تطبیق نظریه عرفا و تشیع در باب ولایت بر مبنای سخنان آیت‌الله نجابت

آئین اختتامیه سیزدهمین جشنواره بین‌المللی فارابی، ویژه تحقیقات علوم انسانی اسلامی، تیرماه گذشته در سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی برگزار و برگزیدگان این دوره معرفی شدند.

 

پایان‌نامه کارشناسی ارشد با عنوان «تبیین نبوت در عرفان نظری با تأکید بر آثار آیت الله نجابت» حاصل تلاش محمدعلی عباسی، در گروه تخصصی اخلاق، ادیان و عرفان، به عنوان اثر برگزیده سوم بخش جوان تقدیر شد. برای بررسی بیشتر جزییات این پایان‌نامه، محتوا و نتایج آن با محمدعلی عباسی، برگزیده سیزدهمین جشنواره فارابی به گفت‌وگو نشستیم.

 

وی در ابتدا به خبرنگار ایکنا گفت: پایان‌نامه کارشناسی ارشد بنده در دانشگاه یاسوج و به راهنمایی علیرضا فاضلی و مشاوره مصطفی موسوی اعظم دفاع شد. اگرچه این پژوهش یک تحقیق دانشگاهی است ولی اصل آن در حوزه علمیه و با روش حوزوی صورت گرفته است. هم عنوان و هم محتوای این تحقیق به پیشنهاد و ارشاد مرحوم آیت‌الله محمدتقی نجابت شیرازی، فرزند آیت‌الله شیخ حسنعلی نجابت شیرازی بود که سال گذشته دعوت حق را لبیک گفت. بنده هم اکنون نیز در حوزه علمیه شهید محمدحسین نجابت، واقع در شیراز تحصیل می‌کنم و به طور همزمان در دانشگاه شیراز در مقطع دکترای رشته فلسفه و کلام اسلامی مشغول به تحصیل هستم.

وی ادامه داد: اساس پایان‌نامه بنده، بررسی نظریه ولایت بوده است همانگونه که در کتب اهل معرفت و علمای عارف شیعه دیده می‌شود، ولایت به عنوان حاق معنای نبوت شناخته می‌شود بنابراین بنده با بررسی آثار مرحوم آیت‌الله حسنعلی نجابت که مشحون از استنادات ایشان به اهل معرفت و ذکر مقامات و مراتب حضرات اهل عصمت بود، سراغ نبوت رفتم و در حد وسع و دانش اندک خودم توانستم تطبیقی میان نظریه عرفا و تشیع در باب ولایت داشته باشم.

 

عباسی گفت: خصوصیت آثار مرحوم آیت‌الله نجابت و آن چیزی که باعث شد به سمت این موضوع بروم بی‌پیرایه بودن کلمات ایشان بود. وی در هر موضوعی که وارد شده سعی کرده به دور از اصطلاحات غامض عرفانی یا فلسفی، موضوع را تحلیل کند و بیشتر آثار ایشان هم پیاده شده از درس‌هایشان است و بیش از عرفان نظری، صبغه عرفان عملی دارد و همین ذکر مقامات اهل بیت(ع) باعث شد به سمت این موضوع کشیده شوم.

برگزیده سیزدهمین جشنواره فارابی بیان کرد: عرفا برخلاف فلاسفه و متکلمین، به نبوت از حیث هستی‌شناسی نگاه می‌کنند یعنی همان ادبیات مرسوم و متعارف شیعه؛ مثلا در مورد امام زمان می‌گوییم ایشان این نکته که اگر حجت خدا نباشد زمین اهلش را در خود فرو می‌برد را مورد توجه قرار داده‌اند. یعنی نگاه ما به مسئله ولایت صرفا یک مسئله با محتوای مرجعیت علمی نیست بلکه مسئله‌ای هستی‌شناسانه به ولایت و نبوت است. اگر کسی اندک تحقیقی در باب این مسائل داشته باشد حتماً با عنوان «حقیقت محمدیه» آشناست. حقیقت محمدیه، اصل و ریشه نبوت در قوس نزول است یعنی عرفا، هستی را حاصل تجلی خدای متعال می‌دانند و این ظهور خداوند در وجود انسان کامل است و انسان کامل نیز همان حقیقت محمدیه است.

 

وی ادامه داد: کارکرد انسان کامل و حقیقت محمدیه این است که واسطه آشکار شدن خداوند یعنی پل ارتباطی ما با خداوند است. ما در ادعیه شیعی هم داریم که آمده است؛ امام متصل بین ارض و سما است. این حقیقت محمدی هم در رسول خدا و هم در جانشینان ایشان تجلی پیدا کرده است. مرحوم آیت‌الله نجابت هم اوصاف امام را ذکر می‌کند و می‌فرماید امام جلودار همه اسما و صفات الهی است. همچنین در روایات شیعی دیگری آمده است: «نحن و الله الأسماء الحسنى» همچنین در جای دیگری آمده است: «نحن وجه الله» یعنی ما وجه خدا هستیم. به همین دلیل مرحوم آیت‌الله نجابت می‌فرمایند امام وجه خدای تبارک و تعالی است و ما به وسیله این وجه با خدا ارتباط می‌گیریم.

عباسی تصریح کرد: همه انبیایی که در طول تاریخ ظهور کرده‌اند سفیری از سفرای این حقیقت محمدیه هستند یعنی هر پیغمبری، گوشه‌ای از حقیقت محمدیه را نشان داده است. در زیارت وارث به امام حسین(ع) سلام می‌دهیم یا در زیارت ناحیه مقدسه، به همه انبیاء سلام می‌دهیم و مثلاً می‌گوییم «السلام علی وارث موسی کلیم‌الله» چون ائمه اطهار وارث همه انبیای الهی هستند. 

 

برگزیده سیزدهمین جشنواره فارابی در پایان سخنان خود گفت: هرچند در این تحقیق، روی سخنم با کلام جدید و فلسفه دین که برخی از روشنفکران معاصر همانند دکتر سروش مطرح کرده‌اند نبوده است و نظر نقدگونه‌ای نداشته‌ام اما پایان‌نامه بنده می‌تواند در این زمینه بسیار راهگشا باشد که نظریه عرفا، به میزان بسیار زیادی از آن چیزی که روشنفکران دینی جدید عرضه می‌کنند متفاوت است و می‌تواند تصویر بسیار روشنی از دین‌شناسی، وحی‌شناسی و نبوت‌شناسی داشته باشد. ان‌شاءالله که توانسته باشم قدمی در راه نشر معارف اهل عصمت و اهل معرفت برداشته باشم.