ناتمامی طرح بزرگ قرآنی در سایه نگاه سلیقه‌ای

به گزارش ایکنا، اجرای طرح قرآنی 1441 تا 1455، 15 سال پیش کلید خورد و طی این سال‌ها در تابستان و حتی فصول بعد با محوریت و مدیریت شبکه قرآن و معارف سیما برگزار می‌شد. این روند تا سال گذشته و اجرای طرح 1455 ادامه داشت و هر سال نیز یک موضوع از مفاهیم قرآنی، یکی از اجزا یا سوره‌ها، محور برنامه‌ها قرار می‌گرفت و طبق روال امسال باید 1456 به اجرا درمی‌آمد.

از وجوه تمایز این طرح، همراهی و هم‌افزایی کم و بیش نهادهای امور قرآنی بود. شبکه‌های مختلف رادیویی و تلویزیونی به پخش مسابقات و برنامه‌های کوتاه این طرح می‌پرداختند و برخی نهادها نیز پویش‌هایی را همسو با طرح راه‌اندازی کرده و در برخی از ادوار آن، مؤسسات قرآنی نیز اقدام به برپایی کلاس‌های آموزشی می‌کردند.

در راستای اجرای طرح از ابتدای سال، چندین جلسه اتاق فکر در محل شبکه قرآن، تشکیل و رایزنی‌ها با نهادهای امور قرآنی آغاز و در نهایت پیش از فصل تابستان، محور هر دوره اعلام رسانه‌ای می‌شد، ولی امسال این طرح 15ساله متوقف شده است؛ طرحی که به اذعان بسیاری به ویژه در سال‌های اول اجرایش، توانست جریان‌ساز باشد و نیاز بود حداقل با یک آسیب‌شناسی و رفع نواقص، در قالب‌های جدیدی پیش برود. همکاری معاونت فضای مجازی سازمان صداوسیما و بهره‌مندی از همراهی Iptvها می‌توانست ابعاد نویی را به کار ببخشد.

تغییر مدیریت‌ در شبکه قرآن و معارف سیما از دلایل عمده عدم اجرای طرح بوده ولی در کنار آن باید از بی‌توجهی شورای توسعه فرهنگ قرآنی، مجمع مشورتی و اعضای کمیسیون‌های وابسته به شورا نیز گلایه‌مند بود که صرفا مشاهده‌گر هستند و سکوت کرده‌اند.

اوایل تیرماه، تماس‌هایی با شبکه قرآن و معارف سیما برای پیگیری این موضوع داشتیم که در پاسخ به علت تعطیلی طرح تنها از جایگزین شدن برنامه‌ای با نام «آرام جان» سخن می‌گفتند و درباره حذف طرح ملی قبلی توضیحات روشنی را ارائه نکردند.

تصور بر این بود که شاید تغییر یک نام مد نظر بوده و همچنان بتوان ابعاد گسترده طرح قبل را به نحوی متفاوت شاهد بود، ولی مشاهدات حاکی است که با گذشت حدود دو ماه و حتی عدم پخش چند روزه برنامه آرام جان و حتی حذف از جدول پخش، بازخوردی در آن ابعاد قبل، دیده نمی‌شود و اصلاً بر آن نیستند تا از همکاری نهادها بهره‌مند شود و آرام جان، صرفاً یک برنامه‌ در یک شبکه باقی ماند. تأکید می‌شود که روی سخن ما با عوامل برنامه آرام جان نیست و زحمات آنان را ارج می‌نهیم، بلکه صرفاً به دنبال ریشه‌یابی علل بی‌توجهی نهادهای قرآنی به اجرای یک طرح ملی و فراگیر هستیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، که در ادوار مختلف در جلسات متعدد ‌طرح‌های 1441 تا 1455 شرکت کرده و در دوره‌هایی نیز از اعضای کمیته علمی طرح بوده، طرح را متعلق به شبکه قرآن و معارف سیما می‌داند و معتقد است تصمیم‌گیری برای اجرا یا عدم اجرای آن نیز با مدیریت این شبکه است در حالی که در دوره‌های قبل از سوی شورای توسعه مبالغی از بودجه تحقق اهداف منشور توسعه فرهنگ قرآنی برای اجرای این طرح تخصیص داده شده است.

چگونه یک طرح فراگیر تنزل شأن پیدا کرد

به سراغ سیدعباس انجام، مؤسس طرح که طی سال‌های 1441 تا 1447 به مدت هفت سال دبیری آن را نیز برعهده داشته، رفتیم که وی در ابتدا از گفت‌وگو در این باره پرهیز می‌کرد و تأکید داشت که چون خود مؤسس طرح هست، مناسب نیست درباره آن سخن بگوید، ولی به خواست ما نکاتی را بیان می‌کند و می‌افزاید: طرحی بود که مورد اقبال مردمی قرار گرفت و مردم چهره به چهره مبلّغ حضور دیگران در این طرح شده بودند. ما اختتامیه را در ابعادی وسیع مثلاً در ورزشگاه آزادی یا مصلای امام خمینی(ره) با حضور حداقل 20 هزار نفر برگزار می‌کردیم. 

