آفرینش ادبی ذیل مقوله جهاد تبیین است

به گزارش خبرنگار ایکنا، آئین رونمایی از کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» نوشته حسین زحمتکش اولین اثر سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی در حوزه رمان، عصر یکشنبه 16 بهمن با حضور نویسنده اثر، حامد علی‌اکبرزاده؛ رئیس سازمان انتشارات جهاددانشگاهی، وجیهه سامانی؛ نویسنده، مهدی دادجو؛ مدیر گروه کتاب رادیو فرهنگ، احمد توانایی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، جواد اسدی؛ سرپرست اداره کل تأمین منابع نهاد کتابخانه‌های عمومی و جمعی از دوستداران کتاب و ادبیات در سالن اجتماعات خبرگزاری ایکنا برگزار شد.

زبان هنر و ادبیات را بلد شویم

حامد علی‌اکبرزاده؛ رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی ضمن تبریک میلاد حضرت امیرالمومنین(ع) و ایام‌الله دهه فجر عنوان کرد: انتشار کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» برای ما به‌ عنوان مجموعه جهاد دانشگاهی جای خوشحالی دارد زیرا واقعیت این است که ما در انتقال مضامین و مفاهیم و ارزش‌های انسانی، دینی، اخلاقی و انقلابی یک ضعف جدی داریم و به نظر می‌رسد ما زبان هنر و ادبیات را خوب بلد نیستیم.

وی ضمن بیان اینکه به اعتقاد من در جهان امروز فرم، صورت و شکل کار در هنر و ادبیات پیاده می‌شود، بسیار مهم‌‌تر از مضمون و محتوا است، اضافه کرد: لذا انتشار آثار ادبی خوب و خلق آثار هنری باکیفیت به ما کمک می‌کند که مضامین خوب را درست منتقل و ارزش‌ها را درست ترویج کنیم و انتشار این اثر هم در راستای همین نظر و هدف و از معدود آثار ادبی در حوزه داستان و رمان است که در مجموعه جهاددانشگاهی به آن پرداختیم. امیدواریم طلیعه خوبی برای ادامه این کار باشد و در آینده آثار بیشتری در این حوزه منتشر کنیم.

رئیس سازمان انتشارات جهاددانشگاهی در بخش دیگر صحبت‌های خود، ضمن اشاره به واکنش‌های برخی افراد به نقدهایی که نویسنده در کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» به برخی نویسندگان و احتمالا ناشران داشته، عنوان کرد: اینکه ما اصولا چگونه یک اثر ادبی را به لحاظ مضمون و محتوا ارزش‌گذاری می‌کنیم و نقد یک رمان که پر از مضامین مستهجن و اروتیک است را برنمی‌تابیم، آن را یک کار بی‌نظیر بدانیم و اثری که آن را نقد کرده، بکوبیم، برای من خیلی عجیب است.

علی‌اکبرزاده در پایان کفت: در بازار کتاب ما یک اشتباه رایج است که هر کتابی بیشتر خوانده شده، کتاب بهتری است و نباید نقد شود، در حالی که لزوما هر کتابی که بیشتر خوانده شده و تیراژ بالاتری دارد، کتاب بهتری نیست. این مصیبتی است که ما در حوزه نشر به لحاظ فرهنگی داریم و امیدواریم آثار اینچنینی بتوانند خلاء کارهای ارزشمند و با محتوای مفید را به لحاظ شکلی، صورت و فرم جبران کند.

همه قابل نقدند

حسین زحمتکش‌زنجانی، نویسنده اثر هم در سخنان ابتدایی خود در این نشست با بیان اینکه انتشار کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» در ایام فرخنده‌ جاری را به فال نیک می‌گیرم، عنوان کرد: این کتاب به نوعی شروع‌کننده بحث و شاید اولین کتابی باشد که به‌طور خاص به وضعیت نشر ایران توجه و نقد می‌کند. در این بحث هم تنها کتاب‌های چاپ شده و محتوای آن نیست، بلکه مدیریت بازار نشر کشور و نگاه سیاستمدارانه به حوزه کتاب و نشر و مخاطب هم شامل می‌شود و می‌تواند شروعی برای جسارت نقد کتاب‌هایی باشد که قبلا مجوز گرفته و منتشر شده است.

