چگونه مفاهیم دینی را به جوانان عرضه کنیم + فیلم

اسلام، کامل‌ترین شریعت آسمانى، با تبلیغ متولد شد و بقا و جاودانگی آن نیز در سایه‌سار تبلیغ مبلغان و هدایت‌گران مذهبی خواهد بود. آگاهی از ابزارهای تبلیغ و جدیدترین شیوه‌ها به مبلغان این امکان را خواهد داد که افزون بر هدایت جامعه اسلامی به سوی سعادت و سلامت دینى، از رواج اندیشه‌هایی که بر مبنای دین‌گریزی یا دین‌ستیزی است ممانعت کنند.

ایکنا در گفت‌وگو با سیدمرتضی میرسراجی، دكترای تخصصی الهیات، علوم قرآن و حدیث، مدرس دانشگاه، نویسنده و پژوهشگر به بررسی شاخصه‌های تبلیغ دینی پرداخته است که در ادامه می‌خوانید و می‌بینید.

ایکنا ـ ترویج مبانی دینی برای جوانان باید از چه شاخصه‌هایی برخوردار باشد تا اثرگذاری بیشتری داشته و مورد استقبال جوانان واقع شود؟

شاید بهترین پاسخ برای این سؤال، این نکته مهم باشد که در بسیاری از اقدامات فرهنگی و معنوی، اخلاق و حُسن رفتار پیامبر اسلام(ص) لحاظ نمی‌شود. اسلام بیشتر از آنکه با مباحث علمی و نکته‌های پیچیده خداشناسی، رشد و توسعه یابد، با اخلاق نیکو و حسنه رشد کرده است. ما باید جوانان و حتی غیر جوانان را با خُلق محمدی(ص) به طرف دین و مبانی آن جذب و جلب کنیم. البته این سخن، به معنای عدم توجه به مباحث علمی و تخصصی نیست، بلکه تأکید بر جنبه اخلاق و حسن خلق است.

خداوند هم در قرآن کریم، خطاب به رسول اکرم(ص) مضموناً می‌فرماید که اگر تو، آدم تندخو و سخت‌دلی بودی، به طور حتم مردم از کنار تو پراکنده می‌شدند و قطعاً به دین و آئین تو توجهی نمی‌کردند. گام اول در مواجهه فرهنگی و معنوی ما با جوانان، همین نرم‌خویی، قول لیّن، همدلی و مهربانی است که اسلام عزیز، اوج این رفتار اجتماعی است. باید شبهه‌های جوان‌ها را پاسخ داد و آن‌ها را به دین خدا دلگرم و مؤمن کرد.

تبلیغ یا دعوت دینی، در اصل رساندن پیام‌های خداوند یعنی خالق بشر به فرزندان حضرت آدم(ع) است. ابعاد و جنبه‌های مختلفی در این حیطه مدنظر است. رساندن پیام‌های الهی باید در بستر مناسبی صورت گیرد. یکی از شاخصه‌ها، شناخت مکان و زمان مناسب تبلیغ است. شما تصور کنید با شخصی عصبانی مواجه هستید و بعد بخواهید یکی از پیام‌ها و سفارش‌های الهی را به او تعلیم داده یا گوشزد کنید. فرضاً نماز یا احترام به والدین، اگر موقعیت‌شناس نباشید و زمان مناسب تبلیغ را ندانید، او را در اوج عصبانیت با پیامی الهی روبرو می‌کنید و این قطعاً شکست برای مبلّغ به همراه دارد.

یکی از شاخصه‌های دیگر در جنبه تبلیغ دین و رساندن پیام خدا، شناخت دقیق از افراد یا جمعیت هدف است. باز تصور کنید، به شخصی که شرابخوار است، بیاییم و بگوییم در دین آمده هر کس شراب بنوشد، چهل روز، نمازش مورد قبول نیست و او در پاسخ بگوید من که اصلاً نماز نمی‌خوانم که بخواهد قبول باشد یا نباشد. این یعنی مبلّغ دین، به خوبی شخص مورد هدف خود را در زمینه رساندن پیام الهی، نشناخته است و به جای آنکه به طور غیر مستقیم اول وارد شود و از مضرات پزشکی شرابخواری بگوید و به مرور او را در راه ترک این گناه کمک کند، اول به سراغ نماز می‌رود، کاری که او اصلاً انجام نمی‌دهد و برایش اهمیتی ندارد.

