فقدان نظارت؛ دلیل آشفتگی نظام بانکی

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اعضای هیئت دولت از کمبود سرمایه در گردش واحدهای تولیدی انتقاد کردند و فرمودند: «تأمین این سرمایه وظیفه بانک‌هاست و بانک مرکزی سخت‌گیری‌های بجا و به‌موقعی را در خصوص کنترل ترازنامه بانک‌ها آغاز کرده است اما باید مراقبت شود که این کنترل‌ها بر روی فعالیت‌های غیرمولد بانک‌ها همچون خرید زمین و سکه یا فعالیت‌های بنگاهداری آنها اِعمال شود و تسهیلات لازم برای واحدهای تولیدی آسیب نبیند.»

بانک و نظام بانکداری یکی از ارکان اصلی اقتصاد در هر کشوری محسوب می‌شود و عملکرد آنها مستقیماً اشکال مختلف اقتصاد را تحت تأثیر قرار خواهد داد. هر نظام سیاسی برای تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و تحقق اهداف توسعه‌ای خود قطعاً نیازمند بانک‌ها و کارکرد صحیح سیستم بانکی است و در صورت وجود نظام معیوب بانکی نمی‌توان به توسعه مطلوب و پایدار دست پیدا کند، به عبارت بهتر کارکرد صحیح بانک‌ها پیش‌شرط تحقق اهداف توسعه اقتصادی است و لازم و ملزوم یکدیگر هستند.

در کشورهای توسعه‌یافته، وظایف بانک‌ها طوری تعریف شده که فقط در راستای خدمت به فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی ایفای نقش کنند و به دلیل وجود نظارت‌های قوی بر عملکردشان همواره از ورود به بنگاهداری و فعالیت‌های غیرمولد اقتصادی منع شده‌اند، امر مهمی که در نظام بانکداری ایران خیلی جدی گرفته نشده و در سال‌های گذشته اثرات مخربی بر فعالیت‌های تولیدی، اشتغال‌آفرینی و سایر فعالیت‌های مولد اقتصادی داشته است.

طی یک دهه گذشته همواره رهبر معظم انقلاب عناوین اقتصادی را برای هرسال انتخاب کرده‌اند، اما به دلیل عملکرد معیوب و غیرصحیح و منفعت‌گرایانه بانک‌های کشور به‌ویژه بانک‌های خصوصی، مطالبات رهبر انقلاب در حوزه‌های اقتصادی، تولیدی و کارآفرینی تحقق پیدا نکرده، درصورتی‌که حمایت همه‌جانبه از بنگاه‌های تولیدی و تأمین مالی کوتاه‌مدت یا بلندمدت در زمره رسالت و وظایف بانک‌ها محسوب می‌شوند. بانک‌ها می‌توانند به رشد اقتصادی درون‌زا، رفع نیازهای جامعه، صادرات کالا، توسعه دانش و نوآوری کمک کنند.

پرواضح است در سایه فقدان نظارت، بانک‌های کشور به‌جای اینکه منابع مالی خود را صرف توسعه اقتصادی و حمایت از واحدهای تولیدی کنند، صرف بنگاهداری و ورود به فعالیت‌های غیرمولد اقتصادی کرده‌اند. قوانین دست‌وپاگیر نظام بانکی همواره به زیان تولیدکننده و به سود سفته‌بازان، بورس‌بازان و فعالان عرصه غیرمولد اقتصادی بوده است. به عنوان مثال تولیدکننده که با هدف کمک به اقتصاد کشور و کارآفرینی پا به عرصه سخت و خطیر تولید گذاشته اما به واسطه سخت‌گیری بانک‌ها در پرداخت تسهیلات و بهره بسیار زیاد وام‌های بانکی نه می‌تواند فعالیت خود را توسعه دهد و حتی در ادامه مسیر با بعضی از بحران‌ها اعم از بحران ورشکستگی و در نهایت مصادره مواجه خواهد شد. در مقابل اگر این تسهیلات در بازارهای غیرمولد سرمایه‌گذاری می‌شد، دریافت‌کنندگان تسهیلات بانکی سود هنگفتی را به دست می‌آوردند.

حمایت بانک‌ها از فعالیت‌های بنگاهداری و خلق پول بدون پشتوانه سبب شده تا مشکلات اقتصادی کشور لاینحل باقی بمانند. همین موضوع خلق پول که همیشه به بلای اقتصادی تبدیل شده و اساتید اقتصادی و نمایندگان مجلس از آن انتقاد می‌کنند، اگر هدفمند انجام می‌شد قطعاً به سود اقتصاد بود نه به زیان، یعنی خلق پول به‌منظور تأمین مالی کسب‌وکارهای مولد و پربازده با کمترین بهره هم بانک را منتفع می‌کرد و هم چرخ تولید را می‌چرخاند، این در حالی است که با توجه به فساد اداری و تنظیم‌گری نامناسب حاکم بر نظام بانکداری کشور، جهت‌گیری اصلی تسهیلات پرداخت‌شده حتی در دوره‌ای که نرخ سود بانکی پایین بوده، کمتر به‌سوی فعالیت‌های مولد و ثروت‌زا سوق یافته است.

خطرناک‌تر از خلق پول بدون پشتوانه، ورود بانک‌ها به عرصه بنگاهداری است، بانک‌های داخلی بدون اینکه نظارتی بر عملکرد آنها شود به هر نوع بازاری ورود پیدا می‌کنند و برای آنها بازار مسکن، ارز و سکه و طلا از جذابیت بیشتری برخوردار است، طوری‌که طبق آمارهای موجود بانک‎‌های خصوصی کشور مالک ‌هزاران واحد مسکونی خالی هستند.

در پایان باید گفت مجموعه نظام بانکی سهم بزرگی از اقتصاد ایران را به خود اختصاص داده که اگر نظام‌مند شوند و منابع آنها به سمت تولید و فعالیت‌های مثبت اقتصادی هدایت شود، بسیاری از بیماری‌های کلان اقتصادی حل خواهد شد. تجربه اثبات کرده معضل تورم، آشفتگی بازارهای مختلف، گسترش دلالی، فسادهای اقتصادی و همه و همه به آشفتگی نظام بانکی کشور بازمی‌گردد و ضروری است طبق توصیه رهبر انقلاب بانک مرکزی بر روند فعالیت‌ بانک‌ها نظارت قوی داشته باشد تا بلبشویی که در نظام بانکی به وجود آمده سریعاً حل شود.

یادداشت از سعید امینی