او ادامه داد: کتاب‌های زیادی در حوزه تالیف و ترجمه داریم که به لحاظ محتوایی سرتا پا مشکل دارد و مخاطب و نسل جوان ما آن را می‌خواند و از آن تاثیر می‌پذیرد و در جامعه اثر می‌گذارد. برای مثال بخش مهمی از مسائلی که این اواخر در کشور پیش آمد، می‌تواند متاثر از همین مسائل فرهنگی باشد زیرا متکفل اصلی مسئله فرهنگ در کشور ما کتاب و نشر است.

زحمتکش با اشاره به اینکه به‌رغم شعارهایی که می‌دهیم، خیلی نقدمحور نیستیم و نمی‌توانیم نقد را تحمل کنیم، اضافه کرد: تا اسم کتاب‌های نویسنده‌هایی چون احمد محمود، هوشنگ گلشیری، بزرگ علوی، عباس معروفی و دیگران را می‌بریم، توقع این است که فقط مدح و ستایش شوند اما تا یک جمله نقادانه نسبت به این کتاب‌ها به کار می‌بریم، همه زاویه می‌گیرند و به مقابله می‌ایستند.

وی افزود: احمد محمود جزو قله‌های داستان‌نویسی ما است اما باز هم قابل نقد است. مثلا کتاب همسایه‌های احمد محمود به لحاظ تکنیکی فوق‌العاده است اما به لحاظ محتوایی متاسفانه ایراد زیادی دارد. یا مثلا «چشم‌هایش» بزرگ علوی نگاه چپ به انقلاب دارد یا «شازده احتجاب» هوشنگ گلشیری ضمن نگاه بسیار سخیف و ضعیف به روحانیت، به نوعی تطهیر پهلوی است؛ یعنی با زدن قاجار، می‌خواهد پهلوی را تطهیر کند. به نظرم نیاز بود این تابو را بشکنیم و رمان‌های معروف را نقد کنیم که در کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» تا حدی این اتفاق افتاد.   

این نویسنده در ادامه گفت: توصیه می‌کنم نویسندگان جبهه انقلاب حتما وارد این حوزه و دست به نقد شوند و این تابوها و بت‌ها را بشکنند.

زحمتکش از دیگر بحث‌های مطرح شده در کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» را مسئله «تطهیر پهلوی» خواند و گفت: متاسفانه این مسئله هم خیلی جدی گرفته نشده و مدام کتاب‌هایی منتشر می‌شود که همه در راستای تطهیر پهلوی حرکت می‌کند. در کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» به عنوان نمونه به شخصیت علیرضا پهلوی پرداخت شده که از قِبَل پرداخت به این شخصیت، وارد دنیای دربار پهلوی و افراد آشنا می‌شویم و برخی فسادهای اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و ... این خاندان از طریق داستان که مخاطب عام دارد، مطرح می‌شود.

وی با اشاره به تطهیر مجاهدین خلق در برخی آثار ادبی و کتاب‌ها، اضافه کرد: متاسفانه برخی کتاب‌ها مجاهدین خلق یا همان منافقین را تطهیر می‌کنند، در حالی که هنوز چندین هزار ترور آن‌ها در ذهن مخاطب ما جاگیر نشده است؛ بنابراین این آثار می‌توانند مجاهدین خلق را به‌عنوان کسانی مطرح کنند که نماینده ما در جهان باشند در حالی که بدتر از مجاهدین، تطهیرکنندگان آن‌ها هستند.

زحمتکش در پایان تصریح کرد: سه بحث اصلی در کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» وجود دارد که یکی بحث نقد جدی وضعیت نشر کشور است. دیگری نقد پروژه تطهیر پهلوی و دیگر هم نقد تطهیر مجاهدین خلق و منافقین است که این سه هدف در کتاب در راستا با هم حرکت می‌کنند، اما اینکه چقدر موفق بوده را باید از زبان مخاطب شنید. ضمن اینکه خودم معتقدم کار می‌تواند قوی‌تر هم باشد. مهم این است که کتاب شروع‌کننده یک بحث بیان نشده بود که امیدوارم دیگر نویسنده‌ها هم در این راه قدم بگذارند و در این باره بنویسند.

روشنگری؛ ویژگی‌ای مهم 

احمد توانایی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) هم سخنان خود را با خوانش بیت«زین چراغ معرفت کامروز اندر دست ماست/ شاهراه سعی و اقلیم سعادت، روشن است» از پروین اعتصامی، عنوان کرد: به تعبیر من چراغ معرفت در اینجا ابزار رمان و داستان است که به‌نحوی در قبل از انقلاب به شکل هوشمندانه‌ای از آن حمایت می‌شد اما بعد از انقلاب هنوز آن اتفاقی که باید برای آن نیفتاده است. هرچند ناامید هم نیستیم، حتما جوانانی خواهند آمد و این ابزار به روز دنیای معاصر را به‌خوبی استفاده خواهند کرد و از این پیچ‌های تاریخی عبور خواهیم کرد.