در تبلیغ دین، اگر حرف و سخن ما با دل ما یکی بود، تأثیر صدچندانی دارد و این شاخصه بسیار مهمی در این حوزه است. گاهی ما به آن چیزهایی که می‌گوییم، اعتقاد راسخی نداریم. من چند سال پیش، با شاعری برخورد کردم که شعرهای زیبایی در مورد امام علی(ع) یا امام حسین(ع) سروده بود. اگر کسی خود او را نمی‌دید و فقط اشعارش را می‌خواند، خیال می‌کرد که او مجسمه تقوا و دانش است. جالب آنکه وقتی با من هم کلام شد، دیدم چه قدر در زمینه فهم دین حتی ساده‌ترین مسائل و همین‌طور فهم امامت مشکل دارد.

اگر چنین شخصی که از طریق شعر، پیام‌های الهی را تبلیغ می‌کند و به مخاطب تشنه می‌رساند، در جمع کثیری عقاید ابتدایی خود را ابراز کند، قطعاً به هدف واقعی خود که پاسداشت و بزرگداشت دین و اولیای آن است به هیچ وجه نائل نمی‌شود.

یکی از شاخصه‌های تبلیغ دین، ساده‌سازی امور و مسائل است. در سخنرانی‌های عمومی، کتاب‌های عمومی با رنگ و بوی دینی و مذهبی، گاهی اوقات مشاهده می‌کنیم که سخنران یا نویسنده از کلمات و اصطلاحات ثقیل استفاده می‌کند. همین مسئله، امر تبلیغ دین را دچار خدشه می‌کند. مثلاً با شخص مکانیکی صحبت می‌کردم و می‌گفت که من، این کتاب‌های کوچک دینی را با علاقه می‌خوانم که بدانم دین، چه گفته است ولی خیلی کلمات سختی دارد، معنی آن‌ها را نمی‌فهمم یا کلماتی است که اِعراب ندارد.

اتفاقاً انتقاد خوبی داشت و من در کتاب‌های خود، سخت‌ترین مباحث دینی را با ساده‌ترین الفاظ یا به همراه معنی و اعراب قرار می‌دهم؛ چون جامعه هدف، همین مخاطبان هستند وگرنه علما و پژوهشگران دینی که به این موضوعات آگاه هستند. برای مثال، نویسنده دینی، در کتاب عمومی خود نوشته: «فلانی «تالی تِلو» معصوم است». بدون اینکه معنی آن را بنویسد و اصلاً لزومی ندارد در کتابی فارسی و عمومی، این قدر عربی بنویسیم.

یا دیگر نویسنده دینی، در کتاب خود نوشته است: «در آن هنگام، امام(ع)، «نعل» خود را در آورد». مقصود نویسنده در این کتاب همگانی، از واژه نعل، کفش است، پس بهتر بود که به زبان ساده می‌نوشت: «امام(ع)، کفش خود را در آورد». به‌ویژه آنکه در فارسی امروزی، تا اسم نعل می‌آید، همه یاد چیز دیگری می‌افتند. لذا این نوع نویسندگان، در تبلیغ دین و رساندن پیام الهی، موفق نیستند و مخاطب با آن‌ها ارتباط برقرار نمی‌کند و امر تبلیغ با مشکل روبرو می‌شود.

یکی از شاخصه‌های دیگر که جایگاه رفیعی در امر تبلیغ دین و دعوت به اسلام دارد، سعه صدر و روح بلند مبلّغ است. بنده نیز هم در دانشگاه تدریس می‌کنم و هم دبیرستان و افتخار می‌کنم که با انسان مستقیما در ارتباط هستم و معلمی این مزیت را دارد. استاد و تبلیغ کننده دین باید مثل طبیب باشد، مثلاً شما دچار کمر درد شده‌‎اید و برای بهبود آن به پزشک مراجعه می‌کنید، یا علت را می‌دانید یا نمی‌دانید. پزشک شما را به خاطر ندانستن مؤاخذه نمی‌کند. تصور کنید علت کمر درد شما، بلند کردن بار سنگین بوده است. پزشک شما را به خاطر این کار تنبیه نمی‌کند یا شما را کتک نمی‌زند؛ در حالی که شنیدم، استادی در مواجهه با دانشجویی که با بحث «ولایت فقیه» مخالفت داشته، مشاجره کرده و سپس، کار به نزاع و برخورد فیزیکی دون شأن یک استاد انجامیده است.

اگر مبلّغ دین و استاد، روحیه طبیب و پزشک نداشته باشد، کار به اینجا ختم می‌شود.دین، خط قرمز ماست و اگر ما واقعاً برحق هستیم، محیط‌های علمی باید محل پاسخگویی و رفع شبهات باشد نه نزاع فیزیکی.