وی یادآور می‌شود: در کنار آن، یک طرح پنج‌ساله برای ارتقای روخوانی و روان‌خوانی در نظر گرفته شده بود که آموزش فرعی‌ آن در تلویزیون اتفاق می‌افتاد و آموزش اصلی نیز در کلاس‌های حضوری بود و در نهایت افراد برای آموزش بیشتر به کانون‌ها هدایت می‌شدند. ستادی متشکل از 20 نفر طی چند هفته از صبح تا شب تماس مردمی را پاسخ می‌دادند و روخوانی و قرائت نمازها را تلفنی اصلاح می‌کردند. نهادهای امور قرآنی، کانون‌های فرهنگی ـ هنری مساجد، سازمان اوقاف با ظرفیت بقاع متبرکه، نیروی مقاومت بسیج، نیروهای مسلح، شهرداری و ... همکاری می‌کردند. 57 هزار مسجد در کشور حول این طرح فعال شده بودند و آیات در بیلبوردهای شهری و اتوبوس‌ها نصب و قبل از خبر ساعت 21 شبکه یک، آیه مرتبط با طرح پخش می‌شد و... .

این فعال قرآنی اضافه می‌کند: بعد از پنج سال، طرح دیگری ارائه دادم، اما می‌گفتند که طرح قبلی موفق است و همان را ادامه دهیم. گرچه بنده مخالف بودم و نظرم این بود که برای هر طرح موفقی، اگر بتوانیم در اوج گونه‌های جدیدی ارائه دهیم، عامل ارتقا است. به هر حال این اتفاق نیفتاد و طرح در سال‌های بعد افول کرد؛ یعنی یک طرح ملی که در اختتامیه آن رئیس‌جمهور و وزرا حضور داشتند، به یک برنامه تلویزیونی تقلیل پیدا کرد.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا مشکل تأمین بودجه داشتید؟ بیان می‌کند: همه شبکه‌های تلویزیونی را در ستادی جمع کرده بودیم، حتی شبکه چهارم سیما برای فرهیختگان، حول این طرح برنامه داشت. بخشی از بودجه از طریق اسپانسر و بخش دیگر از طریق نیم‌درصد بودجه امور قرآنی با تخصیص شورای توسعه فرهنگ قرآنی تأمین می‌شد. یک بخش دیگر از بودجه سازمان‌های امور قرآنی بود. جلساتی داشتیم که همه نهادها در آن عضو بودند و یک شورای مرکزی داشت و با مشارکت همه دوستان مبالغ طرح تأمین می‌شد و حتی سفرهای زیارتی از حج عمره تا مشهد مقدس در نظر گرفته می‌شد.

در ادامه با حسین زارعی، مدیر تعاملات بین‌المللی ساترا، که چند سالی دبیر این طرح بود، گفت‌وگو داشتیم، وی در پاسخ به این پرسش که پس از چند سال برگزاری، اثرگذاری‌ طرح 1441 تا 1455 کم شده بود و باید متوقف می‌شد؟ می‌گوید: اثرگذاری‌اش کم شده بود، ولی یکی از حُسن‌های این طرح فوق برنامه ملی، این بود که تمام نهادها تعامل داشتند و یک جریان ایجاد می‌کرد. درست است فراز و فرود داشت، ولی طرح 1441 را بر این مبنا شروع کردیم تا یک جریان‌سازی قرآنی در سطح کشور باشد. اصلاً به نفع نهادهای قرآنی کشور نبود که یک برند قرآنی 15ساله، که همه به نحوی با آن انس پیدا کرده‌اند، یک باره تعطیل شود.

وی مشکلات تأمین بودجه در توقف این طرح را دخیل نمی‌داند و می‌افزاید: سال‌های گذشته، نهادهای امور قرآنی در حد وسعشان در تأمین جوایز کمک می‌کردند. نهادهای قرآنی کشور همیشه به شرط و شروطی پای کار بودند ولی نهادی نبود که دست رد به همراهی طرح بدهد. شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز پای کار بود. حجت‌الاسلام محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، سرفصل محتواهای روزانه را مشخص می‌کرد و خودش در کمیته علمی این کار حضور مؤثر داشت.

چرا امسال با طرح 1456 صرفاً به عنوان طرح رسانه‌ای برخورد شد؟

محمدحسین محمدزاده، مدیر اسبق رادیو قرآن و شبکه قرآن و معارف سیما نیز درباره توقف اجرای این طرح فراگیر و ملی می‌گوید: طرح‌های فراگیر قبلی از سال 1386 با نام 1441، که آن زمان در رادیو قرآن حضور داشتم، آغاز شد. می‌خواهم از زاویه دیگری ورود کنم. بعد از مدتی که شورای توسعه فرهنگ قرآنی شکل گرفت و طرح به عنوان یک طرح ملی فراگیر مورد پشتیبانی شورا قرار گرفت در تمام سازمان‌ها با محوریت رسانه ملی معرفی شد. مجری‌ آن، همه دستگاه‌های قرآنی و حتی فرهنگی کشوری و لشکری بودند. بنابر این اگر بخواهیم از این زاویه به طرح نگاه کنیم، قاعدتاً باید از همه افرادی که در آن هم‌قسم شدند، پر‌س‌وجو شود که چرا با این طرح صرفاً به عنوان یک طرح رسانه‌ای برخورد شد؟