این استاد دانشگاه یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های اثر هنری و ادبی را روشنگری و آگاهی‌بخشی به توده‌های مختلف مردم خواند و افزود: آفرینندگان آثار ادبی و هنری هستند که به مثابه روشنفکران واقعی جامعه خود، با تلاش و کوششی که دارند به داده‌های علمی و معرفتی دست پیدا می‌کنند و این چراغ معرفت را پیش پای مخاطبان خود قرار می‌دهند تا در این مسیر تاریک و پر پیچ و خم راه را از بیراهه تشخیص دهند.

توانایی در بخش دیگر صحبت‌های خود عنوان کرد: اگر عنصر آگاهی‌بخشی و روشنگری را مهم‌ترین ویژگی اثر «روز بخیر آقای نویسنده» بدانیم، سخن گزافی نیست. از قرائن کار چنین برمی‌آید که در آینده با یک نویسنده توانمند مواجهیم که با آگاهی تکنیک‌ها و شگردهای نویسندگی را دنبال می‌کند و از حداکثر ظرفیت موجود در این مولفه‌ها استفاده می‌برد و اصالت را به معنا می‌برند زیرا قالب در خدمت معنا است.

آفرینش ادبی ذیل مقوله جهاد تبیین 

وی با بیان اینکه کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» از معدود آثاری است که به‌طور مشخص ذیل مقوله جهاد تبیین اقدام به آفرینش ادبی کرده، افزود: از وقتی که خیمه جهاد تبیین به دست مقام معظم رهبری برپا شد، یکی از دغدغه‌های شخصی بنده این بود که ای کاش این دغدغه در تراز رمان‌های و آثار ادبی فاخر هم نمود داشته باشد چزا که عموم کنش‌ها و واکنش‌ها به مسئله جهادتبیین به شکل بیانیه‌ها و گزارش‌های گوناگون اداری و سازمانی است که به ندای مقام معظم رهبری لبیک می‌گویند؛ در حالی که همه می‌دانیم این دغدغه‌ها مقطعی و محدود به زمان خاصی است و این آثار ادبی و هنری هستند که ماندگار خواهند شد و به روشنگری خود ادامه خواهند داد.

استاد دانشگاه امام صادق(ع) کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» را آغازکننده راه جدیدی در جهاد تبیین در حوزه رمان و داستان خواند و گفت: سه مقوله مهم در این اثر تبیین و درباره آن‌ها روشنگری شده است. اولین آن‌ها که مسئله جدیدی است و تاکنون با این کیفیت به آن پرداخته نشده است، مقوله آسیب‌های بازار نشر ایران است. ما در بازار نشر -به‌ویژه در حوزه ترجمه- با آثاری مواجه هستیم که به محیط نرم‌افزاری مخاطبان ما وارد شده و آن را آلوده کردند که آقای زحمتکش در این اثر مقابله نرم‌افزاری با آن‌ها را آغاز کردند.

توانایی با اشاره به اینکه مخاطب این کتاب خاندان پهلوی نیستند زیرا خودشان خوب می‌دانند چه کرده‌اند؛ اضافه کرد: مخاطب این اثر کسانی هستند که ذیل بمباران نرم‌افزاری و اطلاعاتی، سرنخ امور از دستشان خارج شده و جای قاتل و مقتول برای آن‌ها عوض شده است.

وی روشنگری درباره سازمان مجاهدین خلق یا همان گروهک منافقین و بازتعریف خاندان پهلوی را دو مقوله مهم دیگر در کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» خواند و عنوان کرد: این دو مقوله جزو مقوله‌هایی است که در روزگار ما پررنگ شده و می‌شود و تطهیر پهلوی و منافقین در بستر‌های رسانه‌ای شروع شده و اتفاق می‌افتد که نویسنده به خوبی در این حوزه احساس مسئولیت کرده و داده‌هایی از جنس ارائه ادبی و هنری ارائه کرده است.  

غفلت از تکنیک

وجیهه سامانی، نویسنده و منتقد ادبی هم در این نشست ضمن اشاره به اختلاف نظر همیشگی بین اهمیت تکنیک و محتوا در نویسندگی، عنوان کرد: متاسفانه در دهه‌های اخیر توجه بیش از اندازه نویسندگان جبهه انقلاب به مضمون و محتوا که ارزشمند هم هست، باعث شده که به فرم و تکنیک خیلی نپردازند و خودشان را از این منظر قدرتمند نکنند. 