یکی از شاخصه‌های مهم دیگر، روز آمد کردن تبلیغ و دعوت دینی است. امروز افراد دلسوز فراوانی در فضای سایبری و شبکه‌های اجتماعی، فعال هستند و شبهات را پاسخ می‌دهند. در حال حاضر با چالش‌های جدیدی در امر تبلیغ روبرو هستیم و باید این مسئله از حالت سنتی آن، مقدار زیادی تغییر و وارد عرصه شبکه‌های اجتماعی شود. فضای مجازی افسار گسیخته برای کودکان، زمینه‌های فکری مسموم را فراهم کرده است و باید در این مورد فعال بود تا برای زهر، پادزهری اندیشیده شود و پیام‌های الهی به طور صحیح به دست کودکان و حتی بزرگسالان برسد.

بحث در حوزه دین مفصل است و تمامی مسائل مرتبط با آن باید به جامعه ارائه و شفاف‌سازی شود تا جوانان با مطالعه، از آگاهی کافی برخوردار شوند. امروز اگر ادعا می‌کنیم که در موضع حق قرار داریم، نباید از بیان بسیاری از مسائل بنا به دلایلی همچون ایجاد شبهه برای جامعه واهمه داشته باشیم. بسیاری از باورهای مردم به دلیل ارائه اطلاعات نادرست اشتباه است و باید محققان با ارائه اطلاعت درست، جامعه را آگاه کنند.

ایکنا ـ چگونه باید از فضای مجازی برای آگاه‌سازی جوانان در حوزه دین استفاده بهتری کنیم؟

امروز افرادی وارد حوزه فرهنگ و معنویت می‌شوند که هیچ نسبتی با آن ندارند و شاید در طول سال حتی یک کتاب مطالعه نکنند، اما با اعتماد به نفس کامل به خود اجازه می‌دهند که در مورد مسائل دینی، فرهنگی و اعتقادی اظهار نظر کنند.

البته افرادی در حال پاسخ به شبهات در فضای مجازی هستند و نیازمند همدلی میان اهل دینی و فرهنگ هستیم. متأسفانه افراد دیندار و بافرهنگ خیلی هوای یکدیگر را نداشته و پشت هم نیستند که این موضوع دین را در مورد ضعف قرار می‌دهد. یکی از عوامل تأثیر فراوان افراد دین‌گریز و فاسد در فضای مجازی و ... این است که به خوبی پشت یکدیگر هستند و هوای همدیگر را دارند اما مذهبیون جامعه این‌گونه نیستند و باید برای تأثیر بیشتر در جامعه و فضای مجازی تلاش کنند.

همچنین، عده‌ای برای انجام کار خیر برای انتشار هرگونه مطلبی که گاه نادرست است، اقدام می‌‌کنند و از آسیب‌هایی است که دین و دینداری مردم دچار آن خواهند شد. در حال حاضر فضای مجازی کار را راحت کرده و ممکن است هر فردی هرگونه مطلب دینی و حدیث را بدون توجه به صحت و سقم آن منتشر کند که باید برای این موضوع راهکاری را در نظر گرفت تا هر موضوعی وارد فضای مجازی نشود و جامعه را از لحاظ فکری دچار آسیب نکند.

ایکنا ـ برای از بین بردن شبهات موجود چه باید کرد؟

یک پژوهشگر ممکن است در ابتدای امر با بدبینی وارد موضوعات مختلف شود و تمامی مسائل را با شک و تردید پیگیری کند. در رابطه با موضوع مهدویت شبهات بسیاری در جامعه به ویژه فضای مجازی منتشر می‌شود و وظیفه محققان و پژوهشگران این است که اطلاعات صحیح را در اختیار جامعه قرار دهند. افرادی که قرار است به این شبهات پاسخ دهند، ابتدا باید دین و مذهب را به خوبی فهمیده و با درک عمیق از دین، به شبهات موجود پاسخ دهند.

اسلام و شیعه کامل‌ترین دین و مذهب عالم هستند و به قول هانری کربن، فیلسوف غربی، تنها مکتبی که ارتباط آن با آسمان قطع نشده، تشیع است. بقیه مکاتب حتی مکاتب مختلف اسلامی ارتباطی با آسمان ندارند اما شیعیان امام زمان(عج) را واسطه خود و خداوند متعال می‌دانند. امروز وهابیت در رابطه با مهدویت شبهات فراوانی را مطرح می‌کنند که باید بدان پاسخ داده شود. حتی در موسم حج جزواتی را به زبان‌های فارسی و عربی در اختیار مسلمانان قرار می‌دهند که مملو از شبهات به‌ویژه در رابطه با موضوع مهدویت است. لذا نیازمند پاسخ قاطع و لازم به این شبهات هستیم تا بتوانیم جوانان جامعه را درباره موضوع مهدویت و دیگر عقاید شیعه آگاه کنیم.

گفت‌وگو از مجتبی افشار