راهکار مطالبه قانونی حقوق شهروندی

حقوق شهروندی مجموعه حقوق بنیادین است. اصل آزادی مشروع، اصل برائت، حق دسترسی به وکیل، حق دسترسی به دادگاه صالح و ... از جمله این حقوق هستند که در کشور ما هم قانونگذار در قانون اساسی به طور ویژه مورد توجه قرار داده و مجلس شورای اسلامی نیز در قانون، احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی را متذکر شده است.

شهروندی، جایگاهی اجتماعی است که در آن فرد از یک طرف از آزادی بیان و برابری در برابر قانون برخوردار است و از طرف دیگر حق مشارکت سیاسی یعنی حق رأی و تشکیل حزب و صنف و ... دارد. حقوق شهروندی از جهاتی می تواند به حقوق بشر مربوط باشد و همچنین به دلیل اینکه نوع بشر یک سری حقوق اولیه را داراست، حقوق شهروندی توسعه پیدا می‌کند.

در رابطه با بحث حقوق شهروندی در ایران اسلامی، گفت‌و‌گویی با جواد نوروزی، رئیس شورای سیاست‌گذاری دبیرخانه دائمی حقوق شهروندی داشتیم که مشروح آن از نظر می‌گذرد؛

ایکنا ـ چه میزان حقوق شهروندی در کشور ما تبدیل به قانون شده و می‌تواند مورد مطالبه مردمی باشد؟

در وهله اول باید به این موضوع توجه کنیم که مهمترین اصل در مبحث حقوق شهروندی آگاهی آحاد جامعه از همه ابعاد حقوق شهروندی است. مهترین بحث این است که در حقوق شهروندی شناخت این حقوق در تمامی ابعاد آن اعم از حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است و مرحله بعدی آموزش و اجرایی کردن حقوق شهروندی در بین آحاد جامعه و نهادهای مربوطه است. معضلی که هم‌اکنون در این زمینه وجود دارد این است که نگاه افراد به حقوق شهروندی صرفاً در بحث حوزه سیاسی است؛ در صورتی که حقوق شهروندی حوزه‌های مختلفی همچون حوزه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را شامل می‌شود.

خوشبختانه اکثر این موارد، همانطوری که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بدان اشاره شده است، به قانون تبدیل شده است یعنی اینطور نیست که حقوق شهروندی یک مقوله جدا و متفاوتی باشد که دوباره در کشور تبیین شده و به قانون تبدیل شود، بلکه این موارد در قوانین وجود دارد و به ویژه در قانون اساسی و سایر قوانین گنجانده شده است. موضوع این است که آحاد جامعه با این مسئله آشنایی ندارند. قانون‌گذار حقوق شهروندان را تبیین کرده و این حقوق از سوی هیچ شخص و نهادی قابل معامله و مسامحه نیست و هیچکس حق ندارد به حقوق افراد تجاوز کند.

خود قانون‌گذار ضمانت اجرایی را برای حفظ حقوق شهروندان تبیین کرده است، یعنی باید این مطلب را بیان کرد که مقوله حقوق شهروندی موضوع جدیدی نیست که دوباره آن‌ها را مطرح کرده و به قانون تبدیل کنیم. اعتقاد به آزادی‌های عمومی و اینکه شهروندان در حوزه عمومی آزادی‌هایی دارند، حقوق شهروندی را محفوظ می‌کند و دولت نباید تعرضی به حقوق شهروندان در حوزه عمومی داشته باشد.

ایکنا ـ مردم تا چه میزان با مقوله احیای حق آشنا هستند؟ به بیان دیگر آموزش حقوق شهروندی چقدر جدی گرفته شده است؟

مقوله آموزش حقوق شهروندی در جامعه بسیار کمرنگ است و متأسفانه افراد با مبانی، مقوله و حقوق خود و نیز وظایف و تکالیف خود در این زمینه آشنایی ندارند. حقوق شهروندی صرفا این نیست که شهروندان حق و حقوقی دارند که باید آن‌ها را مطالبه کنند. حقوق شهروندی ضلع دیگری هم دارد که طبق آن حاکمیت نیز حقوقی دارد که شهروندان باید آن‌ها را رعایت کنند. به عبارت دیگر شهروندان در قبال حاکمیت و حکومت تکالیفی دارند.