وی افزود: تمام نقطه ضعف داستان‌ها و رمان‌های جبهه انقلاب و ارزشی همین است که هرچند از نظر محتوا غنی است، از لحاظ تکنیک رها شده است. اتفاقا نقطه قوت جبهه مخالف ما این است که خیلی قوی ورود کرده‌اند و صرف نظر از محتوا، کارهای خوبی به لحاظ فرم، تکنیک، نثر، شخصیت‌پردازی و پرداخت ارائه کرده‌اند. بنابراین توجه به محتوا نباید باعث شود از توجه به تکنیک و فرم غافل شویم.

سامانی با تاکید بر اینکه جلسه رونمایی کتاب را خیلی شایسته نقد اثر نمی‌دانم به بیان چند نکته درباره کتاب «روز بخیر آقای نویسنده پرداخت و گفت: خوشبختانه نویسنده در این اثر به فرم و تکنیک توجه خوبی داشته و تلاش کرده فرم را فدای آن مضمون ارزشمندی که پرداختند، نکند. در روایت این اثر یک الگوی سه فصل در میان شاهد هستیم، یعنی هر سه فصل، راوی و زمان روایت تغییر می‌کند و در انتهای فصل به انتخاب نویسنده در یک پاراگراف راوی از سوم شخص به اول شخص تغییر می‌کند که من خیلی ضرورت این تغییر را متوجه نشدم.

نویسنده کتاب «آن مرد در باران می‌آید» ضمن اشاره به راویان چند بخش رمان «روز بخیر آقای نویسنده» عنوان کرد: تعدد راویان و زاویه‌دیدهایی که مکرر تغییر می‌کند و یکسان هم نیست و در زمان‌های متعدد روایت می‌شود، یک مقدار مخاطب عام را دچار سردرگمی می‌کند. این تا حدی زنگ خطر برای اثر است و ممکن است مخاطب خود را از دست بدهد.

سامانی با اشاره به اینکه تا صفحه 91 کتاب که تقریبا نیمه کتاب است، زمان کار مشخص نیست، عنوان کرد: تا صفحه 90 مخاطب سردرگم است که روایت در چه زمانی اتفاق می‌افتد اما اگر مخاطب حوصله کند و پیش برود، کار برای او جذاب خواهد شد.

وی ضمن بیان اینکه سه نکته محتوایی مهم در کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» است که هر سه ارزشمند و مورد نیاز است، اضافه کرد: یکی از این نکات، نوع ارتباط ناشران روشنفکر با نویسنده ارزشی است که نکته مهمی است. نکته دیگر روایت تقریبا نزدیک و شفاف از خانواده پهلوی بعد از فرار و روفتن آن‌ها از ایران است که به این موضوع هم خوب پرداخته شده و در کنار آن بحث سازمان منافقین است که متاسفانه الان شاهد هستیم جای جلاد و شهید عوض شده است.

سامانی افزود: ما معمولا وقتی می‌خواهیم یک حرف مهم را در دل یک داستان و رمان بیان کنیم، می‌ترسیم که نتوانیم به‌خوبی از پس آن برآییم اما نویسنده این اثر سه پیام مهم را در دل رمان خود گنجانده که به نظر من تا حد قابل قبولی هم از پس این کار برآمده است و در نهایت شاهد هستیم که هر سه موضوع را به موازات هم خوب به سرانجام رسانده و هیچ کدام را فدای دیگری نکرده است.

این نویسنده ضمن اشاره به سختی کار نوشتن رمان تاریخی و پرداختن به شخصیت‌های حقیقی در قالب رمان، گفت: زمانی که در این اثر درباره خاندان پهلوی می‌خواندم، دغدغه این را داشتم که مخاطب امروز مرز بین واقعیت و خیال را تشخیص می‌دهد یا خیر؟ زیرا من نوعی یک سری پیش زمینه و پیش فرض درباره این افراددارم و یک سری حقایق را درباره آن‌ها پذیرفتم اما دایره این مخاطب بزرگ است و نمی‌دانم مخاطب جوان چطور قرار است این مسائل را بپذیرد.

