بررسی جنبه‌‌های اعجازی تصویرگری در قرآن

به گزارش خبرنگار ایکنا، دومین روز از هفدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن کریم با موضوع مهندسی تلاوت از ساعت 14:30 امروز و با تلاوت محمود لطفی‌نیا، قاری بین‌المللی کشورمان در مجتمع امام خمینی(ره) تهران آغاز شد و تا ساعت 21:30 ادامه خواهد داشت.

مدیریت روز دوم این نشست بر عهده کریم دولتی، پیشکسوت قرآنی کشورمان است و اولین فردی که مقاله خود را در این روز ارائه داد فرشته مسجدی، پیشکسوت قرآنی کشور و از اساتید حوزه و دانشگاه بود که مقاله خود را با عنوان «نقش تصویرگری و القای معنا در مهندسی تلاوت» ارائه داد. توضیحات ارائه دهنده مقاله و چکیده آن در ادامه منتشر شده است.

قرآن کریم جنبه‌های مختلفی در اعجاز همراه خود برای مردم وارد کرد که از جمله آن کسب اخلاق و معرفت بوده است. یکی از جنبه‌های مهم و قابل تأمل در همه افعال و عقاید بشری جنبه ادبی قرآن است که بیش از 100 نوع معجزه و صنعت ادبی را در خود جا داده و زمان می‌برد تا ذهن بشر بتواند به این مهم فائق و عالم شود.

از جمله این جنبه‌های اعجاز ادبی، تصویرگری در قرآن است که محوریت بحث من قرار گرفته است. به طور مجمل تصویرگری یعنی یک انسان هنرمند یا یک گوینده هنرمند بتواند با هنر و فن تصویرگری آنچه از محتوا را می‌خواهد به ذهن مخاطب منتقل کند این انتقال از حالت روحانی و معنوی به حالت مادی و به اندازه عقل آن بشر است که وارد می‌کند و پایین می‌آورد.

با توجه به اینکه عامه مردم از طبقات پایین‌تر از حیث تخصص علمی هستند، حتماً باید این تنزل گفتار را در محتوای معنوی به مادی ببینیم تا بتوانیم حقایق با عظمت قرآن را به دست بیاوریم و شاید نکته‌ای که بشر می‌ماند همینجاست. برای اینکه این سنت ایجاد شود خداوند متعال دست به ایجاد این هنر ادبی زده و لباس ملموس‌تری به کلام خود کرده و به ما داده است.

در واقع گوینده می‌خواهد به یک تصرف بیانی احساس و مطلب و محتوای گفتاری خود را به مخاطب منتقل کند و این نیازمند هنر و فن به خصوصی است و به همین علت به عنوان یکی از ارکان معجزه الهی ذکر شده است. در واقع یک ادیب می‌خواهد به واسطه به تصویر کشیدن اندیشه خود احساس مخاطب را هم برانگیزد تا مخاطب بتواند مقصود را ادراک کند. این کار با استفاده از جملات و بیاناتی که در خور فهم مخاطب باشد ذکر می‌کند و قطعاً نیاز به یک شیوه هنری و ادبی دارد.

فایده این تصویرگری و صورت‌گری را در پنج مؤلفه دسته‌بندی کرده‌ام. یکی از این مؤلفه‌ها این است که وقتی یک هنرمند و ادیب دست به صورت‌گری می‌زند، در واقع به کلمات حیات داده و آنها را زنده می‌کند؛ گویی اینکه یک موجود بی‌جان یک مرتبه حیات بگیرد. آنجایی که در آیه هجدهم سوره مبارکه انبیا چقدر زیبا و ظریف از کلمه کوبیدن استفاده کرده است. خداوند متعال در این آیه در مورد تعالی و برتری حق بر باطل، می‌فرماید: ما حق را بر سر باطل می‌کوبیم. این حالت در واقع شکل دادن به آن حرکت است. ما معمولاً کوبیدن را در مورد دو شی بی جان به کار می‌بریم و در اتصال دو شی است که معمولاً در این کوبیدن یکی حاکم و دیگری محکوم است. اینجا در برتری حق بر باطل از لفظ کوبیدن استفاده شده است به طوری که اثری از باطل باقی نماند. آنجایی که در خصوص کفار می‌فرماید و تشبیه می‌کند که کفار ماند گورخرانی رمیده در برابر شیر خشمگین هستند که هیچ کاری نمی‌توانند در برابر حق انجام دهند.

دومین مؤلفه یا فایده تصویرگری تأثیر بسیار عمیق آن در بحث امور عینی و محسوس است که در دل‌های انسان و اذهان مردم ایجاد می‌کنند. در سوره مبارکه بقره و در گفت‌وگوی خداوند متعال و حضرت ابراهیم القا معانی بسیار عینی و محسوس رد و بدل می‌شود و ایمان عینی خارج از محتوای دیدن خداوند متعال به شکل دیدنی که خدا به بشر دارد بیان می‌کند و می‌گوید آیا اگر نبینی ایمان نداری و مؤمن نیستید.

سومین مؤلفه و فایده هم در انتقال معانی مفصل و طولانی در قالب الفاظ موجز و مختصر است. در آیه 178 سوره مبارکه بقره به زیبایی هرچه تمام‌تر نسبت بین زن و مرد در یک زندگی مشترک را به لباس تشبیه کرده است. لباس چقدر معنا دارد که در یک لفظ آن ارتباطی که باید در زندگی مشترک مطرح باشد را نشان می‌دهد. نقش لباس محافظت از سرما و شخصیت داشتن و آرامش و زیبایی داشتن و در یک کلمه زن و مرد لباس یکدیگر هستند.

چکیده مقاله

هدف از نزول قرآن رشد عقلانی بشر است. هدایت قرآنی می‌تواند همه زوایای وجودی انسان را کامل کند و در نتیجه، علوم و فرهنگ و اجتماع قرآن بنیان در زندگی بشر شکل می‌گیرند.

قرآن کریم از جنبه‌های مختلفی چون اخلاق، اعتقاد، حقوق، علم، فلسفه و ادب برخوردار است. از جمله جلوه‌های اعجازی قرآن، جلوه ادبی آن است که بیش از صد صنعت ادبی در آن ـ مانند ادبیات صرف و نحوی و معانی بیان و بدیع (زیبایی های بیانی قرآن) ـ بکار رفته است.

بُعد تصویرپردازی و تصویرگری در قرآن یکی از جلوه‌های ادبی آن است. تصویرگری به معنای صورت، شکل، نقش و رسم کردن است و از علوم بلاغی می‌باشد.

در این مقاله به اجزای زیر پرداخته شده است: تعریف هنر تصویرگری، ذکر فواید آن با محوریت قرآن کریم و نیز بیان نمونه‌هایی از روایات و احادیث، روش‌های 10 گانه تصویرگری با ذکر مثالی از آیات در هر شیوه از این فن.