ضلع بعدی مبحث حقوق شهروندی حقوق مردم نسبت به یکدیگر است. حقوق شهروندی صرفاً این نیست که شهروندان حق و حقوقی دارند که حاکمیت و حکومت باید آن‌ها را رعایت کنند، بلکه حقوق شهروندی از مقوله سه ضلعی یعنی مردم با حاکمیت، حاکمیت با مردم و مردم با مردم برخوردار است که هر کدام از این سه ضلع دارای وظایف و تکالیفی هستند.

متأسفانه آموزش و پرورش در کتاب‌های درسی خود به صورت خیلی کمرنگ به این موضوع می‌پردازد؛ در صورتی که باید از همان سطوح ابتدایی به این موضوع ورود پیدا کرده و آموزش حقوق شهروندی به صورت کاملا آگاهانه به دانش‌آموزان منتقل شود، چراکه این دانش‌آموزان آینده‌سازان جامعه هستند و جمعیت آینده کشور که باید از حقوق شهروندی خود آگاه باشند تشکیل می‌دهند.

ایکنا ـ چنانچه مردم با راه‌های رسمی مطالبه‌گری خود آشنا باشند، این مطالبه‌گری به تنش نخواهد انجامید. سازوکار احیای مطالبه قانونی حقوق مردم کجاست؟

هر چقدر که نهادهای مدنی در جامعه گسترده‌ و ریشه‌دار شوند، کمک شایانی به مطالبه‌گری اصولی و قانونی حقوق آحاد جامعه خواهد کرد. نهادهای مدنی نهادهایی هستند که واسطه بین مردم و حاکمیت هستند. این نهادها فعالیت خود را با مجوز رسمی دولت آغاز می‌کنند و جامعه‌پذیری سیاسی را به افراد جامعه آموزش می‌دهند. ما در وهله اول باید جامعه‌پذیری سیاسی را به افراد خود در گروه‌‌ها، کانال‌ها، مجامع و انجمن‌های مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد آموزش دهیم.

امروز جامعه‌پذیری سیاسی باید در نحوه گفتار و شرکت در یک مقوله سیاسی و نیز سخنرانی و گفت‌وگو در مجامع مختلف مشخص باشد، اما متأسفانه این ابعاد موضوع در جامعه کمرنگ است؛ در حالی که هر چقدر نهادهای مدنی همچون کانون‌های مردمی، فرهنگی، اجتماعی، سازمان‌های مردم‌نهاد انجمن‌های مردمی گسترده‌تر شوند، آحاد جامعه نیز نحوه مطالبه‌گری قانونی و مدنی را در آن‌‌ها فرا می‌گیرند و آرام آرام با این مقوله جلو رفته و موفق می‌شوند. متأسفانه به این موضوع خوب نپرداخته‌ایم، لذا جامعه‌پذیری جامعه ما با نقص و عیب همراه است.

ایکنا ـ دبیرخانه حقوق شهروندی چه برنامه‌هایی برای آموزش این حقوق و آگاهی جامعه دارد؟

دبیرخانه حقوق شهروندی با تربیت مربیان حقوق شهروندی مرتب در پی این جریان است که این افراد نحوه آشنایی مردم با حقوق شهروندی را به خوبی فرا گرفته و به آن‌ها مسلط می‌شوند. اولویت و برنامه اول دبیرخانه حقوق شهروندی در سال جاری نیز تربیت مربیان و اساتیدی است که دوره‌های تربیت مربی حقوق شهروندی را طی می‌کنند و با نحوه انتقال مفاهیم و ادبیات حقوق شهروندی به مردم آشنا می‌شوند.