اقتصاد با برجام و بدون برجام

حسین محمودی اصل، کارشناس اقتصادی در یادداشتی که به صورت اختصاصی در اختیار ایکنا قرار داده، درباره اقتصاد با برجام و بدون برجام نوشته است: کلی چالش و ابرچالش در کشور موجود است و در چنین حالتی هر کشوری که تحت فشار قرار دارد بنا به موقعیت خاص جغرافیایی باید کلی سناریو برای مقابله با این چالش‌ها و ابرچالش‌ها در اختیار داشته باشد و از همه ظرفیت‌های موجود اعم از ظرفیت‌های جغرافیایی، طبیعی و انسانی نهایت استفاده را ببرد و بایستی یک عزم ملی، اتحاد ملی و هم‌افزایی شکل بگیرد.

نیاز به زمان است

کشور شرایط سختی را تجربه کرده و در نظام مدیریت اقتصادی آن‌چنان موفق عمل نشده و شاید همین نقطه‌ضعف اساسی باشد اما با بضاعتی که فعلاً موجود است و در صورت احیای برجام طبیعتاً زمان می‌برد در بعضی از بخش‌ها مستقل شد و صادرات غیرنفتی را به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار افزایش داد که اگر چنین اتفاقی بیفتد، تحریم‌ناپذیر خواهیم بود.

اما در شرایط فعلی و با توجه به فشار‌هایی که در سه، چهار سال اخیر رخ داده، باعث شده همان درآمدهای ناشی از فروش نفت که طی 17-18 سال حدود هزار و ۱۰۰ میلیارد دلار بوده به خوبی مدیریت نشود. از سوی دیگر به‌دلیل عدم شکل‌گیری مناسب زیرساخت‌ها در بعضی از حوزه‌ها مانند مصرف گاز با مشکلاتی مواجه هستیم، درصورتی‌که جمهوری اسلامی ایران دومین کشور دارنده ذخایر گازی در جهان محسوب می‌شود. همچنین در حوزه تأمین برق مشکلاتی وجود دارد و به دلیل قطعی‌های مکرر برق ظرفیت‌های تولیدی کشور در ایام فصل گرم سال متوقف می‌شود.

توجه به زیرساخت‌های اقتصادی

این‌ها همه نشان‌دهنده توجه جدی به زیرساخت‌های اقتصادی است و بایستی در این حوزه سرمایه‌های سرمایه‌گذاران را جذب کرد، چه سرمایه‌گذاری داخلی یا چه سرمایه‌گذاری خارجی. به هرحال زمانی‌که تحریم وجود دارد باید بستری فراهم شود تا حداقل سرمایه‌گذاری داخلی شکل بگیرد.

متأسفانه قیمت‌گذاری دستوری سبب شده تا مشکلاتی برای اقتصاد کشور پدید آید. زمانی‌که قیمت‌گذاری دستوری وجود داشته باشد، طبیعی است سرمایه‌گذاری انجام نشود و اگر هم احیاناً سرمایه‌گذاری صورت پذیرد، این سرمایه‌ها به سمت تولید هدایت نخواهد شد و عدم هدایت سرمایه‌‎ها به سمت تولید، به کل زیرساخت‌های کشور را با مشکل مواجه ساخته است. امروز مشاهده می‌شود با وجود خودکفایی در تولید برخی محصولات، دولت مجبور به واردات بوده و این به دلیل عدم هدایت سرمایه‌ها به سمت تولید است.

فرار سرمایه‌ها از بازارهای دستوری

سرمایه‌گذاران برای فرار از قیمت‌گذاری دستوری به سمت بازار‌هایی حرکت کرده‌اند که در آنجا دخالت دولت در قیمت‌ها وجود ندارد و یکی از این بازار‌ها بخش مسکن است. امروز شاهد مسکن هزار و ۴۳۰ دلاری هستیم، درصورتی‌که باید میانگین قیمت آن هزار دلار باشد، اما به دلیل هجوم سرمایه‌ها به این بازار، بیش از ۴۰ درصد قیمت آن حباب بوده و این ناشی از اتخاذ سیاستگذاری‌های غلط است.

باید سیاستگذاری‌ها چه با برجام و چه بدون برجام اصلاح شود. با توجه به سابقه‌‎ای که آمریکا داشته و با توجه به تجربه ما از بدعهدی شرکت‌های خارجی، احتمال جذب سرمایه‌گذار خارجی بسیار اندک است، پس با فرض امضای برجام بایستی به سرمایه‌گذاری داخلی بیشتر توجه و اهتمام داشت.

حاشیه سود بالای دلالی در برابر تولیدکننده

برای سرمایه‌گذاری داخلی باید حاشیه سود تولید، حداکثر و ریسک آن حداقل باشد، اما در حال حاضر فقط دلالی و سوداگری حاشیه سود بالا و ریسک اندک دارد! اگر تولید حاشیه سود بالایی داشته باشد، منابع مالی به سمت تولید و بورس روانه خواهد شد، نقدینگی کنترل می‌شود، تورم کاهش می‌یابد و اقتصاد هم می‌تواند باثبات‌تر حرکت کند.

اقتصاد با برجام

ناگفته نماند با برجام ممکن است منابع ایران آزاد شود و به هرحال از طرفی فروش نفت تسهیل خواهد شد. با خروج آمریکا از برجام هزینه‌های حمل و نقل دریایی، هزینه‌های بیمه‌ای، هزینه‌های نقل و انتقال مالی چندین برابر شده است، بنابراین بخش قابل توجهی از صادرات کشور دچال اخلال شده است. اگر برجام احیا شود، طبیعتاً حاشیه سود شرکت‌ها افزایش پیدا خواهد کرد و همین‌طور فروش نفت هم رونق می‌یابد.

در صورت احیای برجام باید منابع حاصل از فروش نفت به سمت سرمایه‌گذاری هدایت شود و از بودجه عمومی آن را تفکیک بخشید و این رویه قطعاً سبب تقویت زیرساخت‌ها و افزایش تولید خواهد بود.

پیش‌بینی‌پذیر کردن اقتصاد

یکی از ضعف‌هایی که در کشور وجود دارد مربوط به نظام مدیریتی است. نظام مدیریتی باید شایسته‌سالار باشد و از تمام ظرفیت‌های کشور بهره ببرد تا در شرایط مختلف، نظام اقتصادی بتواند دوام بیارود. اقتصاد جهانی از رکود احتمالی ترس دارد و قطعاً اگر رکود جهانی رقم بخورد ایران هم از آن تأثیر می‌پذیرد، بنابراین بعد از برداشته شدن تحریم‌ها باید توان نظام مدیریتی کشور به حدی تقویت شود که شرایط غیرقابل پیش‌بینی، پیش‌بینی‌پذیر شود و برای آن سناریو وجود داشته باشد.

در صورت احیای برجام انتظارات تورمی کاهش پیدا خواهد کرد و با کاهش انتظارات تورمی ثبات بر اقتصاد حاکم خواهد شد. همچنین با کاهش انتظارات تورمی و تسلط ثبات بر بازار، انگیزه‌های تبدیل ریال به کالا کاهش پیدا می‌کند و در نتیجه تورم به سمت نزول سوق می‌یابد.