عضو حقیقی شورای توسعه فرهنگ قرآنی می‌افزاید: زمانی که رهبر معظم انقلاب بحث تربیت 10 میلیون حافظ قرآن را مطرح فرمودند، این طرح به عنوان یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های پشتیبان حفظ عمومی مطرح و حتی در برخی از دوره‌ها به جای محوریت قرار دادن حفظ و نکات یک سوره به طور مثال جزء 30 به عنوان درگاه ورود به حفظ قرآن انتخاب شد. بسیاری از کسانی که به کلاس‌های حفظ مراجعه کرده‌اند، شروع کارشان از این طرح بود. گزارش‌های رسانه‌ها و مرکز تحقیقات رسانه ملی نیز موجود است که این طرح در خیلی از سال‌ها جزو پرمخاطب‌ترین بوده است و در ردیف برنامه‌های ویژه رسانه ملی قرار دارد. مواجهه ما با برنامه‌های ویژه(برند) نباید حذف آن‌ها باشد.

جلساتی برای مدیران جدید جهت تبیین ضرورت طرح‌های ملی برگزار شود

وی تصریح می‌کند: مناسب است تا برای مسئولان دستگاه‌ها، که ممکن است در سطح مدیران میانی و ارشد جابه‌جا شده و حضور ذهن نداشته باشند، جلساتی به منظور تبیین ضرورت و اهمیت چنین طرح‌هایی برگزار شود. اگر دلایلی برای حذف برنامه یا طرحی وجود دارد، آیا مدیریت صحیح ایجاب نمی‌کند تا زمانی که جایگزین مناسبی برای آن نداریم به سراغ حذف نرویم؟ آیا آنچه به عنوان جایگزین مطرح می‌کنیم، ویژگی‌های طرح قبلی را دارد و ایرادهایش برطرف شده است؟ دوستان عزیز چه در رسانه ملی و در دیگر نهادهای ملی توجه داشته باشند که لازمه تحول حذف نیست.

محمدزاده ادامه می‌دهد: هنگام ورودم به شبکه قرآن، افراد بسیاری چنین القا می‌کردند که فلان برنامه حذف شود. همه تلاشم بر این بود تا چنین موردی روی ندهد. نمونه آن برنامه اسراء است که قبل از من کلید خورده بود و برای آن جلسات تحولی برگزار کردیم تا نسخه جدیدی ارائه شود و الحمدلله رشد خوبی داشت.

وی در مورد اینکه آیا می‌توان دلایل بودجه‌ای را برای این توقف در نظر گرفت؟ تاکید می‌کند: اینها باید سؤال شود، ولی بر اساس آن چیزی که من در جریان هستم بودجه قرآنی 1400 هنوز در خیلی از فضاهای تبلیغ و ترویج، آموزش عمومی و پژوهش صرف نشده است. طرح 1456 می‌توانست طرح قابل توجهی در کمیسیون تبلیغ و در فضای تبلیغ و ترویج باشد، همچنان که در بحث حفظ قرآن نیز رسانه ملی توانست به عنوان پشتیبان آن یکسری طرح‌ها را در کمتر از یکی دو ماه گذشته تصویب کند. برای بودجه 1400 که هنوز مصرف نشده، می‌توانستند وارد مذاکره شوند.

هر چند طرح ملی و فراگیر 1441 تا 1455 در سال‌های اخیر از کارکرد سال‌های اولیه خود فاصله گرفته بود و نیاز به بازبینی در ابعاد مختلف داشت، اما بهتر بود که توقف آن به عنوان یک طرح قابل قبول در وضعیت فعلی فعالیت‌های قرآنی اتفاق نمی‌افتد. پس از شیوع کرونا، بسیاری از فعالیت‌های قرآنی در کل کشور دچار رکود شد و می‌طلبید که رسانه ملی با ضریب نفوذی که در سراسر کشور دارد، این برنامه محوری را با همان نگاه تحولی‌اش پیش ببرد. طرحی که حتی در دورافتاده‌ترین نقاط ایران نیز نفوذ کرده و از همه مهم‌تر باعث همدلی و اتفاق دستگاه‌های قرآنی بر سر یک موضوع خاص شده بود.

شبکه قرآن و معارف سیما می‌توانست با دریافت گزارش‌ها و بازخوردهای این طرح در ادوار قبل همچنان سکاندار جریان قرآنی کشور در اجرای یک طرح ملی باقی بماند و تحول‌آفرین در ابعاد محتوایی کار باشد.

ایکنا آماده دریافت نقطه نظرات صاحب‌نظران، مخاطبان این طرح 15 ساله، شبکه قرآن و معارف سیما و دیگر نهادهای قرآنی است.

گزارش از لیلا شرف و صدیقه صادقین