائه داده، بنویسد. اگر خود را تسلیم این ناخودآگاه جمعی کند، به این اصل در نوشتن یا شعر می‌رسیم که این شعر است که شاعر را می‌گوید نه اینکه شاعر شعر را بنویسد و به همین ترتیب این اثر است که نویسنده را می‌نویسد نه اینکه نویسنده اثر را بنویسد.

نویسنده «شهد شوکران» ادامه داد: این مسئله نیازمند دیدگاه، جهان‌بینی، تنهایی و گریستن است، که علت فاعلی نویسنده باید این خصایص را داشته باشد و منتظر بماند. این انتظار هم برای این است که حالی به او دست دهد و حال به آنی برسد که در آن «آن» مقام آفرینش به او عطا می‌شود.

این استاد دانشگاه در بخش دیگر صحبت‌های خود گفت: در آثارم چه نمایشنامه و چه رمان‌ها و داستان‌های کوتاه تماما قرآن کریم یا مطلقا نگاه شیعی است که این به دیدگاه من برمی‌گردد؛ اما چرا برای «شهد شوکران» این سه معصوم را انتخاب کردم، زیرا هجوم بسیار وحشتناکی از طرف معاندین و دشمن به این سه معصوم وارد شده بود.

نویسنده «شهد شوکران» ادامه داد: البته این به این معنا نیست که دیگر معصومین ما مورد هجمه نیستند اما این سه معصوم با شدت بیشتری در این روزگاران مورد هجوم قرار گرفته بودند. نکته دیگر اینکه اتفاقاتی که در بطن این داستان‌ها وجود داشت در روزگار امروز جواب می‌داد، آن هم تمنای بشر امروزی برای بازپیدایی عشق گمشده‌ای در زندگی این سه معصوم است که هرسه به‌نوعی از طرف خلیفه‌ای که خود را امیرالمومنین مسلمین می‌داند، هدف حذف قرار گرفته‌اند. در حقیقت در «شهد شوکران» خواستم مبحث جدایی خط ولایت از خلافت را توضیح دهم.

قادری در ادامه به نویسندگانی که قصد نوشتن داستان و رمان مذهبی و به‌ویژه با محوریت حضرات معصوم علیه‌السلام دارند توصیه کرد: اول اینکه در این روزگار برای نوشتن باید فن و تکنیک نوشتن را آموزش دیده باشد و در حد عالی بداند. در مرحله بعد باید بسیار خوانده باشد. یعنی بخواند و ببیند رقیب چگونه از همین داستان امام رضا(ع) سوءاستفاده می‌کند که متاسفانه الان اتفاق افتاده است و شروع به تخریب امام رضا(ع) می‌کند.

او تصریح کرد: نمونه‌هایی داریم که نویسنده از تکنیک استفاده و سعی می‌کند این حقیقت خوب را با دفاع بدی که انجام می‌دهد ویران کند. ازطرفی برخی علاقه دارند اما تکنیک بلد نیستند و به دلیل عشقی که به ائمه دارند این کار را انجام می‌دهند که لازم است تکنیک را بیاموزند.

نویسنده رمان مذهبی باید آماده قربانی‌شدن باشد

این کارگردان تئاتر با تاکید بر اینکه شرط اول نوشتن درباره ائمه حتما علاقه است، اضافه کرد: وقتی نویسنده وارد این وادی می‌شود، باید خودش را آماده قربانی‌شدن کند تا این قربانی مقبول حضرت احدیت قرار بگیرد. یعنی باید دور نام و نان را خط بکشد، زیرا بدون تردید مورد هجوم قرار خواهد گرفت و مقبول جامعه به‌اصطلاح اپوزوسیون فعلی این نوع هنر و داستان را نمی‌پسندند. بنابراین باید خودش را آماده هر نوع اتهامی کند.

وی توسل به کسی که راجع به او می‌نویسد را مرحله بعدی نوشتن درباره معصومین علیه‌السلام خواند و افزود: باید از او بخواهد که مدد کند تا این اتفاق بیفتد و برای این کار باید خودش را آماده آن الهامی که اشاره شد، کند و تب چاپ نداشته باشد. نویسنده باید وسوسه خوب نوشتن داشته باشد اما این وسواس هم نباید از حد خودگذر کند، زیرا خداوند هم در قرآن کریم از ما انسان‌ها به اندازه وسعمان توقع دارد.

قادری اضافه کرد: اگر نویسنده خود را آماده این قربانی‌شدن کند، خداوند بسیار بخشند‌ه‌تر از آن است که نپذیرد، زیرا به اندازه وسع آدم از او توقع دارد. البته باید توجه داشت در معادی که هست، خداوند از حق خودش می‌گذرد اما از حق‌الناس نمی‌گذرد و اگر نیت خالص نداشته باشیم، باید پاسخگو باشیم.

نوشتن رمان مذهبی، راه رفتن در میدان مین است

نویسنده کتاب «شهد شوکران» در ادامه به بیان یک نکته برای کسانی که در این زمینه می‌نویسند، اشاره کرد و گفت: تصور نکنند چون در دنیایی زندگی می‌کنیم که انقلاب اسلامی سر کار است و می‌خواهد کاری فرهنگی انجام دهد، همه مسئولین از او حمایت خواهند کرد و فرش قرمز برای او پهن کرده‌اند. اتفاقا باید آماده باشد که همین آدم‌ها او را قربانی کنند. به دلیل اینکه هنر ما تحت سیطره مستاجران خانه دایی یوسف است.

قادری در پایان گفت: متاسفانه در این زمینه مسئولان ما نه گوش شنوایی دارند و نه یاری می‌کنند. البته کسی که در این راه قدم می‌گذارد و در این زمینه می‌نویسد، برای اجر دنیا و خوشامد آقایان مسئول این کار را نمی‌کند و هدف بالاتری را در نظر دارد اما مسئولان هم حداقل مانع راه نشوند. نویسنده باید بداند که نوشتن در این زمینه راه رفتن در میدان مین است و هر لحظه مینی منفجر شده و اتفاقی برای او خواهد افتاد.

گفتنی است مجموعه داستان کوتاه «شهد شوکران» شامل روایت‌هایی کوتاه از زندگی امامان صادق(ع)، موسی کاظم(ع) و رضا(ع) است که به قلم نصرالله قادری در 416 صفحه نگاشته شده و توسط انتشارات کتاب نیستان چاپ و روانه بازار کتاب شده است.