سامانی در بخش دیگر سخنان خود آوردن اسامی کتاب‌ها و ناشران در رمان «روز بخیر آقای نویسنده» را نوعی نوآوری خواند و اظهار کرد: نویسنده در این اثر هم به کتاب ‌ها هم نویسنده‌ها اشاره و نقد داشته که به‌نوعی تابوشکنی است و از این نظر جای تقدیر دارد اما از آنجا که در کارهای دیگر کسی اینچنین شمشیر را از رو نکشیده است؛ نویسنده باید منتظر نقدها و حمله‌ها و هجمه‌های طرفداران نویسندگان گروه روشنفکری باشد.

وی همچنین درباره طرح جلد کتاب عنوان کرد: سابقه‌ای که خود من از انتشارات جهاددانشگاهی دارم، کارهای آموزشی و تالیفی دانشگاهی است. اگر قرار است به بحث داستان و رمان ورود کند، باید توجه داشته باشد این نوع کاغذ و طرح و رنگ جلد، جای آرم انتشارات و حتی جا و نوع نگارش عنوان و نویسنده اثر، مناسب کار آموزشی است و اگر قرار است در بازار رقابت کند باید به طرح و جنس رمان نزدیک‌تر شود.

پاسداشت زبان فارسی

مهدی دادجو، مدیر گروه کتاب رادیو فرهنگ هم در سخنانی عنوان کرد: توصیف‌ها و شرح صحنه‌های نویسنده در کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» نسبت به آثا قبلی او خیلی بهتر شده است. یکی دیگر از حُسن‌های اثر به تعبیر بنده این است که به‌ نوعی کتاب در کتاب در کتاب است. یعنی یک کتاب است که در دل آن کتاب دیگری نوشته شده و در دل آن هم کتاب‌های مختلف معرفی شده است.

مدیر گروه کتاب رادیو فرهنگ ضمن تایید نقد خانم سامانی که خیلی طول می‌کشد تا قلاب کتاب مخاطب را نگه دارد، عنوان کرد: برای من تا صفحه 93 این اتفاق نیفتاد که با اثر همراه شوم، در حالی که قلاب داستان خیلی زودتر باید مخاطب را بگیرد و با خود همراه کند.

دادجو پاسداشت زبان فارسی در کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» را از نکات برجسته و محاسن این اثر خواند و گفت: خیلی نکته مهمی است که نویسندگان دغدغه مقام معظم رهبری را در نظر بگیرند و به پارسی‌گویی و پارسی‌نویسی دقت داشته باشند. جایی که واژه‌های مناسب فارسی داریم چه لزومی دارد از واژه‌های غربی و عربی استفاده شود که در این کتاب این مسئله به خوبی رعایت شده بود.

وی همچنین چیدمان خلاقانه سه شخصیت در کتاب را از دیگر نکات برجسته آن خواند و افزود: یکی از این سه شخصیت از زبان سوم شخص و دو دیگر از زبان اول شخص روایت می‌شود که به نظر من انتخاب هوشمندانه‌ای است.

مدیر گروه کتاب رادیو فرهنگ در ادامه ضمن اشاره به نکات مهم تطهیرزدایی از پهلوی و گروهک منافقین در کتاب، گفت: نکته ظریف و حقیقتا دوست‌داشتنی در این کتاب بحث تبیین واژه درست یکی از جزایر سه‌گانه ما یعنی «بوموسی» به معنی سرزمین سبز است که متاسفانه از دوره پهلوی به تشویق سفیر انگلیس به نام عربی «ابوموسی» تغییر داده می‌شود و نوشتار آن هم عربی می‌شود؛ در حالی که این جزیره کاملا ایرانی و فارسی است و این هوشمندی نویسنده در کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» کاملا قابل تقدیر است.

دادجو در پایان گفت: در مجموع باید به نویسنده اثر خداقوت گفت، چراکه کار بزرگی را شروع کرده و انجام داده است.

خوشحالی کتابدارها

جواد اسدی، سرپرست اداره کل تأمین منابع نهاد کتابخانه‌های عمومی هم در سخنانی عنوان کرد: هر کتاب تازه‌ای که به زیور طبع آراسته شود، ما کتابدارها و کلا کسانی که در مجموعه نهاد کتابخانه‌های عمومی کار می‌کنیم را خوشحال می‌کند زیرا قرار است ذهن و دل طیفی از مخاطبین درگیر یک کتاب شود، مخصوصا اگر کتابی دغدغه و حرفی برای بیان داشته باشد و آن چیزی که ما می‌خواهیم بیان کنیم را با ادبیات کتاب‌خوان‌ها بیان کند، برای ما بسیار با ارزش است.

در پایان نشست کتاب «روز بخیر آقای نویسنده» با حضور نویسنده و مهمانان نشست رونمایی و امضا شد.